Sənətdə
başa çatan ömür
Fərdi
aktyor plastikası, yaraşıqlı sifət cizgiləri və
obraza girmək bacarığı aktyor üçün
başlıca şərtlərdəndir.
Sadaladığımız bu keyfiyyətlər Mustafa Mərdanovun
sənətkar simasında öz ifadəsini
tapmışdı...
Mustafa Həşim oğlu Mərdanov
1894-cü il fevralın 28-də Cənubu Azərbaycanın Mərənd
şəhərində günyaya göz açır. O hələ
uşaq ikən ailələri Tiflis şəhərinə
köçür. Şəhərin mədəni mühiti
onun həyata baxışlarına böyük təsir
göstərir. Gimnaziyada oxuya-oxuya teatra da böyük maraq
göstərir. 1910-cu ildən şəhərin müsəlman
dram dərnəklərində yaxından
çıxış edir. Çox keçmir, bir aktyor kimi
tanınır.
1921-1922-ci illərdə Tiflis Azərbaycan
Dövlət Teatrının direktoru işləyir. Sonra ali təhsil
almaq məqsədilə Moskvaya gedir. Sənədlərini
Dövlət Teatr Sənəti İnstitutuna verir və qəbul
olunur. Təhsilini başa vurub Bakı şəhərinə gəlir.
Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında aktyorluq fəaliyyətini
davam etdirir. Yüksək aktyorluq texnikası, obrazı qavramaq,
obraza girmək bacarığı və yumşaq yumor onun sənəti
üçün çox xarakterik olan cizgilər olur.
Dövrün böyük aktyorları ilə birgə işləmək
onun üçün əsl təcrübə məktəbinə
çevrilir. Abbas Mirzə Şərifzadə, Sidqi Ruhulla,
Ağasadıq Gəraybəyli, Ələsgər Ələkbərov
və digər sənət korifeylərindən öyrəndikləri
bu aktyorun sənət yoluna işıq tutur.
Tiflis teatrında “Hacı
Qara"da Kərəməli, "Yağışdan
çıxdıq, yağmura düşdük"də Qəmbər
kimi daha çox komik rollar oynayan M.Mərdanov Bakı
teatrında daha ciddi obrazlar yaradır: İmamverdi
("Sevil"), Luka ("Həyatın dibində"),
Şmaqa ("Günahsız müqəssirlər"), Poloni
("Hamlet") və s. Onun teatr
yaradıcılığı böyük bir dövrü əhatə
edir. O, milli aktyorluq sənətimizi öz gəlişi ilə
zənginləşdirir və ona yeni rənglər,
çalarlar gətirir.
M.Mərdanov teatrda işləməklə
bərabər filmlərə də çəkilməyə dəvət
olunur. İlk rolu “Bismillah” (1925) filmində muzdur Qulu olur. Bu
film səssiz kinomuzun dəyərli nümunələrindən
hesab olunur. Görkıəmli aktyorun kinoda ilk baş rolu
"Hacı Qara" filmindəki Kərəməli olur. O,
nökər obrazını çox istedadla ifa etmişdi.
1929-cu ildə "Sevil" filmində Atakişi rolunu
oynayır. Bu, çox mürəkkəb bir xarakterdir.
Çünki o, çox ciddi psixoloji vəziyyətlərlə
qarşılaşır. Düşdüyü mühit,
oğlu Balaşın azğınlığı onu
sarsıdır. Aktyor öz oyununda bu detalları bacarıqla
çatdırır.
1932-ci ildə kinorejissor Nikolay
Şengelaya "Azərfilm"də çəkdiyi
“İyirmi altı komissar” filmində Mustafa Mərdanovu
menşevik roluna çəkir. Bu rol kinoda epizodik olsa da, öz
hərəkətləri, jestləri ilə yadda qalır.
Səsli kino yarandıqdan sonra aktyor
yeni filmlərə çəkilir. 1940-cı ildə "Yeni
horizont” (trest müdiri), 1941-ci ildə "Səbuhi"
(akademiya rəisi) filmlərində maraqlı rollar oynayır.
Sonra bir müddət kinoya dəvət olunmur. 1955-ci ildə
"Görüş" filminə (kolxozçu) dəvət
olunur. Bir il sonra "Qara daşlar"da Dəmirov kimi
çox ciddi rolda çəkilir.
Böyük sənətkarın
kinomuzda ən uğurlu rollarından biri "O olmasın, bu
olsun" filmindəki "intellegent" Həsən bəydir.
Bu obraz onun yeni aktyorluq keyfiyyətlərini üzə
çıxarır. O, filmdəki çox güclü aktyor
ansamblı içərisində öz ifa tərzi ilə
seçilib. Xüsusilə qonaqlıq səhnəsində Məşədi
İbadla dialoqu tamaşaçıda xoş əhvali-ruhiyyə
yaradır. Aktyor filmdə tamamilə özgələşir,
istedadlı ifası tamaşaçını, sözün əsl
mənasında, heyrətləndirir.
"Əhməd haradadır?"
filmində Məhəmməd kişi rolu da onun
yaradıcılığında özünəməxus yer
tutur. Bu,
aktyorun ömrünün
yetkin çağında
yaratdığı son rollardan
biri olur. Bundan sonra
o, 1968-ci ildə "Qanun
naminə" filmində
müstəntiq Murtuzov
roluna çəkilir.
Filmdə müstəntiq Murtuzov
çox böyük səylə Mehmandan qisas almağa çalışır. Çünki bu rüşvətxor müstəntiqin əməllərinə
Mehmanın gəlişi
ilə son qoyulur.
Doğrudan da, Mustafa Mərdanov
bu rolu çox
təbii yaradıb.
O, mənfi tip-rol olsa da, tamaşaçıların
diqqətini çəkmiş
və yaddaşlara köçmüşdür. Bu rol ilə aktyor
sənət ömrünün
son akkordlarını vurur.
Xalq artisti Mustafa Mərdanov
1968-ci il dekabrın
12-də dünyasını dəyişir.
Savalan
Fərəcov
Mədəniyyət.-
2012.- 29 fevral.- S. 15.