Titr: “Yad” göz,
söz, unama-sinema quruluşlarla...
Zikr: ...baxıb-eşidib duyğulanmaqlığımız, sayğı-qayğılanıb tərəqqilənməkliyimiz
Bu “titr”-başlıqda ehtiva olunan görəv
bütün ciddi kinematoqrafçılara, xüsusən
professional operator, ssenarist və
rejissorlara aiddir deyə, onların ən seçkin-bitkinlərindən
biri olan yazı qəhrəmanımızın
ad-soyadını indi
- üçüncü abzasın
sonunda çəkirəm:
Rasim Ocaqov.
“Yazıram”,
“qeyd edirəm”, “işlədirəm” sinonimlərinin
ucqar sədası, uzaq əqrəbası olan “çəkirəm” sözünün isə burada lap yerinə düşməkliyi qənaətindəyəm.
Çünki söhbət
ömrü boyu minlərlə kadr, yüzlərlə pavilyon-məkan,
onlarla film, habelə yalnız qəlb “statistika”sına alınıb,
ürək “bloknot”una
salınan saysız təbii və süni əngəllər,
quraşma əzablar,
“mərkəz” və
“yerli” etiketli nazlar çəkmiş sənətkardan gedir.
Bu eksklüzivfason
təqdimatımdakı yumoristikvariliyinsə
bir neçə səbəbi var ki, bunlardan da
ən birincisinin səbəbkarı az-para görüb-tanıdığım, haqqında xeyli oxuduğum, kifayət qədər eşitdiyim Rasim Ocaqovun özüdür; siz onun “Tütək səsi” filmində yaratdığı dünya-aləm
ələmlərə bənd
olmayın, Rasim çox nəşəli,
ovqatsaçan, həyat
eşqli, gözləri
ocaq, sözüməzə
insan idi...
Və çox orijinal sənətkar idi...
O, əsasən,
göz sənəti olan kinoya söz
sənətinə vurğunluqdan
gəlmişdi. Bu isə
onun şəxsi-bioloji
fitrətilə bərabər,
günü bu gün də folklor yaradıcılığından
qalmayan, bu təbii-xəlqi qaynamada “deyib-gülmə”, “məzə-məzhəkə”
dastanlarını xüsusi
bir şövqlə davam etdirən Şəki diyarında doğulması ilə bağlı idi. Artıq xeyli dərəcədə praktikləşib,
müəyyən qədər
əda-modalaşıb, həm
də qanadlı ifadələr, frazeo-leksikoloji
ibarələr kəsb
etməkdə olan Azərbaycan kinosu bu yeni yaradıcılıq
cücərtilərini məhz
Rasim Ocaqov kimilərinin əlli-altmış
il bundan
əvvəlki səpkilərindən
götürüb. “Birmənalı başa düşülə bilər”
ehtimalı ilə adlarını çəkmədiyim
bir çox filmlərimizin naftalin mənası qoxuyan basmaqəlib adları, trafaret titroqrafik elementləri belələrinin
stilizasiyaları sayəsində
“gözləri yağır,
qulaqları bağır”lıqdan
təmizlənirdi. Gənc operator Rasimin sənətə baxışı da yeni olduğundan, vizual fonlarla bərabər, məna-mətləb
donları da yeniləşir, tamaşaçının
gördüklərilə eşitdikləri
arasında bir proporsionallıq yaranırdı.
Onun əl qoyduğu işlərdə “Abidələr
danışır”dı. Uzun illər boyu “Rəhbərə salam”, “26-lar”, “VİL-100”, “Qurultaydan-qurultaya”
dəbli ekran matahları, Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabının ildönümlərindən
ibarət “başınadönüm-qurbanolum”
təbli serial-imperial “qlobal”
mövzular “Ad günü”,
“Metamarfoza”, “Rəngli
yuxu”, “Yolda əhvalat”, “Süd dişinin ağrısı”,
“Heyf siqnalından”, “Çexski unitaz” kimi “lokal” lentlərə
çevrilirdi.
Rasim Ocaqovun filmoqrafiyası
Azərbaycan kino industriyasında ayrıca parlaq bir səhifədir.
Özü də - səviyyə, məna tutumu, zənginlik və rəngarənglikcə
ən dolu səhifə! Bu səhifə
ilk hərfindən son nöqtəsinədək
maraqla oxunur, doyulmadan baxılır, sətirdən-sətrə artımlanır.
O, kino sənəti üçün
xarakterik olan üç əsas elementin hər birindən ustalıqla istifadə edib. O, bütün filmlərində
görüntü, söz
və səs “trio”sunu ecazkar dirijor kimi ifa
etdirib; tək elə ansambl kimi yox, hər
birini solo kimi də aksentləşdirib.
Onun “Abşeron ritmləri”ndə sözügedən
elementlərdən hansının
“komandir”, hansının
“əsgər” olduğunu
sezmək nəinki sıravi tamaşaçılıq,
heç asan “şünas”lıq da deyil. Biri-birilə vəhdət təşkil
edən musiqi notları ilə çəkiliş planlarının
harmoniyası belə bir qənaət hasil etdirir ki,
bu tammetrajlı filmdə hər şey - zövqlə seçilmiş musiqi parçaları, ustalıqla
ovlanmış kadrlar bu istedadlı “dərzi”nin yüz
ölç, bir biç “atelye”sindən keçib.
Kinoşünaslarımız,
mütəxəssis tənqidçilərimiz
bu faktı da tez-tez vurğulayırlar
ki, ötən əsrin ikinci yarısından başlayaraq
Azərbaycan kinosunda adi tamaşaçıların
belə sezdiyi canlanma baş verdi. Rasim Ocaqov
kinoya kinonun məhz belə bir dirçəliş dövründə qədəm
qoyub və “kütləvi səhnələr”
obrazı kimi paslanmadan, önə keçib.
