Balacaların
nağıl aləmində
Günümüzün
uşaq teatrı
Uşaqların mədəni tərbiyəsində,
bədii-estetik zövqünün
formalaşmasında teatrın rolu
danılmazdır. Gələcəyimiz olan balacalarımızın vətənə,
millətə məhəbbət ruhunda
köklənməsi, elmli, təhsilli, əsl
şəxsiyyət kimi yetişməsi üçün onlara sirr, sehr, ecaz
dolu teatrı da
tanıtmalı, orada təlqin olunan yüksək mənəvi dəyərləri,
ümumbəşəri ideyaları aşılamağa
çalışmalıyıq.
Unutmaq olmaz ki, uşaq yaddaşı əsas etibarilə vizual təsirlərlə formalaşır və eşitdiklərindən, oxuduqlarından çox gördüklərini yadda saxlayır, gördüklərini götürür. Vizual effektlərin bol, müəyyən anlamda həm də təhlükəli olduğu indiki məqamda uşaqların mədəni əyləncə vasitələri, xüsusən də teatr tamaşaları gündəmə gəlir. 1 İyun - Beynəlxalq Uşaqları Müdafiə Günündə biz də bu mövzuya müraciət etdik.
Müsahibimiz ölkədə fəaliyyət göstərən beş uşaq teatrından biri, Salyan Dövlət Kukla Teatrının direktoru, ömrünün 40 ilini məhz uşaqların mənəvi-estetik zövqünün formalaşmasına həsr etmiş Yavər Cəbrayılovdur. Direktor əvvəlcə rayonun teatr ənənələri və kukla teatrının tarixindən söz açdı:
- Salyanda hələ 1944-1949-cu illərdə dram teatrı fəaliyyət göstərib. Teatrda dram əsərləri ilə yanaşı, opera və musiqili komediya tamaşaları da səhnəyə qoyulub. Bu gün hamının tanıdığı görkəmli şəxsiyyətlərin bir qismi bu teatrın yetirmələridir. Onlardan Rübabə Muradova, Qulu Əsgərov, Sənan Ağabəyli, Muğbil Dadaşov, Əflatun Ağayev, Rza Şıxov və başqalarını göstərmək olar.
Salyan Dövlət Kukla Teatrına gəlincə, bu sənət ocağı 1973-cü ildə yaradılıb. İlk illərdə bədii özfəaliyyət dərnəyi kimi fəaliyyət göstərən teatr əslən Salyandan olan, Bakıda Dövlət Kukla Teatrında aktyor işləmiş Cahangir Qaraşovun təşəbbüs və dəstəyi ilə yaradılıb. O, ətrafına istedadlı həvəskarları toplayaraq ilk səhnə əsəri kimi Əli Səmədlinin “Artıq tamah baş yarar” pyesini tamaşaya qoyub. İlk addımın uğurları davamlı olur, dərnək 1975-ci ildə “Xalq kollektivi” adına layiq görülüb. Kollektiv festivallarda, müsabiqələrdə, şəhər və rayonlarda tamaşaçılar qarşısında layiqincə çıxış edərək, müxtəlif mükafatlarla yanaşı, geniş tamaşaçı auditoriyasının sevgisini qazanır. Sənət aləmində özlərini kifayət qədər doğruldan kollektivə 1994-cü il iyulun 4-də Dövlət Teatrı statusu verilib.
Ötən illər ərzində teatrda səhnəyə qoyulan Mirmehdi Seyidzadənin “Ata məhəbbəti”, Rəhman Əlizadənin “Keçəlin toyu“, Rafiq Savalanın “Qayğıkeş Nigar”, “Tələ quran özü düşər”, Abdulla Şaiqin “Danışan kukla”, Tofiq Kərimin “Quyruqlu ulağın sərgüzəştləri”, Əli Əlizadənin “Keçəl Həmzənin hiyləsi”, Firudin Ağayevin “Cırtdan və Sehrbaz”, Rafiq Mirzənin ”Yetim Fatma”, R.Kiplinqin “Başlı başına gəzən pişik” və başqa 60-a qədər əsər tamaşaçıların zövqünü oxşayıb. Bu tamaşalar təkcə Salyanda deyil, bütün ətraf rayonlarda nümayiş etdirilib. Teatr rayonda keçirilən mədəni-kütləvi tədbirlərdə də hər zaman yaxından iştirak edir. Təqdim etdiyimiz tamaşalar uşaqların mənəvi tərbiyəsində, onların mədəni səviyyəsinin, dünyagörüşlərinin formalaşmasında böyük rol oynayırlar.
- Ötən dövrlərlə müqayisə apardıqda uşaqların teatra münasibətinin dəyişdiyini demək olarmı?
