Xalqımızın zəngin mədəni irsi Azərbaycanı dünyaya tanıdan böyük dəyərdir

Mədəni irsin mühafizəsi, inkişaf etdirilməsi, dövlət tarix və mədəniyyət qoruqlarının fəaliyyətinə davamlı dəstək göstərilməsi ölkəmizdə həyata keçirilən mədəniyyət siyasətinin əsas tərkib hissələrindəndir. Son beş ildə ölkə başçısı tərəfindən imzalanan «Tarix və mədəniyyət abidələrinin qorunması haqqında», “Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeçiliyində fəaliyyət göstərən tarix-mədəniyyət qoruqlarının maddi-texniki bazasının təminatı, idarəolunma və kadr potensialının vəziyyəti haqqında” sərəncamlar Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə qeyd olunan istiqamətdə fəaliyyətini əhatəli şəkildə qurmağa imkan verib.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Mədəni irs şöbəsinin müdiri Rizvan Bayramov son beş ildə bu sahədə görülən işlər barədə danışdı:

- Bu gün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeçiliyində 21 tarix və mədəniyyət qoruğu fəaliyyət göstərir. Ötən beş ildə ölkə başçısının sərəncamları əsasında Abşeron rayonunda «Yanar dağ» Dövlət tarix-mədəniyyət və təbiət, Bakının Suraxanı qəsəbəsində «Atəşgah məbədi» Dövlət tarix-memarlıq, Ağstafa rayonunda «Keşikçidağ» Dövlət tarix-mədəniyyət və Quba rayonunda «Xınalıq» Dövlət tarix-memarlıq və etnoqrafiya qoruqları yaradılıb. Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi ilə birgə aparılan iş sayəsində yeni yaradılan qoruqların xəritələri hazırlanıb. Qoruqlara gedən magistral yollarda informasiya lövhələri və yol nişanları quraşdırılıb və bu istiqamətdə tədbirlər davam etməkdədir.

Nazirlər Kabinetinin “Abidə qoruqların Nümunəvi Əsasnaməsinin təsdiq edilməsi barədə” 18 mart 2008-ci il tarixli qərarına uyğun olaraq bütün qoruqların əsasnamələri təsdiq olunub. Bundan əlavə «Tarix, mədəniyyət, memarlıq, bədii və etnoqrafiya qoruqlarının fəaliyyəti haqqında» yeni statistik hesabat forması hazırlanaraq Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən təsdiq edilib. 2007-ci ildən etibarən qoruqlar haqqında informasiya komitənin illik hesabatlarında öz əksini tapmaqdadır.

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 6 noyabr 2007-ci il tarixli qərarı ilə Qobustan Dövlət tarixi-bədii qoruğuna Milli qoruq statusu verilib. Qobustan qoruğunun inzibati binasının tikilməsi və yeni ekspozisiyaların yaradılması işi artıq başa çatmaqdadır. Nazirlər Kabinetinin müvafiq sərəncamı ilə Qobustan qoruğunun Kiçikdaş dağının ərazisində əlavə olaraq 135 ha torpaq sahəsi buradakı qoruğa verilib, eyni zamanda 1035 hektar torpaq sahəsi Qobustan Milli tarixi-bədii qoruğunun istifadəsinə qaytarılıb. Cingirdağ və Kiçikdaş dağlarına yeni avtomobil yolları çəkilib.