1957-ci ildə istehsalata buraxılmış “Bir məhəlləli iki oğlan” tamaşaçılar
arasında necə, hansı dərəcədə
maraq oyatmışdısa,
filmin operatoru - iyirmi dörd yaşlı bu oğlan da kinoçular
içərisində o marağı
qazanmışdı. Kinokameranın texniki dili ilə
bərabər, bəziləri
üçün ömürlərinin
sonuna qədər gizli qalan sehr-sirrini
də mükəmməl
öyrənmiş gənc
Rasim bu debütdən sonra Əjdər İbrahimov kimi kino-nəhənglərin
diqqətini cəlb edir, biri-birinin ardınca təkliflər alır. İlk sərbəst işi olan “Onun böyük
ürəyi” filmində
isə bu çağadək “fizioloji
planların yaradıcısı”
adıyla tanınmış
Rasim Ocaqov, artıq diqqətlərdə
psixoloji anların ustası kimi “qeyd”ə alınır. Bu vaxtlaradək “tamaşaçı
filmə operatorun gözü ilə baxır” deyimini tez-tez ürəyində heyranlıqla təkrar edən Rasim, artıq, öz beynində maraqlı deyimlər toxuyur ki, onlardan biri
də budur: “Əgər operator çəkərkən
gözünü qırpmayıbsa,
tamaşaçı da
baxarkən qırpmayacaq...”
O, bu sözləri dili ilə dedi, “Bizim küçə”, “Mən rəqs edəcəyəm”, “Skripkanın
sərgüzəşti”, “Sən
niyə susursan?” və s. filmlərdəki əməli ilə sübut etdi.
Rejissorluq səviyyəsinə - kino işində komandan diapazonuna çoxdan yetmiş Rasim Ocaqov bu
görəvə 1975-ci ildə
- qırx iki yaşında layiq görüldü. Özü
də bütöv bir süni gecikmə
aktı bir yana, həm
də yarımçıq
qalmış bir filmlə: “Gəncəbasarlı
qisasçı” ilə.
O, bünövrəsi tarixi-qəhrəmanlıq
janrı kimi qoyulmuş bu filmin bərpa və davamına bir qədər fərqli aspektdən yanaşdı, ssenariyə
ciddi əl gəzdirdi, qəhrəmanların
ifaçılarında dəyişikliklər
etdi, Qatır Məmməd obrazına isə Şahmar Ələkbərovu məsləhət
bildi. Bu film onun ilk rejissor məhsulu olsa da, mətbuatda
professional iş kimi dəyərləndirildi və
sonrakı 30 illik ünlü fəaliyyətinə
yaşıl işıq
yandırdı.
O vaxtdan “Rasim Ocaqov” titri
kinomuzun arzulanan, səbirsizliklə gözlənən
imzalarından birinə
çevrildi. Görkəmli ədib İsa Hüseynov yaradıcılığına
yeni bir baxış - Rasim Ocaqov təfsiri yarandı. Kinomuz “Tütək səsi” şedevri, filmin özü isə Məmmədrza Şeyxzamanov,
Yusif Vəliyev kimi ustad aktyorların
təfsirlərində İsfəndiyar,
Qılınc Qurban kimi Azərbaycan kişisi obrazları qazandı.
“Rasim
Ocaqovun yaradıcı
psixolojisi yaradıcılıq
xronolojisindən sürətlə
və öndə gedirdi” deməklə, görəsən, yanılmış
olmuram ki? Məncə, bu qənaətimin sübutu üçün onun xəyali “Azərbaycan kino təsərrüfatı
sərgisi”nin yuxarılarında
dayanan filmlərinin aşağıda sadəcə
adlarını sadalamağım
yetər: “Ad günü”,
“Özgə ömür”,
“Tütək səsi”,
“Park”, “Həm ziyarət,
həm ticarət”,“Ölsəm,
bağışla”, “İstintaq”,
“Təhminə”, “Otel otağı”...
...Bu an, onun çəkdiyi filmlərdən
birinin (“Ölsəm, bağışla”) adı
mənə bir fikir “filmi” diktə
etdi: ha “yazsam da qurtarmaz”.
Onun gözü ilə baxdıqlarımız, ssenari-sözü
ilə eşitdiklərimiz,
fəhmi-yazıları, quruluşları
ilə bəhrələndiklərimiz
haqda bu qədər, onu böyük sənətə
gətirən, təltifləyən,
“nahaqq-haqq” dünyalara
gətirib-aparan qəza-qədərlər
barədə isə,
Aşağıdakı qədər
Görüşüb-salamlaşmağı
hələ döyülməmiş
xırmana, ayrılıb-xudahafizləşməyi
suyu soğulmuş dəyirmana bənzədirlər...
Filmoqrafiyasına
günlər-aylarla baxılıb-qurtarılmayası
bu sənətkarın
avtobioqrafiyası ilə
tanışlıq bir
dəqiqə çəkə,
ya çəkməyə:
1933-cü il noyabrın 22-də Şəkidə
anadan olub, 2006-cı ildə Bakıda vəfat edib. Ümumittifaq
Dövlət Kinematoqrafiya
İnstitutunun kinooperatorluq,
Azərbaycan Dövlət
İncəsənət İnstitutunun
rejissorluq fakültələrini
bitirib. Dövlət
mükafatı laureatı,
Xalq artistidir...
Tahir Əhmədalılar
Mədəniyyət.- 2011.- 23 noyabr.-
S. 13.