Müqəddəs bahar

 

   Minbir saatlıq siyasətdən bir saatlıq sənət əsəri…

  

   Mən bu balet-tamaşaya sıradan bir tamaşaçı kimi dəvətliydim. Amma jurnalistlik «zat»ım üzə çıxdı; bloknot-qələmi də götürdüm. Bu tamaşa haqda informativ yüküm isə qəzetimizin son sayındakı qısa xəbərdən ibarət idi: «Yanvarın 21-də Heydər Əliyev Sarayında görkəmli rus bəstəkarı İqor Stravinskinin «Müqəddəs bahar» baletinin musiqisi əsasında 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinə həsr olunmuş yeni layihə - tamaşa-balet göstəriləcək. Tamaşanın quruluşçu baletmeysteri Rusiya Balet Akademiyasının professoru Edvard Smirnovdur. Tamaşa-baleti Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının üzvləri ifa edəcəklər». 

 

  ...Və salam, sənət!

  

   Tamaşanın janrında (balet), müəllif və baletmeysterlik mənşəyində bir şimal «yad»lığı olsa da, tamaşaçı olası biz cənublular elə ilk «pərdə»dən mədəniyyətin ən dünyəvi parametrlərinə uyğun təəssürat yaradırdılar. «Tamaşanın janrı» ilə bağlı düşüncələrimdə xüsusi bir milli fəxarət hissi, işıqlı təəssüratlar yaşayırdım həmin məqamlar. Hətta, bax-bax, bu anlar öz musiqi alətlərini kökləməkdə olan, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblı üzvlərinə son mizan-düzənlərini verən Rusiya fenomenlərini xəyalən «opponent»ləşdirib, «Qara Qarayev kəhkəşanlı, Arif Məlikov zirvəli bir ölkədə olduqlarının fərqinə vardıqlarına şübhə etmədiyim hörmətli qonaqlar, Azərbaycana xoş gəlmisiniz!» kimi düşüncələrə dalırdım.

   Bu ab-havadan daha nələr dalğalanırdı? Biri bu ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə gerçəkləşən bu layihə aktualdır, rəqs və musiqi dili ilə ehtiva olunan mədəniyyətlərarası dialoqun yeni təzahürüdür. Mən bunu hələ tamaşaçıların foyedəki ötəri dialoqlarından da hiss etdim. Dillər müxtəlif, anlamadığım ifadələr çox olsa da, bir gecədə Azadlığın təməl daşını qoymuş 20 Yanvar qurbanları hesabına dünyəvi terminə çevrilmiş «şəhid» ifadəsi mənə dilmanclıq edirdi.

   ...Bütün olaylara baxmayaraq, yenə «çoxmillətli», «internasional», «tolerant» epitetlərini özündə saxlayan bu müstəqil xalqın azad tamaşaçıları mənəvi-psixoloji, etno-faktoloji bir qələbəlik ruhu ilə tamaşa salonuna cəmləşirlər...

  

   Dinamik, dipdiri, haray-büsatlı bir saat!

  

   Axşam saat 19:00. İynə atsan yerə düşməyəsi nəhəng salon. Dərin sükut. Sanki məlum faciəmizə və bu anlardan başlayaraq o müdhiş minorluğu bir qədər majorlayası sənətə bir dəqiqəlik sayğı. Tarixən yüksək səviyyəli səhnələrin alqış mükafatını heç vaxt kəsməmiş Azərbaycan xalqının bu bir salonluq nümayəndəsi susur. Nəhayət, milli qonaqpərvərlik etikası xəlqi hüzn sxolastikasına döv gəlir; ordan-burdan adda-budda çəpik sədaları eşidilir...

   İşıqlar söndürülür və mən ayılıram ki, əlvida, qələm-bloknot, heç bir qeyd apara bilməyəcəm. Ancaq yaxşı ki, belə olur, yoxsa, diqqətim yayınacaq, qulaq-göz sinxronluğuna mane olacaqdı. Demək, ümid yaddaşa qalır...

