Tarixi abidələrimizin təmir-bərpası
turizmin inkişafına da
təkan verir
Telman Kərimli:
“Qədim tikililərin bərpasıyla yanaşı,
insanların bu tikililərdən istifadəsi
ilə bağlı da layihələr
hazırlanır”
Azərbaycan müstəqillik əldə
etdikdən sonra mədəniyyətin digər
istiqamətləri kimi, mədəni irsimizin qorunub
saxlanılması sahəsində də böyük
işlər görülüb. Dövlətin
bu sahəyə qayğısı nəticəsində
qədim tarixi-mədəni abidələrimiz təmir-bərpa
edilərək yeni həyat qazanırlar.
Hazırda bu istiqamətdə işlər
davam etdirilir.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda bərpa-konservasiya işlərinə hələ XIX əsrdən başlanılıb. İlkin dövrlərdə əsasən abidələrdə elmi-tədqiqat və qismən bərpa-konservasiya işləri aparılıb. 1952-ci ildə Elmi-Bərpa İstehsalat Emalatxanası (hazırkı “Azərbərpa” Elmi-Tədqiqat Layihə İnstitutu) yaradıldıqdan sonra abidələrin bərpasına kompleks şəkildə yanaşılıb. Bu dövr ərzində yüzlərlə daşınmaz tarix və mədəniyyət abidəsi elmi-tədqiqat, o cümlədən bərpa-konservasiya işləri nəticəsində yeniləşib.
İnstitutun direktoru Telman Kərimlinin sözlərinə görə, bu sahədə işlər 2000-ci ildən başlayaraq geniş vüsət alıb: «Ölkə rəhbərliyinin tarix və mədəniyyət abidələrinə qayğısı sayəsində respublikamızda tarix və mədəniyyət abidələrinin, tarixi məkanların qorunması və gələcək nəsillərə çatdırılması məqsədilə mühüm işlər görülür. Son illərdə yeni qoruqlar yaradılıb, onlarla abidə bərpa edilib. Bu sahəyə ayrılan vəsaitlərin artması nəticəsində Bakıda, eləcə də respublikamızın rayonlarında bərpa-konservasiya işləri daha da sürətlənib. Bu həm abidələrimizin qorunmasına, təbliğinə, həm də respublikamızda turizmin inkişafına təkan verir».
Son illər görülən işlərdən bəhs edən Telman Kərimli bildirdi: «Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin yaxından köməyi və iştirakı nəticəsində son beş il ərzində 30-a yaxın abidədə elmi-tədqiqat işləri aparılıb, onların bərpa-konservasiyası və istifadəsi layihəsi hazırlanıb. Bu işlər Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Tikilən Obyektlərin Birləşmiş Müdiriyyətinin sifarişi əsasında “Azərbərpa” Elmi-Tədqiqat Layihə İnstitutu tərəfindən aparılır. Belə abidələrə Şəki şəhərindəki Aşağı Karvansaranı, Şəkixanovların evini, Nakam adına kitabxananı, eləcə də Bərdə rayonundakı “Allah-Allah” türbəsini, Gəncə şəhərindəki “Şah Abbas” və “Uğurlu xan” karvansaralarını, Quba rayonunun Rustov və Xınalıq kəndlərindəki məscidləri, Balakən rayonundakı məscidi, Salyan şəhərindəki məscidi, Nardarandakı Xan bağını, Hacıqabul rayonundakı Pir Hüseyn xanəgahını, Lənkərandakı Dairəvi Qalanı, Bakı şəhəri Suraxanı qəsəbəsindəki “Atəşgah” məbədini, Füzuli rayonunun Babı kəndindəki Şeyx Babı türbəsini və s. abidələri göstərmək olar”.
Əvəzsiz abidə -
Aşağı Karvansara
Qədim və orta əsr abidələri ilə zəngin Şəki Azərbaycanın ən gözəl turizm məkanlarından biridir. Qədim abidələrin təmir-bərpası şəhəri daha cəlbedici məkana çevirib. Bu abidələrdən biri də Azərbaycanda ən böyük karvansara hesab edilən XVIII əsrə aid Aşağı Karvansaradır. Abidənin bərpası haqqında məlumat verən həmsöhbətim onun 2008-ci ilə qədər ciddi qəza vəziyyətində olduğunu diqqətə çatdırdı: «Son dövrlərə qədər karvansaranın bir hissəsində ticarət köşkləri, dükan və emalatxanalar fəaliyyət göstərirdi. Qalan hissələr isə demək olar ki, istifadə olunmur və nəticədə tikili dağılırdı. Abidənin demək olar ki, bütün tağları, divarları, dam örtüyü dağılmış vəziyyətdə idi. Bununla bağlı 2008-ci ildə “Azərbərpa” Elmi-Tədqiqat Layihə İnstitutu tərəfindən abidənin bərpa layihəsi hazırlandı və 2009-cu ildən etibarən bərpa işlərinə başlanıldı. Bərpa prosesinin xüsusiyyətinə uyğun olaraq əlavə işlər meydana çıxdı. Bütün işlər 2011-ci ildə yekunlaşdı. Nəticədə karvansaranın dam örtüyü, divarları, tağları, döşəməsi təmir-bərpa edilərək əvvəlki vəziyyətinə qaytarıldı”.
Söhbət əsnasında abidənin əhəmiyyətindən də söz açan mütəxəssis Aşağı Karvansaranın sahəsinə görə Azərbaycanda ən böyük və əzəmətli karvansara olduğunu diqqətə çatdırdı: «Abidənin tağ quruluşları, bacaları, XVIII əsrə xas qarışıq tikinti materiallarından inşa edilməsi, qapı-pəncərələrinin quruluşları fərqli və əhəmiyyətlidir. Bir sözlə, Aşağı Karvansara öz funksiyasına uyğun olaraq karvansara tipli əvəzsiz abidədir”.
