Azərbaycanın yeni turist
marşrutlarını kəşf edək!
İsmayıllı rayonunda
“Qırxotaq əfsanəsi” və “Fit dağı əfsanəsi”
turizm marşrutlarının təqdimatı oldu
Avqustun
4-5-də Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin dəstəyi,
«Millennium Tourism & Congress DMC» şirkətinin təşkilatçılığı
ilə İsmayıllı rayonuna infotur təşkil edildi.
“Azərbaycanın
yeni turist marşrutlarını kəşf edək!” layihəsi
çərçivəsində gerçəkləşən
infotura Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Turizm
şöbəsinin Daxili turizmin inkişafı sektorunun
müdiri Mahir Qəhrəmanov, sektorun baş məsləhətçisi
Fikrət Məmmədov, turizm şirkətlərinin, AMEA
Folklor İnstitutunun əməkdaşları, kütləvi
informasiya vasitələrinin təmsilçiləri -
ümumilikdə 30-a qədər iştirakçı
qatılmışdı. İnfoturda iki yeni turizm marşrutunun
təqdimatı oldu. Bunlardan biri «Qırxotaq əfsanəsi» mədəni
turizm marşrutu, digəri isə «Fit dağı əfsanəsi»
ekoloji marşrutudur...
Ekstremal məqamlarla zəngin tur
Səhər
saatlarında yola çıxan infotur
iştirakçılarının ilk dayanacağı
İsmayıllı rayonun Basqal qəsəbəsi oldu. Burada
bizi rayon Mədəniyyət və Turizm Şöbəsinin
müdiri Azər Abbasov, Lahıc Turizm İnformasiya Mərkəzinin
direktoru Dadaş Əliyev qarşıladı. Əvvəlcə
tur haqqında məlumat aldıq. Tura bələdçilik edən
Dadaş Əliyev bizə zəruri təlimatları
çatdırdı, qrup halında hərəkət etməyi,
çay yatağında, dağ yamaclarında hərəkət
edərkən diqqətli olmağı tapşırdı. Məlum
oldu ki, marşrutlar ekstremal situasiyalarla zəngin olacaq.
...Saat 11.00
radələrində “NİVA” və “UAZ” markalı avtomobillərlə
Sulut kəndinə yol aldıq. Sulut kəndinin qədim tarixi
var. Ərazidən tapılmış maddi-mədəniyyət
nümunələri, şirli saxsı qablar, gümüş
sikkələr burada orta əsrlərdə qaynar həyatın
olduğundan xəbər verir. Sulut müxtəlif tarixi abidələri
ilə də tanınır. Kəndin
yaxınlığında orta əsrlərə aid
yaşayış yeri mövcuddur.
Suluta
çatmaq üçün dağ yolları ilə təxminən
7 km məsafə qət etməli idik. Yolboyu təbiət mənzərələri
insanı valeh edirdi. Yolun yarısında avtomobillərin hərəkəti
mümkün olmadığından çay yatağı ilə
piyada hərəkət edəsi olduq.
“Buzxana” - ərzaq anbarı, yoxsa
zindan?
Marşrut
proqramına əsasən əvvəlcə kəndin
yaxınlığında yerləşən “Buzxana” abidəsini
ziyarət etdik. Uzunluğu 12, eni 7 metr olan, çay
daşından inşa edilmiş abidənin maraqlı memarlıq
quruluşu var. Tikilinin üstü tağvari formada
tamamlanıb. Onun əsas hissəsi yerin altında, yalnız
üstünün tağı yer səthindədir. İçəri
tərəfdən divarlarının bir hissəsi hamar və
yonulmuş daşlarla üzlənib, cənub-qərb hissəsində
kiçik qapı var. “Buzxana” adı ilə məlum olan bu
tikilidən hansı məqsədlə istifadə edildiyi barədə
müxtəlif versiyalar mövcuddur. Bələdçimiz məlumat
verdi ki, bura sonuncu Şirvan xanı Mustafa xanın ərzaq
anbarı olub. Bəzi mənbələrdə tikilidən
zindan kimi də istifadə olunduğu deyilir. XVII-XVIII əsrlərə
aid abidə müasir günümüzə yaxşı halda gəlib
çıxsa da, müəyyən bərpa işlərinə
ehtiyac var.