   Budur, ecazkar jestlərilə nəinki orkestrdə, habelə tamaşaçılarda «hazır ol!» aurası yaradan dirijorun sehrli çubuğu şahə qalxır. Skripka və violençellərin təzanələri butaforların işıq-kölgə, toran-alatoran effektlərinə qərq olmuş orkestrin başı üzərində şimşək kimi çaxır. Ötən əsrin rusiyalı dahisi, 20 Yanvardan 20 il əvvəl dünyasını dəyişmiş İqor Stravinskinin «Müqəddəs Bahar» baletinin təlatümlü taktları salona hakim kəsilir. Mayası bahardan yoğrulmuş əsər bu anlar ikili fəsil yaşayan bakılı tamaşaçıların bütün hallarda qışa çalan ovqatına bir sənət sığalı çəkir. Rejissor mizanı ilə orkestrin başı üzərində asılmış nağılvari «xalça»-ekran işıqlanır. Burada 21 ilin tanış səhnələri canlanır: insan dəryası, hüzn dalğaları, sinə döyən qadınlar, qolları qoynunda kişilər, bu məğlubiyyətlə barışmaz baxışlı gənclər, «atamdan güclüsü yoxdur» qənaəti sarsılan uşaqlar və... üstlərindəki özlərindən ağır, qanlarından qırmızı qərənfillərlə bu dəryanı yara-yara Şəhidlər xiyabana daşınan tabutlar. Səsi bilərəkdən alınmış ana-bacıların ağıları, ata-babaların düşmənəzər nəzərləri, gənclərin qılınc baxışları bir an öncə susmuş orkestrdən daha əzəmətli bir simfoniya təsiri bağışlayır.

   ...Sən demə, bu «xalça»-ekranın arxasında 20 Yanvar şəhidlərini «təmsil» edən şahid-«şəhidlər» «donubmuşlar». Onlar ekranın qalxması, orkestrin çağlaması ilə böyük faciə yanğısı və alovlu sənət eşqi ilə hərəkət və hərəkata başlayırlar. Bəzən musiqi onlara, bəzənsə onlar musiqiyə lokomotivlik edir. Bir an öncə ekranda gördüyümüz ana-bacıların «Şəbi-hicran»vari görkəm və duyğularını orkestr və balerin-balerinaların sinkretik sənət tufanı əvəz edir. Rəqqaslar gah şəhərə müdaxilə zirehlərinin, gah əliyalın müqavimətçilərin, gah da - üç rəng bölüm yaradaraq, bütün bu olayların hədəfi olan gələcək (o zamanlar üçün) bayrağımızın ali şəbehini çıxarırlar. Atəşvari notlar altında oynaşıb-qaynaşan qırxarşın tumanlı müdaxiləçilər yarasaları xatırladır. Gah arxası, gah sinəsi üstə döşəməyə döşənib torpağını Ana və Vətən bilən müqavimətçilər pələnglərə oxşayır. Alovaoxşar qırmızı parçaları başları üstə tir-tir titrədənlər qərənfilləri bayrağa çevirəsi xalqa bənzəyir. Göydən musiqi leysanı yağır. Hərəkətlər hərəkatlaşır. Bir neçə situasiyada aksentləşdirilən gənc - 20 Yanvarın real, balet-tamaşanın bədii qəhrəmanı separat söhbətə dəvət edilir. Lakin əbəs yerə; «böyük» qələbəyə ümidli «yarasalar» bu Azadlıq baharı qaranquşunu dilə tutmağa nail ola bilmir. Qəhrəman canlı tora salınır, sirk tryuklarına məruz qoyulur. Bunları kənardan seyr edən əlacsız xalq isə - bu oyunların nevroz bəhrəsi kimi, boyun-başlarını qılınc təki oynadır. «Mavr»lar baş tutmayan dilətutma «kampaniyasında» onların altına qoyduqları stulları mərhələ-mərhələ götürürlər. Bu an baletmeyster yozumuna qüvvət verən orkestr pərdə-pərdə belə bir mətləb pıçıldayır ki, yerində dinc oturmayanların aqibəti budur...

   Lakin çox duyğusal və emosional olmaqla bərabər, həm də rasional qərarlı üçlük - rejissor, baletmeyster və dirijor şahidlər salonuna tamam başqa bir aqibət diktə edir: xalq dirilmək üçün şəhid olur, şəhid verir!..

