İmprovizasiya ustası

Məmmədağa Dadaşov - 100

Milli teatrımızın tarixində iz qoyan, yaratdığı maraqlı obrazlarla tamaşaçıların xatirəsində əbədi yaşayan aktyorlardan biri də respublikanın Əməkdar artisti Məmmədağa Dadaşovdur. Teatr ictimaiyyəti görkəmli sənətkarın 100 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşır. Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrının yaradıcıları sırasında onun adı ön sıralarda çəkilir. Sənətkar uzun illər çalışdığı teatrda neçə-neçə aktyorun yetişməsində böyük rol oynayıb.

Məmmədağa Ağakərim oğlu Dadaşov 1912-ci il aprelin 12-də Bakıda doğulub. Məktəb illərində 40 saylı pioner dəstəsinin dram dərnəyinə üzv yazılıb. Səhnəyə ilk dəfə 14 yaşında çıxıb. Hazırkı Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı da həmin dərnəyin bazasında yaradılıb və truppanın ilk aktyorlarından biri də Məmmədağa Dadaşov olub. O, ömrünün sonunadək bu teatrdan ayrılmayıb. Komediya, faciə, nağıl-tamaşalarda bir-birindən fərqli amplualarda, müxtəlif xarakterli obrazlar yaradıb. Əyyub Abbasovun “Azad çoban” əsərində Azad, J.B.Molyerin “Skapenin kələkləri”ndə Valer, N.Qoqolun “Müfəttiş”ində Məhkəmə sədri və s. yüzlərlə obrazlarda aktyor həmişə özünəxas spesifik nüanslarla seçilərək, aktyorluq qabiliyyətini daha ifadəli şəkildə göstərə bilmişdir.

Bir vaxtlar sənətkarla Gənc Tamaşaçılar Teatrında çiyin-çiyinə çalışan aktyorlar onunla bağlı xatirələrini bizimlə bölüşdülər.

Xalq artisti Ağaxan Salmanlı:

- Gənc Tamaşaçılar Teatrında 1964-cü ildən çalışıram. Əsas işim aktyorluq olsa da, teatr tarixi və sənətkarlarımız haqqında neçə-neçə portret yazıların da müəllifiyəm. Yaxın günlərdə Məmmədağa Dadaşovun 100 illiyi qeyd ediləcək. Görün, nə qədər zaman keçib. Ömrünün son günlərinədək onunla bir səhnədə işləmişəm. Çox fəal, çevik, çalışqan bir insan idi. Hansı rol verilirdisə, onu da oynayırdı. Maraqlı aktyor idi, səsi, boy-buxunu, səhnə üçün ifadəli görkəmi var idi. Danışığı, nitqi təmiz idi. Teatrın yaradıcıları sırasında onun da adı ehtiramla xatırlanır. Həmin dövrlərdə, gənclik illərində Məmmədağa Dadaşov bir çox tamaşalarda baş rolları oynayıb. Mənim xatırladığım ən parlaq obrazı isə “Hacı Qəmbər”də molla rolu idi. Bəhruz Kəngərlidən bəhs edən “Yarımçıq şəkil” (Adil Babayev) tamaşasında yaratdığı molla obrazı da indiyə kimi yaddaşımdan silinməyib. Bu obrazı ona görə gözəl yaradırdı ki, uşaq vaxtı o, mollaxana dərsi almışdı. Ərəb əlifbasını və ləhcəni düzgün tələffüz etdiyi üçün bu rollar onda gözəl alınardı. Onunla çox tamaşalarda tərəf-müqabil olmuşuq. Mən teatra Cəfər Cabbarlı rolu ilə gəlmişəm. Həmin tamaşada Məmmədağa Dadaşov jandarm rəisi obrazını yaratmışdı. Onun maraqlı bir vərdişi vardı. Özündən asılı olmayaraq, tez-tez pəncəsi üstə qalxardı. Bəzən tamaşa zamanı da bu vərdişi özünü göstərərdi və biz astaca ona him-cim edib yadına salardıq ki, səhnədəsən. Amma o bu vərdişindən yuxarıda qeyd etdiyim tamaşada istifadə edərkən lap yerinə düşürdü. Jandarm Cəfərin üstünə qışqıran zaman pəncəsi üstə qalxırdı və həmin səhnə daha da maraqlı alınırdı. “Ovod”da o polis rəisi, mən isə Artur obrazını yaratmışdıq. Hər obraza uyğun ifadə, söz, personajın xarakterinə uyğun hərəkət tapırdı.