Yeni turizm marşrutları
pasportlaşdırılacaq
Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinin Daxili turizmin inkişafı sektorunun
müdiri Mahir Qəhrəmanov yolboyu söhbətində
bildirdi ki, təqdim olunan hər iki marşrut turizm məhsulu
kimi çox dəyərlidir: “Hesab edirik ki, bu marşrutlar həm
xarici, həm də yerli turistləri bölgəyə cəlb
edə biləcək. Biz bu layihəyə 15-ə qədər
turizm şirkətinin nümayəndəsini cəlb
etmişik. Onlara marşrutlar üzrə mədəni irsimizi əks
etdirən tarixi abidələrlə tanış olmaq imkanı
yaradılıb. Belə infoturların təşkili mədəni
dəyərlərin təşviqi baxımından da çox
vacibdir”.
Sektor
müdiri qeyd etdi ki, İsmayıllıda yeni turizm layihələri
üçün geniş imkanlar var. Rayonun qədim
yaşayış və sənətkarlıq mərkəzləri,
tarixi-etnoqrafik qəsəbələri olan Basqal və Lahıc
turistlərin böyük maraq göstərdiyi məkanlardır.
Təqdimatdan sonrakı mərhələdə
marşrutların pasportlaşdırılmasını həyata
keçiriləcək və bu zaman turizm şirkətlərinin
də tövsiyə və təklifləri nəzərə
alınacaq.
Nazirlik rəsmisi
onu da bildirdi ki, Basqal və Lahıc tarix-mədəniyyət
qoruqlarının ərazisində turizm inkişaf planı,
abidələrin konservasiyası və bərpası ilə
bağlı layihə hazırlanıb. 2013-2016-cı illərdə
layihənin həyata keçirilməsi üçün təkliflər
verilib.
Qırxotaq abidəsi ilə
bağlı müxtəlif əfsanələr var
“Buzxana” ilə
tanışlıqdan sonra təbiətin qoynunda nahar etdik. Kəmərin
altını bərkidib Qırxotaq abidəsinə yol
alırıq. Yerli sakinlərin “Qırxotaq”, “Qırxqız” və
ya “Haram qala” adlandırdığı abidə barədə
müxtəlif fikirlər irəli sürülür. Abidə
“Qırxotaq” adlandırılsa da, oradakı otaqların
sayı 40-dan çoxdur. İri dəhliz yerləri aydın
görünür. Tikilidə çay və kirəc
daşından istifadə olunub. Bir otağın sahəsi təxminən
20-25 kvadratmetrdir.
Rəvayətə
görə, Şirvan xanı hər otaqda bir gözəl
xanım (hərəm) saxlayırmış və onların
bir-birindən xəbəri olmazmış. Tikiliyə “Haram
qalası” adı verilməsi də bu rəvayətə əsaslanır.
Buraya yad insan girə bilməzmiş. İnfoturda iştirak edən
AMEA Folklor İnstitutunun əməkdaşı,
folklorşünas alim Qalib Sayilov isə abidənin “Hərəmxana”
adlandırılmasını düzgün hesab etmir: “Tarixi mənbələr
göstərir ki, Mustafa xan digər xanlardan fərqli olaraq hərəm
saxlamamış, sadə həyat tərzi keçirmişdir”.
Alim hesab edir ki, tarixi həqiqətlər, əfsanə və
rəvayətlər haqqında turistlərə məlumat verilərkən
əsaslandırılmış elmi mənbələrə də
istinad olunmalıdır: “Haramxana” qadağan olunmuş məkan
anlamına gəlir. Ola bilsin ki, xanlığın dəftərxanası
və ya hansısa dövlət sirri qorunan məqamlar bu abidə
ilə əlaqəlidir”.