Direktor təmir-bərpa işlərinə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən böyük diqqət göstərildiyini vurğuladı.
Hotel-karvansaralar
turistləri daha çox cəlb edir
Qeyd edək ki, əvvəlki illərdən
fərqli olaraq, son vaxtlar abidələrin bərpa-konservasiya layihələri
ilə birlikdə onların istifadə layihələri də hazırlanır ki, bu da abidənin
uzun müddət qorunmasına zəmin yaradır. Hazırlanmış layihə-smeta sənədləri
əsasında abidələrdə
bərpa-konservasiya işlərinə
nazirliyin, Tikilən Obyektlərin Birləşmiş
Müdiriyyətinin və
“Azərbərpa” Elmi-Tədqiqat
Layihə İnstitutunun
mütəxəssisləri nəzarət edirlər.
Direktorun sözlərinə görə,
hazırda nazirlik tərəfindən Aşağı
Karvansaranın istifadə
layihəsinin hazırlanması
planlaşdırılır: «Ümumiyyətlə, bərpa
edilən abidənin istifadəsi üçün
müxtəlif təkliflər
öyrənilir. Nazirlik tərəfindən
hər hansı tikilinin bərpası bizə tapşırıldıqda
bərpa layihəsi ilə yanaşı, həmin tikilidən istifadə layihəsinin də hazırlanması nəzərdə tutulur.
Məsələn, iki
il bundan
öncə Gəncə
şəhərində XVIII əsrə aid Şah Abbas Karvansarasının bərpa layihəsini hazırladıq və ötən ildən orada bərpa işləri aparılır.
Bərpa
layihəsi ilə birlikdə onun istifadə layihəsini də təqdim etdik. Beləliklə, Şah Abbas
Karvansarası mehmanxana
kimi istifadə olunacaq. Təbii ki, qədim
abidənin bərpası
və mehmanxana funksiyası ora turizm axınını da gücləndirəcək.
Gəncə şəhərinə gələn turistlər yeni tikilmiş hoteldən daha çox, qədim tikilidə qalmağı üstün tutacaq. Karvansara tipli abidələr elə Şərq hotelidir və ona görə də hotel kimi istifadəsi daha məqsədəuyğun olar».
Məlumat üçün bildirək ki, hazırda turizm sektoru inkişaf edən bir sıra
Şərq ölkələrində
bərpa edilən və hotel kimi fəaliyyət göstərən
karvansaralarda onun tarixiliyini isbatlayan xüsusi nömrələr,
məsələn, «padşah»
və ya «sultan» otaqları da yaradılır. Təmir-bərpa işləri başa çatan Şah Abbas karvansara-mehmanxanasında
da bu təcrübə
tətbiq ediləcək.
Belə ki, «Şah Abbas
otağı» adlanan xüsusi nömrə adi nömrələrdən
fərqlənəcək. Memarlıq və dizaynı ilə qeyri-adi təsir bağışlayan
bu məkanda qalanlar bir növ
tarixə, Şah Abbas dövrünə səyahət etmiş olacaqlar.
UNESCO-dan gələn
qonaqlar Yuxarıbaş
qoruğunu yüksək
qiymətləndirdilər
Şəki şəhəri memarlığına görə
digər bölgələrdən
fərqlənir. Burada həm
Şərq memarlığına,
həm də alban məbədləri nümunələrinə rast
gəlmək olur.
Telman Kərimlinin sözlərinə görə,
rayonda digər tarixi abidələrin təmir-bərpası da nəzərdə tutulub: «Tarixi abidələrdən
olan XIX əsrə aid
Nakam adlı kitabxananın bərpası
ötən il başa çatdı və elə kitabxana kimi də istifadə olunur. Hazırda Şəkidə bizim institut tərəfindən «Əbdül
Səlam» hamamının
layihəsi hazırlanıb
və artıq bərpa prosesi gedir. Ötən il ölkə
başçısının Şəkinin sosial-iqtisadi
inkişafı ilə
bağlı imzaladığı
sərəncamda abidələrin
bərpası da nəzərdə tutulub. Artıq küçələrin fasadlarında,
abidə hesab edilən binalarda bərpa işləri aparılır».
Həmsöhbətim
Şəkinin Yuxarıbaş
qoruğu ərazisinin
dünya mədəni
irs siyahısına
salınmasının mümkünlüyünü
də qeyd etdi: “Bu yaxınlarda UNESCO-dan gələn qonaqlar qoruq hissəsini yüksək qiymətləndirdilər. Qoruğun ərazisi
Şəkinin qədim
hissəsidir. Perspektiv planda
qala divarlarının,
hamamların və digər abidələrin bərpası da nəzərdə tutulub”.
Söhbətin
sonunda abidələrin
bərpasının əhəmiyyətini
bir daha vurğulayan Telman Kərimli tarix və mədəniyyət
abidələrinin xalqın
mənəvi inkişaf
səviyyəsini göstərdiyini
bildirdi: “Abidələrin
elmin, təhsilin və mədəniyyətin
inkişafına, vətənpərvərlik
ruhunun, mənəvi və estetik tərbiyənin formalaşmasına
təsiri əvəzolunmazdır.
Lakin illər keçdikcə tarixin bu silinməz
yaddaşı olan abidələr məhv olmaq təhlükəsi qarşısında qalır,
onların mühafizəyə,
bərpaya ehtiyacı olur. Bu baxımdan
da həmin abidələrin qorunması,
bərpası hər zaman aktual bir
məsələ kimi qarşıda dayanır”.
Mehparə
Mədəniyyət.- 2012.-
20 iyul.- S. 10.