Bir insan kimi də çox sadə və mehriban idi. Mən görkəmli aktrisamız Firəngiz Şərifova haqqında kitab hazırladığım zaman o məni evlərinə apardı, bütün arxivini, teatr haqqında qəzetlərdə yazılan bütün materialları mənə təqdim etdi. Xeyirxah və səmimi idi. Teatrı yaradanlardan biri kimi Məmmədağa Dadaşov həmişə bizim xatirəmizdədir. Yaradıcılığının başlıca xüsusiyyətlərindən biri improvizasiya idi. İlahi, bu insanda nə qədər zəngin söz ehtiyatı var idi. İşlətdikcə tükənmirdi. Heç unutmadığım xatirələrimdən biri də onun improvizasiyası ilə bağlı əhvalatdır. Zaqatala və Şəki rayonlarına qastrol səfərinə getmişdik. Rayon yerində dekorasiya işi bir az çətin ərsəyə gəldiyi üçün pərdə qabağı dialoqumuzu 3-5 dəqiqə uzatmalı olduq ki, dekorasiyanı tamamlaya bilsinlər. Məmmədağa rəhmətlik deyir, mən deyirəm, ikimiz səhnədə mövzuya uyğun danışırıq. Beləcə, dialoqumuz yarım saata qədər uzanmışdı. O qədər maraqlı alınmışdı ki, heç kəs bunun improvizasiya olduğunun fərqinə varmamışdı.

Azərbaycan Televiziyasının arxivində saxlanılan “Hacı Qəmbər” tamaşasında da onun bu improvizasiya bacarığı özünü açıq büruzə verir. Onun canında komiklik var idi. Amma dramatik rolları da gözəl oynayırdı. Teatr sənəti belədir ki, bir tamaşanı bəlkə 50-100 dəfə oynayırsan. Onun dəfələrlə oynadığı eyni obrazlar tamaşaçını yormurdu, hər dəfə obraza yeni bir nəfəs gətirərək fərqli oynayırdı. Bununla dəfələrlə oynanmış əsərə yeni ruh verirdi. Allah rəhmət etsin, böyük sənətkar idi.

Xalq artisti Yasin Qarayev:

- Məmmədağa müəllim bizim teatrın bünövrəsini qoyan insanlardan biri olub. Ağadadaş Qurbanov, Cəvahir İsgəndərli, Kərəm Həsənov, Məmmədağa Dadaşov - dörd sənətkar bu teatrı yaradanların ilk sıralarında olublar. Saf və büllur kimi insan idi. 80 yaşına qədər teatra gəlib-gedirdi. Sənətinin vurğunu idi. Bir çox tanınmış aktyorlar ilk addımlarını Gənc Tamaşaçılar Teatrında atdıqdan sonra digər teatrlara getmişdilər. Məmmədağa müəllim isə ömrünün sonuna kimi yaratdığı sənət ocağına sadiq qaldı. Deyirdi ki, dünyamı dəyişənə qədər bu teatra gəlib-gedəcəyəm. Səmimi, gözütox insan idi. İçərişəhərdə kiçik bir evi vardı. Bu ev hamımıza doğma idi. Onun Mərdəkanda və şəhərdə dərnəkləri var idi. Bir müəllim, pedaqoq kimi də əvəzsiz idi. Teatrın ilk illərində onun yazdığı əsərlər səhnəyə qoyulurmuş. Teatrımızın arxivində də həmin sənədlər durur. Bu teatrı müharibə illərində də Məmmədağa müəllim kimi fədakar sənətkarlar qoruyub saxlayıblar. Gözəl ailə başçısı idi. Ailəsi bütünlüklə incəsənətə bağlı idi. Həyat yoldaşı, oğlanları və qızı da bu sənət yolunu seçiblər. Onun haqqında saatlarla danışa bilərəm. Xətrini çox istəyirdim. Bu gün çalışıram ki, onun haqqında yazılan bütün yazıları oxuyum və lazım gələrsə onun adını yaşatmaq üçün köməkliyimi əsirgəməyim.