- Mən 40 ildən artıqdır ki, uşaqlarla işləyirəm. Təcrübə, həyat göstərir ki, uşaqlarımızın indiki inkişaf mərhələsi ilə 30-40 il bundan öncəni heç cür müqayisəyə gətirə bilmərik. Fərq var, özü də çox. Elə götürək bizim nəslin uşaqlarını. Mən kənddə böyümüşəm. Kəndimizdə bir konsert, kino nümayişi olanda həmin günü bayram edərdik. Hamı bir-birinə muştuluq alırmış kimi «Bakıdan konsert gəlib» deyər və həmin tədbirin keçiriləcəyi yerə saatlar öncədən toplaşardıq. Düzdür, o vaxt telekanallar çox deyildi, bir dövlət televiziyası var idi. Bütün bunları nəzərə alıram. Amma hər halda, deməliyəm ki, o dövrlə bu dövr arasında müqayisə olunmaz dərəcədə fərq var. İndi uşaqları heyrətləndirmək, onların məsum çöhrəsinə təəccüb qondurmaq o qədər də asan deyil. Bunun da müəyyən səbəbləri, belə deyək, uşaqların üzləşdikləri çətinliklər var. İndiki kompyuter əsri, internet zamanı, texnikanın yüksək sürətlə inkişafı uşaqların sanki düşüncəsini, zövqünü də dəyişib. Balacaların o vasitələrə meyil etməsi bəzən teatrı çətin vəziyyətdə qoyur.
- Bu, problem olaraq Salyan teatrında da var? Hər
halda, rayonda yaşayan uşaqların internetə, kompyuter oyunlarına şəhərdəki
uşaqlar qədər
geniş zaman ayırdığını demək
olmaz...
- Doğrudur, amma burada televiziya
faktorunu da unutmaq olmaz. Bu
gün harada yaşamasından asılı
olmayaraq hər kəsin evində televizor var, əksəriyyətində də
peyk antenaları quraşdırılıb. Bu
özü kifayət edər ki, uşaq
teatrı, digər mədəni əyləncələri
televiziya ilə əvəz etsin.
- Onda gəlin bir az da uşaqların sizin teatra olan münasibətindən
danışaq. Aydın məsələdir
ki, bu gün
uşaqları təəccübləndirmək
elə də asan deyil. Bunun üçün təcrübəli
teatr direktoru olaraq nə edirsiniz?
- Biz təkcə
Salyanda yox, qonşu rayonlarda da tamaşalar göstəririk. Cənub,
Aran, Muğan, Şirvan bölgələrinə
gedib uşaqlara tamaşa göstərməkdən
əlavə teatrın
nə anlam daşıdığını, onun uşaqların yetişməsində rolunu,
göstərəcəyimiz tamaşanın ideyasını,
mövzusunu, məqsəd
və məramını
da izah edirik.
Bəzən tamaşaçılar arasında bunu başa düşməyənlər,
yerlərdən «əşi
kukla gətiriblər də» deyənlər də olur. Amma bir-iki cümləlik izahdan sonra bu
fikirlərini tam dəyişirlər.
Göstərilən tamaşadakı kuklaların
istər uşaqlar, istərsə də böyüklər üçün
necə böyük mənəvi əxlaqi dəyərlər təlqin
etdiyini görürlər.
- Deməli, sizin bu qastrollar
zamanı iki işiniz olur - tamaşa göstərmək
və təbliğ etmək. Bu həmişə
lazım olur?
- Yox, deməzdim ki, həmişə. Amma olur.
Özü də bu, ucqar kənd və ya şəhər
mərkəzi ilə əlaqəli deyil. İnanın,
elə ucqar kəndlər var ki, ora tamaşa
aparanda bizi çox böyük sevinclə qarşılayırlar.
Gəlişimizi bayram edirlər.
Sadəcə, indi hər
bir halda təbliğat şərtdir
və biz bu məqamdan da istifadə etməyə çalışırıq.
- Repertuar siyasətinizi necə tənzimləyirsiniz?
- Biz yazıçılarımızın,
məsələn, Abdulla Şaiqin,
Əli Səmədlinin
uşaqlar üçün
yaratdığı nümunələri,
xalq nağıllarımızı,
məşhur klassik nümunələri dönə-dönə
təbliğ etməliyik,
uşaqların diqqətini
ona yönəltməliyik.
Çünki həmin nümunələrdə
tariximiz, mədəniyyətimiz,
incəsənətimiz, zəngin
ədəbiyyatımız var. Qoy uşaqlar bununla keçmişlə
gələcək arasında
əlaqə qura bilsinlər, öz soy-köklərinə bağlı
olsunlar. Bu gün məhz belə əsərlərə,
belə dramaturji nümunələrə ehtiyac
var. Biz tamaşalarla, repertuarımızdakı
əsərlərlə yanaşı,
əlamətdar günlərimizlə
bağlı kompozisiyalar
da hazırlayıb balacaları tariximiz barədə məlumatlandırırıq.