Ötən müddətdə «Atəşgah məbədi» kompleksində bərpa-təmir işləri aparılıb. Qoruğun konservasiyası və bərpası, ərazidə arxeoloji tədqiqat işlərinin aparılması və “Atəşgah” tarixi muzey mərkəzinin yaradılması üçün Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan vəsait ayrılıb. 2008-ci ildə Qala Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğunun ərazisində Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə Qala Arxeoloji-Etnoqrafik Muzey Kompleksi yaradılıb. Hacıqabul rayonunun ərazisində yerləşən «Pir Hüseyn Xanəgahı» tarix-memarlıq qoruğunda, Mədəni İrsin Qorunması Layihəsinin işçi qrupu tərəfindən «Şirvanşahlar Sarayı Kompleksi» Dövlət tarix-memarlıq qoruğunun ərazisində yerləşən məsciddə, Nardaran tarix-mədəniyyət qoruğu ərazisində yerləşən «Xan bağı» abidəsində, Zaqatala tarix-mədəniyyət qoruğunun Qala divarlarında, İlisu Dövlət tarix-mədəniyyət qoruğu ərazisində yerləşən «Sumuq qala» abidəsinin ətrafında, «Çıraqqala» tarix-memarlıq qoruğunda, Şəkinin Kiş kəndindəki qoruq-muzeydə bərpa və abadlıq işləri aparılıb.

2006-2010-cu illərdə təkcə qoruqlarda deyil, müxtəlif tarixi abidələrdə, ümumilikdə 40-a yaxın abidədə quruculuq tədbirləri həyata keçirilib. Son illərdə Azərbaycanın mədəni irsi ilə bağlı «Qərbi Azərbaycan abidələri», M.Muradovanın “Qobustan. Kiçikdaş kolleksiyası”, M.Fərəcovanın «Azərbaycan Qayaüstü incəsənəti», İ.Əliyevin «Abşeron açıqlamaları» adlı kitabları, «Qala abidələr kompleksi kataloqu» işıq üzü görüb, «Atəşgah məbədi», «Qalanın gecələri», “Qobustan pirləri”, Nardaran, Yanardağ və s. adlı bukletlər hazırlanıb.

Bu müddətdə Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin beynəlxalq səviyyədə tanıdılması, təbliği diqqət mərkəzində saxlanılıb. Qobustan qoruğunun Dünya İrs Siyahısına daxil edilməsi ilə əlaqədar ölkə başçısının «Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu ərazisində yerləşən tarixi və mədəni sərvətlərin qorunması haqqında» sərəncamına uyğun olaraq qoruq haqqında informasiya hazırlanaraq UNESCO-nun veb saytına salınıb. 2007-ci ildə Yeni Zelandiyada keçirilən Dünya İrs Komitəsinin 31-ci sessiyasında Qobustan Dövlət tarixi-bədii qoruğu UNESCO-nun Dünya İrs Siyahısına daxil edilib.

Həmin ilin martında Azərbaycan, Norveç, Rusiya, Qazaxıstan və Gürcüstan alim və mütəxəssislərinin iştirakı ilə «Mərkəzi Avropa və Asiyanın petroqlifləri. Qobustan mədəni landşaftı» adlı II Beynəlxalq Seminar gerçəkləşib. Bundan əlavə, ölkədə aparılan mədəniyyət siyasətinə uyğun olaraq «Bakı - İslam mədəniyyətinin paytaxtı - 2009» Mədəniyyət İli çərçivəsində Bakıda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Memarlıq və İnşaat Universiteti, Romualdo del Bianko Fondu (Florensiya, İtaliya) və İRSİCA-nın dəstəyi ilə «Ənənəvi islam memarlığı» mövzusunda «Dərəcə və ixtisas» adlı beynəlxalq festival, «Sahilkənarı şəhərlərin müasir memarlığı», “İslamın tarixi şəhərləri və müasir memarlıq” adlı konfranslar, Azərbaycanda mədəni irs sahəsində çalışan mütəxəssislərin peşə səviyyəsinin artırılması üzrə milli seminar keçirilib. Avropa Şurasının Kiyev Təşəbbüsü Regional Proqramı üzrə “Tarixi Şəhərlərdə Mədəni İrsin Bərpası”na və tarixi şəhərlərə dair Milli Hesabatlar hazırlanaraq Avropa Şurasına təqdim edilib.