XVIII əsrə
aid edilən tikilinin vəziyyəti qənaətbəxş
deyil. Abidəni ən çox dağıntıya məruz
qoyan isə təbii amillər, iri gövdəli
ağacların, yabanı kolların otaqlarda bitməsidir.
Rayonun turizm potensialı Basqal və
Lahıcla məhdudlaşmır
İsmayıllı Rayon Mədəniyyət və Turizm
Şöbəsinin müdiri Azər Abbasov deyir ki, turistlər
üçün təkcə Basqal və Lahıc deyil, digər
kəndlər də maraqlıdır: “Təklif edərdim ki,
rayonun digər görməli yerlərinə də turlar təşkil
olunsun. Çünki rayonun hər bir kəndinin turizm
imkanları var. 2011-ci ildə İsmayıllıya 60 minə qədər
turist gəlib. Rayonda 233 tarix-mədəniyyət abidəsi var
ki, onların arasında qalalar da az deyil. Bunların hər
biri, tarixi məqamlar, əfsanələr turistlər
üçün maraqlıdır. İstərdim ki, turizm
şirkətləri ölkəmizə gələn
qonaqların bizim tarixi məkanlara səfərlərini
davamlı olaraq təşkil etsinlər. Düşünürəm
ki, həyata keçirilən yeni layihə də buna zəmin
yaradacaq”.
Fəth olunmayan “Fit qalası”
«Fit
dağı əfsanəsi» ekoloji marşrutu ilə irəliləmək
daha çətin idi. Sözün əsl mənasında,
quşqonmaz, atkeçməz Fit qalasına çatmaq
üçün Haramçayın
daşlı-çınqıllı yatağı ilə 3-4 km
getməli idik. İrəlilədikcə çayı dəfələrlə
o tərəfə-bu tərəfə adlamaq lazım gəlirdi.
Dağ çayının səsi, sıx meşəliklər
yorğunluğu unutdurur, xoş duyğular yaradırdı.
Qala divarlarını görmək üçün bəzən
çətin keçidli dağ yamaclarını qalxmalı
olurduq. Bəzi yerlərdə yamac sərt olduğundan,
iştirakçılar kəndirdən istifadə etməli
olurdular... Nəhayət, Fit qalasına çatdıq.
Bura təxminən
iki hektar ərazini əhatə edir. Hazırda Fit
dağının şərq yamacında Haramçaydan 250-300
metr yüksəklikdə iri daşlardan tikilmiş sədd
qalmaqdadır. Qala divarlarının quruluşu müdafiə səddini
xatırladır. Qalanın adı dəniz səviyyəsindən
1810 metr yüksəklikdə yerləşən Fit
dağının adından götürülüb. Hərbi-strateji
əhəmiyyətə malik qala vaxtilə Şirvan
şahlarının iqamətgahı-sığınacağı
olub. Fit qalası uzunmüddətli yaşayış
üçün nəzərdə tutulmayıb. Bura əsasən
düşmən hücumundan müdafiə məqsədilə
istehkam kimi inşa edilib.
Qala
yaxınlığında daşdan müdafiə səddi
çəkilib. Ətrafda orta əsrlərə aid tikili
qalıqları, hamam yeri, meydançalar var. Qalanın XVIII əsrdə
tikildiyi güman edilir.
Fit
dağı ilə bağlı əfsanə və rəvayətlər
var. Deyilənə görə, bu dağda Azərbaycan
Şirvanşahlar dövlətinin xəzinəsi yerləşib.
Digər bir əfsanəyə görə isə dağda xəzinəni
qoruyan əjdaha ilanlar varmış. Onlar təhlükə
anında səs salarmışlar. Elə adın
etimologiyası da buradan yaranıb. Dağdakı əjdahalar
haqqında deyilənlər əfsanə olsa da, burada xəzinənin
olması barədə məlumatlara Şərq və Qərb
mənbələrində rast gəlinir. Hətta xəzinənin
ruslar, fransızlar tərəfindən
daşındığı da ehtimal olunur. Tarixi məlumatlara
görə, Rusiyanın Qafqazdakı qoşunlarının
komandanı Pavel Sisianov Fit qalasını fəth edə bilməyəcəyini
başa düşür, Şirvan xanı Mustafa xan isə
yalnız az miqdarda təzminat veriləcəyi halda Rusiya
hakimiyyətini qəbul edəcəyini bildirir.