- Repertuardan danışarkən uşaq
ədəbiyyatının son durumu istər-istəməz
göz önündə
canlanır. Etiraf edək ki, bu gün ədəbiyyatımızda
uşaq mövzusu bir növ arxa
plana keçib, yaranan nümunələrin
teatra gəlişində
müəyyən problemlər
var.
- Ona görə də repertuar seçərkən
çətinliklə rastlaşırıq.
Bu gün nədənsə
yazarlarımız uşaq
ədəbiyyatına az meyil edirlər. Amma unutmaq olmaz ki, uşaq vaxtı
normal ədəbi zövqü
formalaşmayan uşaq
böyüdükdə də
ədəbiyyatdan, poeziyadan
yan qaçacaq.
- Yavər müəllim, uşaqların
teatral zövqünün
formalaşmasında valideynlər
də əsas şərtdir. 4-5 yaşında uşaq özbaşına teatra gedə bilməz axı. Deməli, burada əsas iş valideynin üzərinə düşür.
- Təbii. Siz maraqlı bir məqama toxundunuz. Afişanı tərtib edib
asmaqla işi bitmiş hesab etmək olmaz. Açığı, bu yolla tamaşaçı cəlb
etmək çox çətindir. Ona görə
də biz özümüz
rayon təhsil şöbələrinə,
məktəblərə, uşaq
bağçalarına gedib
müəllimlər, valideynlər
arasında təbliğat
aparırıq.
- Hər tamaşanı belə təbliğ edirsiniz?
- Yox, elə valideynlər var ki, özləri
kassaya yaxınlaşırlar,
bilet alırlar, repertuarımızla tanış olurlar, afişalarımızı izləyirlər.
Amma kütləvi şəkildə
təbliğat vacibdir.
Bizim biletin qiyməti 50 qəpik, səyyar, axşam tamaşalarımız
isə az-az hallarda 1 manat olur. Bəzən 1 biletə hətta 3-5 uşağı zala buraxırıq ki, tamaşaya baxsınlar, heç olmasa teatrla, səhnə ilə tanış
olsunlar. Əsas odur ki, balacalarımızda estetik
zövq formalaşsın.
Bir də gəlin hər şeyi Bakı ilə müqayisə etməyək.
Paytaxtda hər şey yüksəkdir. Məsələn, ucqar kənd var ki, bəzən
30-40 km toz-torpaqlı yollarla
gedib uşaqlarla görüşür, onlara
tamaşa göstəririk.
Bax, bu məqamda işin maddi tərəfindən daha çox mənəvi tərəfi önəmlidir.
İnanın ki, çox
vaxt tamaşadan bir neçə saat əvvəl bizi dövrəyə alırlar, maşın kəndə daxil olan kimi bir-birinə
«gəldilər» deyib həyəcanla yanımıza
qaçırlar. Aktyorlara, tamaşaların
əsas personajları
olan kuklalara elə maraqla baxırlar ki, insanı o gözlərdəki
heyrət sadəcə
sevindirir. Bax, bizi
də yaşadan odur.
- Gəlin, bir az da aktyor truppanızdan
danışaq.
- Yaxşı,
işgüzar və sənətini çox sevən kollektivimiz var. Əksəriyyəti yerli mütəxəssislərdən ibarət kollektivdə hər kəs gözəl, baxımlı
tamaşaların ərsəyə
gəlməsi üçün
çalışır. Aktyor truppamız
adətən iki ildən bir keçirilən müsabiqə
ilə formalaşır.
Bilirsiniz
ki, paytaxtdan aktyorların bölgəyə
gəlişi problemi bizdə də var. Ona görə də biz yerli həvəskarlar arasında
müsabiqələr təşkil
etməklə onların
ən yaxşılarını,
ən istedadlılarını
teatra cəlb edərək yetişdiririk.
- Hazırda teatrınızda hansı yeni tamaşalar hazırlanır?
- Mirzə Fətəli Axundzadənin
200 illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq dövlət sifarişi ilə «Xırs quldurbasan» tamaşasını hazırlayırıq.
Səhnə əsərinə Bakıdan dəvət olunmuş rejissor, Dövlət Kukla Teatrının baş rejissoru Rəhman Əlizadə quruluş verir. Yeni, fərqli olsun
deyə bu tamaşanın kuklalarını
da Bakıdan sifariş verdik. Bundan başqa, teatrımızın qurucusu
Cahangir Qaraşovun quruluşunda “Tənbəl
Əhməd“ xalq nağılı
əsasında tamaşanın
məşqləri gedir.
Söhbətləşdi: Həmidə
Nizamiqızı
Mədəniyyət.-
2012.- 1 iyun.- S. 7.