“Qisas almadan ölmə! Keçmişdən
məktublar”
Kinorejissor Oktay Mir-Qasımın yeni filmi Azərbaycanda
yaşamış almanların
həyatından, 1941-ci ildə
üzləşdikləri sürgündən
bəhs edir
C.Cabbarlı adına
“Azərbaycanfilm” kinostudiyasında
daha bir filmin çəkilişləri
yekunlaşıb. “Qisas almadan ölmə.
Keçmişdən məktublar”
adlı ekran əsərinin ssenari müəllifi və rejissoru, Xalq artisti Oktay Mir-Qasım bizimlə söhbətində hazırkı
mərhələdə görülən
işlərdən danışdı:
“Montaj
prosesi demək olar ki, yekunlaşıb.
Filmin səsləndirmə mərhələsinə
başlamışıq. Bildiyiniz kimi, filmin səsləndirilməsi
bir çox texniki məsələlərlə
bağlıdır. Burada
əsas üç dil səslənir: Azərbaycan, alman və gürcü dili. Bundan başqa, rus
və ingilis dillərində danışıqlar
var. Ona görə dialoqların yazılmasında
müəyyən problemlər
meydana çıxıb.
Dialoqları sinxronlaşdırmaq, filmdə rol almış gürcü və alman aktyorları
yenidən Bakıya dəvət etmək həm də maliyyə tələb edən məsələdir.
Yaxud hər aktyorun səsini gedib onun ölkəsində yaza bilərik”.
Rejissor ümidvar olduğunu
bildirdi ki, “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının
rəhbərliyi bu məsələnin həllində
onlara kömək göstərəcək.
Filmdə qrafikadan da istifadə olunacaq. Rejissor deyir ki, filmdə
qrafik görüntülərin
inandırıcı olması
mühüm şərtdir.
Elə qrafik məqamlar var ki, texniki göstəricilərə
görə onu Azərbaycanda etmək mümkün deyil: “Axtarışlar gedir. Ola bilsin ki, bu işi Moskvada,
Kiyevdə və ya Praqada həyata
keçirdik. Yerli mütəxəssislərlə
də danışıqlar
aparılır. Sonda ən
münasib variant seçiləcək”.
Ekran əsərinin mövzusu
Film Azərbaycanda
yaşamış almanların
1941-ci ildə İ.Stalinin
əmri ilə Orta Asiyaya sürgün
olunmasından bəhs
edir. Bu mövzunun
tarixi isə XIX əsrin əvvəllərinə
gedib çıxır.
Həmin
dövrdə alman icmaları çar I Aleksandrın razılığı
ilə Rusiya İmperiyasının əyalətlərinə
(Krım, Qafqaz) gələrək burada məskunlaşırdılar. 1819-cu ildə Vürtemberq
krallığından (indiki
Almaniyanın Baden-Vürtemberq
əyaləti) gələn
almanlar Azərbaycanın
qərbində, Gəncə
yaxınlığında ilk koloniyanı - Helenendorf kəndini (indiki Göygöl şəhəri)
saldılar. Sonra indiki
Ağstafa, Şəmkir,
Tovuz rayonları ərazisində alman yaşayış məntəqələri
yarandı. Azərbaycan burada
köç salmış
almanların ikinci vətəninə çevrildi.
Üç, dörd, hətta beş
nəsil dəyişdi
və həmin almanlar yerli əhali ilə qaynayıb-qarışdı. Oktay
Mir-Qasımın sözlərinə
görə, Azərbaycan
xalqının tolerantlığı
bu məsələdə
önəmli rol oynayıb: “İki xalq arasında mədəniyyət mübadiləsi
baş verdi,
bir-birlərinin məişətinə
yiyələndilər, doğmalaşdılar”.
1941-ci ildə Sovet İttifaqı ilə Almaniya arasında müharibə başlayandan sonra Stalin rejimi Krım türkləri və Qafqazın bir sıra xalqları ilə yanaşı, almanları da yurd-yuvalarından didərgin
saldı, o cümlədən
Azərbaycanda yaşayan
20 minə yaxın alman sürgün olundu.
Film didərginlik faciəsini yaşamış bütün
insanlara ithaf olunur
Rejissor filmin əvvəlində verilən yazını xüsusən qeyd etdi: “Film “didərginlik faciəsini yaşamış
bütün insanlara ithaf olunur” sözləri
ilə başlayır.
Filmin başlanğıcında
1941-ci il, NKVD zabit və əsgərlərinin
almanları köçürməsi
əks olunub. Tapşırığa əsasən, 48 saat
ərzində alman əhalisini Azərbaycandan
sürgün etmək
lazım idi. Sürgün
yeri isə əsasən Qazaxıstanın
çölləri idi.
Bildiyiniz
kimi, azərbaycanlıların
da çox hissəsi oraya sürgün olunub. Siyasi, etnik bəhanələrlə
və bəzən də arqumentsiz, dəlilsiz olaraq insanlar vətənlərindən
uzaq düşüblər”.
Filmdə o dövrün hadisələri
ilə yanaşı, müasir zaman da təsvir edilir. Çəkilişlər hadisələrin cərəyan etdiyi məkanlarda - Bakıda, Göygöldə (keçmiş
Helenendorf), Gürcüstanda
Tiflis şəhəri və
Yuxarı Svanetiyanın
ucqar dağ kəndlərində, Almaniyanın
Bukof şəhərində
aparılıb.