   ... Sonda səslənən alqışlar əvvəldəkindən xeyli ürəkli-sürəkli idi. Nədən ki, şahidlərin qonaqpərvərlik hisslərinə sənətsevərlik duyğuları da qovuşmuşdu.

  

   Tahir Abbaslı

  

   * * *

  

   Təəssüratlar, rəylər...

  

   Yanvarın 21-də Heydər Əliyev Sarayında təqdim olunan “Müqəddəs bahar” balet-tamaşası maraqlı səhnə əsəri kimi yadda qaldı. Məşhur rus bəstəkarı İqor Stravinskinin musiqisi əsasında hazırlanan tamaşa-baletdə Qara Qarayev və Azər Rzayevin musiqisi, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəbi Xəzri və Nüsrət Kəsəmənlinin şeirləri səsləndirildi, Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin, Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının solistləri çıxış etdilər.

   “Müqəddəs bahar” layihəsinin bədii rəhbəri və quruluşçu baletmeysteri Rusiyanın Xalq artisti, professor Edvard Smirnovdur. Tamaşa barədə sənət adamlarının təəssüratlarını öyrəndik:

  

   Oqtay Zülfüqarov (Xalq artisti):

   - Çoxdandır Bakıda belə əsər səhnəyə qoyulmamışdı. Bu, İqor Stravinskinin şah əsəri sayılan baletdir. Əsərlə biz hələ konservatoriyada təhsil alarkən tanış olmuşuq. Həmin günü baleti izləyərkən çox heyran oldum. Hətta mən rəqqasların Rusiyadan gəldiyini düşünürdüm. Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının əməkdaşlarının peşəkarcasına rəqs ifaları məni heyrətləndirdi. Baletmeyster Edvard Smirnov da gözəl quruluş vermişdi. Rəngarənglik, ritmlərin dəyişməyi, təzadlı akkordlarla harmoniya çox maraqlı alınmışdı. Düşünürəm ki, əsər hamının ürəyində özünəməxsus yer tuta bildi.

  

   Eldar Quliyev (Xalq artisti):

   - Açığı, bu balet-tamaşa mənim üçün bir yenilik idi. Müasir ideya üzərində qurulan tamaşa və Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının rəqqaslarının ifası indiyədək görmədiyim ən yaxşı ifa idi. Bu balet dünya miqyasına çıxacaq qədər keyfiyyətli sənət nümunəsidir. İncəsənətdə bu böyük bir işdir və sübut edir ki, onların böyük bir potensialı var. Hər birinin baletdə öz rolu var idi və bir-birlərini təkrarlamırdı. Mən onların hər birini təbrik edirəm.

  

   Nurəddin Mehdixanlı (Xalq artisti):

   - Azərbaycan xalqının taleyinə qəhrəmanlıq tarixi kimi yazılmış 20 Yanvar hadisələri ilə bağlı müxtəlif böyük tədbirlər keçirildi. Hesab edirəm ki, bu anım mərasiminin zirvə nöqtəsi Heydər Əliyev Sarayında təqdim edilən tamaşa oldu. Əsərin 20 Yanvar hadisələrinə birbaşa aidiyyəti olmasa da, bəzi məqamlarda ümumi uyğunluq var idi. Hesab edirəm ki, “Müqəddəs bahar” balet-tamaşası təqdirəlayiq layihədir. Bu hadisələrə hər kəs müxtəlif formada yanaşa bilər. Amma balet şəklində baxış fərqli yanaşma tərzidir. Baxmayaraq ki, musiqidə ağırlıq var idi, bu da əsərin xarakterindən irəli gəlir. Hər şeyə rəğmən burada ciddi bir iş var və mən bunu uğurlu hesab edirəm. Təbii ki, bu balet tamaşanı hər kəs öz anlayacağı səviyyədə yaşadı və anladı. Tamaşanın müəllifi, elecə də Azərbaycan Dövlət Rəqs Ansamblının əməkdaşları böyük zəhmət çəkiblər. “Müqəddəs bahar” tamaşası 20 Yanvar şəhidlərinin ruhuna məlhəm idi.

  

 

   Yeganə Cansail

 

  Mədəniyyət.- 2011.- 26 yanvar.- S. 4.