İnfoturun ilk gününün sonunda
iştirakçılar Fit dağını aşaraq Lahıca
çatdılar. Yorğun səfərdən sonra
qalacağımız ünvan “Evim” hoteli oldu.
Macəra turizminin həvəskarları
çoxdur
«Millennium
Tourism&Congress DMC»nin direktoru Ruslan Quliyevin sözlərinə
görə, budəfəki infotur indiyədək keçirilən
turlar içərisində spesifikliyi ilə seçilir:
“Gördüyünüz kimi, ekstremal məqamlarla zəngin
marşrutlardır. Təqdimatdan sonra biz bu marşrutların
pasportlaşdırılmasını həyata keçirəcəyik.
Onların müxtəlif vasitələrlə təbliğ etməyi
də düşünürük. Əsas məqsədimiz
yerli icmalarla turizm şirkətlərinin işbirliyinə nail
olmaq, bölgəyə daha çox yerli və xarici turistləri
cəlb etməkdir”.
R.Quliyev
deyir ki, bunun üçün müvafiq təbliğat işi
lazımdır: “Bu gün iki marşrutun təqdimatını
keçirdik. Əsas məsələ bu işin
davamlılığıdır. Sosial şəbəkələrdə,
media qurumlarında, beynəlxalq sərgilərdə də təbliğat
lazımdır. Düşünürəm ki, Avropada,
ümumiyyətlə dünyada bu marşrutların çoxlu
həvəskarları olacaq. Azərbaycanın özündə
də macəra turizmi həvəskarları az deyil. Gələcəkdə
Qubada, Qəbələdə, Qusarda, Lerikdə,
Yardımlıda bu səpgidə marşrutların təqdimatını
keçirməyi düşünürük”.
“Qranit AS
Travel” turizm şirkətinin meneceri Vüsal Musayev də belə
infoturların təşkilini yüksək qiymətləndirir:
“Azərbaycanın geniş turizm potensialı var. Bu
potensialın üzə çıxarılması
baxımından belə marşrutların təşkili
vacibdir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin bu layihəsi
regionun daxili turizm potensialının təbliğinə xidmət
edir. Marşrutlar üzrə təbiət mənzərələri,
tarixi-mədəni abidələrlə tanışlıq zəngin
təəssürat yaradır. Belə turlarda
iştirakımız gələcəkdə şirkətə
müraciət edən turistləri ətraflı məlumatlandırmağa
imkan verir. Fikrimcə, biz bu marşrutların təbliğinə
xüsusi önəm verməliyik”.
Lahıc: tarixi sənətkarlıq
mərkəzi
İnfoturun ikinci günü Lahıc qəsəbəsi
ilə tanışlıqla başladı. Böyük Qafqaz
sıra dağlarının qoynunda Girdman çayının
sol sahilində yerləşən qəsəbə bəşəriyyətin
qədim yaşayış məskənlərindən biridir.
Vaxtilə burada 7 bulaq, 7 məhəllə, 7 məscid və 7
mədrəsə olub. Ümumiyyətlə, Lahıc vaxtilə
7 rəqəmi üzərində qurulub. Amma hazırda bu
qanunauyğunluqdan əlamət qalmayıb. Belə ki, bir
vaxtlar Lahıcda inşa olunmuş yeddi hamamdan ikisi, yeddi məzarlıqdan
yalnız dördü dövrümüzədək gəlib
çıxıb.
Qəsəbənin
yollarında çoxlu turist görmək mümkün idi.