Aktyorun qızı, Əməkdar artist Kübra Dadaşova 100 illik yubileyi ərəfəsində sənətkarı yad etdiyimizə görə bizə öz təşəkkürünü bildirərək xatirələrini dilə gətirdi:

- Mən elə bu teatrın divarları içində böyümüşəm. Nəinki mən, elə üç qardaşım da mənimlə birlikdə. Anam Münəvvər xanım da aktrisa idi. Valideynlərimin hər ikisi sənətdə olduğundan bu ocaq həmişə bizə doğma və əziz olub. O vaxtlar bizi məktəbdən tez-tez tamaşalara gətirərdilər. Baxmayaraq ki, bütün günü teatrda olurdum, məktəblə gələndə böyük fəxr, qürur hissi keçirirdim. Ona görə ki, sinif yoldaşlarım mənim atamı səhnədə görürdülər. Bundan çox qürurlanırdım. Atamla öyünürdüm. Köhnə teatrda iki loja var idi. Həmişə gedib onların birində oturardım. Və buna çox sevinərdim. Atamın oynadığı tamaşaları qardaşlarımla evdə səhnəcik şəklinə salıb biz də oynayardıq. Sonralar sənətə gəldiyim vaxt atamın məktəbindən az-çox da olsa öyrənə bilmişəm. Amma düzünə qalsa, onların üslubu tamam başqa idi. Biz daha müasir oynayardıq. Onların dövründə teatrda pafos daha çox idi. Hərdən düşünürəm ki, zaman dəyişdikcə ola bilsin atam bizim məktəbi bəyənmirdi. Çünki onların özülünü qoyduqları teatr tam başqa idi. Qardaşlarım da incəsənəti seçdilər. Qardaşlarımdan biri Rauf Dadaşov animator rəssam, digəri fotoqraf, üçüncüsü isə aktyordur. Aktyor qardaşım Namiq hazırda Rusiyada yaşayır. Atam sənəti çox sevirdi ona görə də sənətə gəlməyimə heç bir qadağa qoymadı. O vaxtlar mən çox kiçik idim. Amma yadımdadır ki, teatrın kollektivi çox mehriban idi. Əliağa Ağayevin ailəsi, xanımı Cəvahir və oğlu Vaqif, Susanna Məcidova, digər aktyorlar hər gün birinin evində qonaq olardılar. Mən onları doğmalarım hesab edirdim. Gözəl, isti münasibətləri var idi. Atam həyatının son gününədək teatra gəlib-gedirdi. Zarafatı xoşlasa da, həyatda ciddi insan idi. Bütün nəslimizin ağsaqqalı idi. Nəslimizdə ona baxıb incəsənət sahəsinə gələnlər çox oldu. Əməkdar artist Böyükağa Muradov uzun illər Zeynəb Xanlarovanın ansamblında nağara ifaçısı idi, qardaşı Ramiz Eynullayev tanınmış rəqqaslarımızdan biri olmuşdur, hazırda oğlu Tahir də atasının sənətini davam etdirir. Bu gün Rus Dram Teatrında çalışan tanınmış aktrisa Həcər Ağayeva da bizim nəslin nümayəndələrindəndir. Çox şadam ki, bu gün atamla bağlı danışılanda hər kəs onu xoş xatirələrlə yada salır.

* * *

Bu gün Məmmədağa Dadaşov kimi sənətkarlarımız dünyada olmasalar da, onların sənət dünyaları bizimlədir və bizdən sonra da yaşayacaqdır. 1957-ci ildə “Əməkdar artist” fəxri adına layiq görülən, 70 ilə yaxın sənətdə olan görkəmli aktyor 1996-cı ildə vəfat edib. Onu da əlavə edək ki, noyabr ayında sənətkarın 100 illiyi doğma teatrında geniş şəkildə qeyd olunacaq.

Lalə Azəri

Mədəniyyət.- 2012.- 3 oktyabr.- S. 12.