Tək
məzarın hekayəti
“...Türk paşasının dizləri üstə can
vermək böyük şərəfdir!“
1918-ci ilin 15 sentyabrı tariximizin şanlı səhifələrindən
biridir. Xalqımızın istiqlal savaşına köməyə gəlmiş
qəhrəman türk
ordusu həmin gün azərbaycanlı qardaşları ilə birlikdə Bakını erməni daşnak-bolşevik
qüvvələrindən təmizləyərək
milli dövlətimizi
- Cümhuriyyətimizi öz
paytaxtına qovuşdurdu.
“Qafqaz
İslam Ordusu”nun
1918-ci ilin yayında Gəncədən Bakıya
zəfər yürüşü
qəhrəmanlıq və
şücaət dolu ağır döyüşlərdən
keçdi. Nuru Paşanın
rəhbərlik etdiyi türk ordusu Azərbaycan milli ordusunun ilk əlahiddə diviziyası ilə birgə Salyan, Ağsu, Kürdəmir, Göyçay, Şamaxı
yaxınlığında döyüşlərdə
S.Şaumyanın qoşunlarına
(“Bakı soveti” ordusu) sarsıdıcı zərbələr vurdu.
Belə ağır döyüş
yollarından biri də Şamaxıdan keçir. Şamaxı yaxınlığında gedən döyüşlərdə
bir türk zabiti şəhid olur. Onun son nəfəsdə söylədiyi bir kəlmə söz qəmli nəğmə kimi dillərə düşür. Onu da deyək ki, bu qəhrəman zabitin adı bəzi qaynaqlarda İzzət, bəzilərində
isə Qadir kimi qeyd olunub.
Əlfayim Əziz “Azadlıq naminə” adlı kitabında türk əsgərinin şəhid olmasını
belə təsvir edir:
“İzzət
bəy erməni gülləsinə tuş
gəlir. Ağır
yara alan
mayorun köməyinə
ətrafda yaşayan kənd camaatı gəlir... Gülsabah adlı bir qadın yaylığını
çıxardıb əsgərin
yarasını bağlamaq
istəyir. İzzət
bəy qadına deyir:
- Bacım, qolumdan möhkəm yapış, qəlpəni
yaradan çıxardım.
O, qəlpəni
çıxarır, dəsmala
bükür və deyir:
- Yaramı bağlamağa ehtiyac yoxdur. İndi qoyun qanım
bu torpağa axsın.
Ölümcül vəziyyətdə olan İzzət Nuru Paşanı qarşısında görür
və həyəcanlanır.
Nuru Paşa onun başını dizləri
üstünə alır.
Artıq
İzzət bəy
son anlarını yaşayır.
O, üzünü Nuru
Paşaya tutub deyir:
- Paşam, türk paşasının
dizləri üstündə
can vermək böyük
şərəfdir.
Beləcə, İzzət bəy
vurulduğu yerdə gözlərini əbədi
olaraq yumur”.
İzzət bəy öz
vəsiyyətinə görə
şəhid olduğu
yerdə - Şamaxı
yaxınlığında Acıdərədə
dəfn olunur. O gündən də qəbirin adı “Türk məzarı” kimi dillərə düşür.
Sovet dövründə məzar
diqqətdən kənarda
qalır. Lakin xalq
bu qəhrəmanlıq
təcəssümünü unutmur. Toyda-bayramda ondan söz
salır, söhbət
açırlar. Tənha məzarın
hekayətini yaddaşlara
köçürürlər.
Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra tariximizin digər şanlı səhifələri kimi, qəhrəman türk əsgərlərinin Azərbaycanın
istiqlalı naminə öz qanı ilə yazdığı şəhidlik salnaməsi
də tarixi qiymətini aldı. Türk əsgərlərinin keçdiyi
zəfər yolu boyunca şəhid məzarları üzərində
xatirə abidələri
quruldu.
Şamaxı rayonuna yolu düşənlər də
buradakı şəhid
türk zabitinin məzarı yanında ayaq saxlayırlar. Şəhidin ruhu qarşısında
təzim edir, ona dua oxuyurlar.
Vaxtilə buranı ziyarət edən Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin yazdığı “Tənha
məzar” şeiri yada düşür:
Yolçu, maşınını bu yerdə əylə,
O məzar önündə sən təzim eylə.
Səcdə qıl, dua ver
onun ruhuna,
Ayaq basdığın yer borcludur ona.
Doğrudan da, Vətən
və torpaq uğrunda şəhid olanları xalq heç vaxt unutmur. Ən uca yerdə - qəlblərdə, könüllərdə
yaşadır...
Savalan Fərəcov
Mədəniyyət.-
2011.- 14 sentyabr.- S. 15.