Filmin əsas ideyası nədir?
Süjet xəttini hələ açıqlamaq istəməyən
O.Mir-Qasım filmin ideyası haqqında danışdı: “Mənim
ali məqsədim
insanların - Adəm
və Həvva nəslinin birliyini, eyniliyini, doğmalığını
bir daha sübut etməkdir. Bu ideyaya bir çox sənətkarlar müraciət edib. Mən də çalışdım,
diqqət cəlb edən süjet əsasında ideyanı öz baxış bucağımdan, verdiyim qiymət nöqteyi-nəzərindən
aşılayım.
Rejissor Almaniya xalqı ilə bağlı mövzuların ona yaxın olduğunu bildirdi: “Atam Mir Əsədulla Mirqasımov
alman dilini çox yaxşı bilirdi və alman klassik ədəbiyyatına
dərindən bələd
idi. Almaniyada dəfələrlə olmuşdu. Atamın təhsil almasında
almanlar yaxından iştirak ediblər.
O, Almaniya mədəniyyəti
ilə bağlı insan olub. Uşaqlıqdan mən də alman dilini öyrənirdim.
Həmçinin qohumlarımız arasında almanlar olub. Böyük qardaşımın həyat yoldaşı alman idi. Mən də özümü alman mədəniyyətinə yaxın
hiss etmişəm. Bundan başqa,
yazıçı Çingiz
Ələkbərzadənin “Alman şərabı” adlı povestini oxuduqdan sonra almanların Azərbaycandakı
yaşayış yerləri
məni maraqlandırmağa
başladı. Uzun zamandır
ki, bu mövzu
məni narahat edirdi və zaman-zaman ssenari üzərində işləyirdim.
2009-cu ildə Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında filmin çəkilməsi qərara
alındı, film üzərində
iş başlandı.
Layihəyə xarici ölkələrdə
də maraq yarandı. Məsələn,
Rusiyada 40-dək ekran işinin yer aldığı müsabiqələrin
birində mükafat alan 6 layihədən
biri də “Qisas almadan ölmə.
Keçmişdən məktublar” ssenarisi
oldu. Nəhayət, filmi çəkməyə
başladıq”.
Beynəlmiləl yaradıcı
qrup
Filmdə müxtəlif ölkələrdən
yaradıcı insanlar
yer alıb. Rejissor Almaniyaya gedərək kastinqlər
keçirib aktyor seçdiyini bildirdi: “Yaradıcı qrupda bir çox ölkələrdən - Azərbaycan,
Gürcüstan, Almaniya,
İsrail, Rusiya, Ukrayna, Belarus, Qazaxıstandan
insanlar çalışıb.
Rusiyalı operatorumuz Nikolay
İvasiv ssenarini bəyəndiyindən və
Bakıya valeh olduğundan qonorarda güzəştə getdi.
Geyim üzrə üç rəssam çalışıb: Alla
Qribova, Nato Kandelaki, Elfira Hüseynova. 1941-ci il almanların, azərbaycanlıların, ucqar
kəndlərdə yaşayan
gürcülərin geyimləri
və müasir dövr geyim tərzini canlandırmaq böyük zəhmət tələb edirdi”. Filmin icraçı prodüseri
Tərlan Babayev, rəssamı Vaja Calaqaniya, bəstəkarı
Elmar Fel, qrim rəssamı Lina Çxikvaidzedir.
Ekran əsərində
azərbaycanlı aktyorlardan
Xalq artisti Ramiz Əzizbəyli, əməkdar artistlər Füzuli Hüseynov, Sabir Məmmədov, Qurban İsmayılov, aktrisa Ayan Mir-Qasım, alman aktyorlardan Uilrix Rexenbax, Mixael Şvartsmayyer, Diter Hallervorden, gürcü aktyorlar Georgi Cabaridze, Revaz Tavarkviladze, Levan Boçorişvili, Toma Bulaşvili və digərləri çəkiliblər.
Filmin adı dəyişdirilə
bilər
Rejissor sonda onu da bildirdi ki,
“Qisas almadan ölmə. Keçmişdən
məktublar” hələlik
filmin şərti adıdır: “Adı dəyişmək haqqında
düşünürəm. Çünki “qisas”, “ölüm”
sözləri bir qədər intriqa yaradır. Təbii ki, tamaşaçı
kütləsini cəlb
etmək üçün
bu, uğurlu ad sayıla bilər. “İcraçı. Keçmişdən məktublar” - belə
bir ad üzərində
də düşünürəm.
Yəni adın ikinci hissəsi - “Keçmişdən
məktublar” - saxlanılacaq.
Çünki filmdə məktublar,
etiraflar, xatirələr,
insan hiss və yaşantıları yer alır. Bu, filmin
əhəmiyyətli hissələridir.
Filmin adı “Qisas almadan ölmə. Keçmişdən məktublar” olsa
da, burada başqa yanaşma var. Kiçicik bədii yalana yer vermişəm.
Filmin sonunda insan bu
məqamı özü
üçün açıqlayır
və ümid edirəm ki, filmə baxanlar öz daxilində məhəbbət resurslarını
kəşf edəcəklər.
Süjet
elə qurulub ki, film tamaşaçının
gözləmədiyi, ağıla
gəlməyən sonluqla
bitir”.
Reyhan İsayeva
Mədəniyyət.-
2012.- 13 iyul.- S. 6.