2008-ci ildə Avropa Şurasının Mədəniyyət, Mədəni və Təbii İrs Direktorluğunun HEREİN (European Heritage Network) layihəsi üzrə ingilis dilində Milli hesabat hazırlanıb və Avropa Şurasının xüsusi saytına yerləşdirilib. Dövlət tərəfindən mühafizə olunan abidələrin rəqəmsal məlumat bazasının yaradılması üzrə tələb olunan məlumatların siyahısı, məlumat bazasının yaradılması üzrə təlimat, məlumat bazasına daxil ediləcək daşınmaz abidələrin kateqoriyalarının siyahısı və rəqəmsal məlumat bazasına daxil ediləcək daşınmaz abidələrin növlərinin siyahısı hazırlanıb. Yerli əhali arasında arxeologiyanın təbliği üzrə proqram layihələrinin həyata keçirilməsi ilə bağlı tədbirlər görülür. Mədəni irsimizin radioefir vasitəsilə dünyaya tanıdılması məqsədilə ilk dəfə olaraq Radio Sport Federasiyası ilə birgə “Yanardağ” Tarix-mədəniyyət və təbiət qoruğu, Qala Dövlət tarix-etnoqrafiya qoruğu ilə bağlı 24 saatlıq aksiya təşkil olunub.

“Azərbaycan Respublikasının paytaxtı Bakı şəhərində tarix və mədəniyyət abidələrinin bərpası və qorunması haqqında" ölkə prezidentinin sərəncamı ilə dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcəsinə görə bölgüsünə yenidən baxılması və bununla bağlı Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci il tarixli 132 nömrəli qərarına müvafiq dəyişikliklər edilməsi tapşırılıb. Sərəncamın icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya, Memarlıq və İncəsənət institutlarına, Dövlət Əmlakının İdarə Edilməsi üzrə Dövlət Komitəsinə, Bakı şəhər İcra Hakimiyyətinə, Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinə, Azərbaycan Memarlar İttifaqına, «İçərişəhər» Dövlət Tarix Memarlıq Qoruğu-İdarəsinə, Naxçıvan Muxtar Respublikası Nazirlər Kabinetinə, şəhər və rayon icra hakimiyyətlərinə müraciət olunub və bu təşkilatların rəyləri nəzərə alınmaqla siyahıya müvafiq əlavə və dəyişikliklər edilib. Yeni siyahı baxılması üçün Nazirlər Kabinetinə təqdim olunub. Aparılan tədqiqat işləri nəticəsində «İçərişəhər» Dövlət Tarix Memarlıq Qoruğunda, «Qobustan» Milli tarix-bədii qoruğunda və Naxçıvan Muxtar Respublikası ərazisində yeni aşkar olunmuş abidələr istisna olmaqla siyahıya 1505 yeni tarix və mədəniyyət abidəsi daxil edilib.

Xalqımızın milli-mədəni irsinin dünyada daha geniş təbliğində hər il böyük coşqu ilə keçirilən və dünyanın müxtəlif ölkələrindən qonaqların maraqla izlədiyi Novruz bayramı şənliklərinin özünəməxsus yeri var. Mədəni irslə bağlı beynəlxalq əlamətdar tarixlər - 18 aprel - Beynəlxalq abidə və tarixi yerlər, 18 may - Beynəlxalq muzey günləri ilə əlaqədar hər il geniş tədbirlər həyata keçirilir.

2009-cu ilin aprelində Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Qəbələ Rayon İcra Hakimiyyəti və Alban-Udin Xristian İcması ilə birlikdə Qəbələ rayonunun Nic kəndindəki “Cotari” kilsəsinin ərazisində udin xalqının “Kala Axsibay” bayramını qeyd edib. 170 ildən sonra udin xalqının bu qədim ənənəsinin yenidən bərpa olunması Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin, ölkəmizdəki mədəni müxtəliflik və tolerantlıq mühitinin dünyaya çatdırılması yönündə əlamətdar hadisə idi.

Mədəniyyət.- 2011.- 26 yanvar.- S. 14.