Lahıc Turizm İnformasiya Mərkəzinin direktoru Dadaş Əliyevin
bildirdiyinə görə, qəsəbə XVIII-XIX əsrlərdə
Azərbaycanın misgərlik və silah istehsalı mərkəzlərindən
biri kimi tanınıb. Lahıc ustalarının misdən
hazırladıqları, mürəkkəb və incə
naxışlarla bəzədikləri dolça, satıl, sərnic,
məcməyi, aşsüzən, kəfkir, kasa, cam, qazan,
çıraq və sair məmulatlar Orta Asiyada,
Dağıstanda, Gürcüstanda, İranda, Türkiyədə
və digər yerlərdə tanınıb.
Lahıc
açıq səma altında muzeyi xatırladır insana.
İlk növbədə burada maraqlı memarlıq
quruluşunda evlər, xüsusi çay daşlardan istifadə
etməklə salınmış yollar diqqəti cəlb edir. Qəsəbədə
bu gün də sənətkarlıq ənənələri
yaşadılır və inkişaf etdirilir. Əhali əsasən
misgərlik, dəmirçilik, zərgərlik,
xalçaçılıq və digər peşələrlə
məşğuldur. Yolboyu mağazalarda turistlərə el sənətkarlarının
əl işləri təqdim olunur.
Vahid
Süleymanov 30 ildir ki, nadir sənət növlərindən
sayılan həkkaklıqla məşğul olur. Bu sənəti
atasından, babasından öyrənib. Deyir ki, bu sənəti
yaşadan bir neçə nəfər qalıb. Emalatxanaya gələn
turistlər öz adlarının mis, ağac üzərində
həkk olunmasını sifariş edir, habelə hazır məmulatlar,
suvenirlər alırlar. Usta qazancından narazı deyil.
Çünki ilin hər fəslində burada turist görmək
olur.
Lahıc
Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi və Lahıc Turizm
İnformasiya Mərkəzinin fəaliyyəti ilə
tanışlıq da zəngin təəssürat yaratdı.
Basqalın məşhur kəlağayısı
Lahıcla
tanışlıqdan sonra yenidən Basqala yola
düşürük. Yolboyu uzanan Girdman çayı təbiətlə
gözəl ahəng yaradır. İnfoturun son
dayanacağında - Basqal Tarix-Mədəniyyət Qoruğunda
da vaxtımız da çox maraqlı keçdi.
İştirakçılar “Kəlağayı” İpək
Muzeyində kəlağayının hazırlanması prosesi
ilə yaxından tanış oldular.
Muzeyin
direktoru Rəna İbrahimbəyova Azərbaycanda ipəkçiliyin
qədim tarixindən söz açaraq bildirdi ki, bu sənətin
inkişaf etdiyi bölgələrdən biri də Basqal qəsəbəsidir.
Burada hazırlanan kəlağayılar tarixən geniş
şöhrət qazanıb: “Kəlayağıda hər rəngin,
hər detalın xüsusi mənası var. Bu sənətin
öz tələbləri var. Kəlağayı mütləq
ipəkdən hazırlanmalı, kvadrat formasında, xüsusi
ölçüdə olmalı, basmanaxış üsulu ilə
bəzədilməlidir. Əsl kəlağayını
tanımaq üçün isə onun üzükdən
asanlıqla keçib-keçmədiyinə diqqət yetirmək
lazımdır”.
Məlumat
verildi ki, kəlağayı üzərində naxışlar
da müəyyən məna daşıyır: əsasən
günəş, dağ simvolları, karvan yolu, axirət,
dünyanın müvəqqəti olması əks olunur. Sanki
bütün dünya bu naxışlarda həkk olunub.
İnfotur
iştirakçıları kəlağayıya
naxışların vurulması prosesində də iştirak
etdilər.
* * *
Beləcə,
ikigünlük səfərimiz yekunlaşdı və
Bakıya doğru yol aldıq. Yolboyu yorğunluqdan
mürgüləyən də var idi, səfər təəssüratlarını
paylaşanlar da. İkigünlük infoturun təəssüratı
isə uzun müddət yaddaşımızdan silinməyəcək...
Ceyhun Zərbəliyev
Mədəniyyət.- 2012.- 8
avqust.- S. 8; 9.