Dünya poeziyasının günəşi

Nizami Gəncəvi - 870

Yüz il sonra sorsan, bəs o hardadır?

Hər beyti səslənər: burda, burdadır!

“Azərbaycan xalqının qədim tarixini, mədəniyyətini, ədəbiyyatını, şeirini Şərq aləmində, bütün dünyada Nizami Gəncəvi ilə tanıyırlar. Azərbaycana, Azərbaycan xalqına təkcə Nizami Gəncəvi kimi dahi bir şəxsiyyət bağışladığına görə Gəncə torpağı əbədi minnətdarlığa layiqdir”

Heydər Əliyev

Sentyabrın 29-30-da dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri, dünya poeziyasının günəşi Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyi doğulduğu Gəncədə böyük təntənə ilə qeyd olundu. Qədim və yeni Gəncə dünyanın dörd bir yanından gələn qonaqları salamladı. Necə ki, Nizami “İsgəndərnamə” poemasının əvvəlində Allaha xitabən deyirdi ki, ulu tanrı, sən aləmləri, kainatı, yeri-göyü yaradan pərvərdigarsan, biləsən ki, mən indi də Gəncədəyəm, bura mənim əbədi məkanımdır. Sən öz mərhəmətini, salamlarını məndən əskik eləmə. Sənin sayəndə mən Nizamiyəm:

Nizami tutmuşdur Gəncədə məkan,

O, məhrum olmasın salamlarından!

Bu sözlərdən səkkiz əsr sonra 20-dək ölkədən qonaqlar - ictimai xadimlər, nazirlər, alimlər, şərqşünaslar və nizamişünaslar möhtəşəm yubiley tədbirlərində iştirak etdilər və əbədiyyət şairini salamladılar.

Yubiley tədbirləri ümummilli lider Heydər Əliyevin abidəsini ziyarətlə başlandı. Qonaqlar və şəhər ictimaiyyətinin nümayəndələri ulu öndərin abidəsi önünə tər çiçəklər qoyaraq xatirəsini ehtiramla yad etdilər.

Tədbir dahi şairin məqbərəsi önündə davam etdi. Məktəblilər müxtəlif dillərdə dahi şairin əsərlərindən parçalar söyləyərək qonaqları salamladılar. Sözlərinə bəstələnmiş romanslar səsləndi.

Minlərlə şəhər sakininin qatıldığı mərasimdə Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini Elçin Əfəndiyev, mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, təhsil naziri Misir Mərdanov, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Mahmud Kərimov, Yazıçılar Birliyinin sədri Anar, Milli Məclisin deputatları, xarici ölkələrin Azərbaycandakı diplomatları, xarici ölkələrdən 150-dən artıq nümayəndə Nizami ruhunun işığına yığışdılar.

Tədbiri Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev açaraq başdan-başa bayram libasına bürünmüş Nizami yurdunda qonaqları salamladı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin dahi şair və mütəfəkkirin yubileyi ilə bağlı imzaladığı sərəncamın əhəmiyyətini vurğuladı, mədəni irsimizə göstərdiyi diqqət və qayğıya görə dövlət başçısına gəncəlilər adından minnətdarlığını bildirdi.

Baş nazirin müavini Elçin Əfəndiyev bu böyük bayram münasibətilə bütün gəncəliləri, eləcə də dahi Nizami yaradıcılığının işığına toplaşan qonaqları təbrik etdi. Bildirdi ki, Nizami Gəncəvinin yubileyi yalnız poeziya, mədəniyyət bayramı deyil, sözün əsl mənasında, ümumxalq bayramıdır. Çünki Nizaminin sənəti hər zaman Azərbaycan xalqının qəlbində olub, Nizami özü də Azərbaycan xalqı ilə bir yerdədir: “Nizami Gəncədə doğuldu, Gəncədə yaşadı, Gəncədə vəfat etdi. Ancaq Nizami sənətinin, istedadının, sənətkarlığının miqyası o qədər böyük idi ki, o yalnız Gəncəni, Azərbaycanı, Şərqi ehtiva etmədi, bütün bəşəriyyəti əhatə etdi. Nizami nə qədər milli şairdirsə, o dərəcədə də bəşəridir. Nizami Gəncəni sehrkarlar diyarı, özünü də mahir sehrkar hesab edirdi. O, Gəncəni qədim Babillə müqayisə edirdi. Bu sözlər başqa dahi bir sənətkarın dilindən eşidilsəydi, bəlkə də bir qədər qeyri-təvazökar görünərdi. Amma Nizaminin dediyi bu sözlər son dərəcə təbii səslənir. Ona görə ki, Nizami istedadının böyük imkanları ilə Nizami sənətkarlığının iddiası tam şəkildə üst-üstə düşürdü.

Mənim yaxşı yadımdadır. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Nizaminin 840 illiyi ilə əlaqədar xüsusi sərəncam imzaladı. O vaxtlar yubileylər yuvarlaq rəqəmlərlə qeyd olunurdu. Ancaq Nizami Gəncəvinin 840 illiyi ümumittifaq səviyyəsində qeyd edildi. Bu böyük bir hadisə idi və şübhəsiz ki, bu ulu öndərin şəxsiyyətinin gücü sayəsində mümkün olmuşdu. Nə yaxşı ki, bu ənənə indi də davam edir. Nə yaxşı ki, bu estafet Azərbaycanın müstəqilliyinə qədər gəlib çıxmışdır. Sevinirik ki, bu gün Azərbaycan Prezidenti bu ənənələrə sadiq qalaraq Nizami şəxsiyyətinə ümumxalq məhəbbətinin ifadəsi kimi dahi şairin 870 illik yubileyinin keçirilməsi barədə sərəncam imzalamışdır. İnanırıq ki, əsrlər sonra belə Nizami irsinə böyük sevgi və məhəbbət olacaq”.

Mərasim başa çatdıqdan sonra qonaqlar və yubiley iştirakçıları söz ustadının qəbrini ziyarət edərək məzarı üzərinə qızılgüllər düzdülər, ruhuna dualar oxudular.

Dünyaya fateh olmaz, zülmkarlıq, rəzalət,

Yer üzünün fatehi, ədalətdir, ədalət!

Sonra məqbərə yaxınlığındakı amfiteatrda F.Əmirov adına Gəncə Dövlət Filarmoniyasının “Göygöl” Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı, Xalq Çalğı Alətləri Orkestri solistlərinin ifasında şairin sözlərinə yazılmış musiqilər, Gəncə Dövlət Universitetinin, Gəncə Musiqi Kollecinin, Gəncə Humanitar Kollecinin və Gəncə uşaq musiqi məktəblərinin gənc müəllimlərindən ibarət 100 nəfərlik xor kollektivinin (rəhbəri professor Sevda Qurbanəliyeva) ifasında Nizamiyə həsr olunmuş mahnılar səsləndi.

Qonaqlar məqbərə ətrafında xatirə şəkilləri çəkdirdilər.

* * *

Həmin gün Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində xarici ölkələrin bir qrup ictimai və elm xadiminə bu təhsil ocağının və Gəncə Dövlət Universitetinin “Fəxri doktoru” adlarının təqdim olunması mərasimi keçirildi.

Dövlət Aqrar Universitetinin rektoru, professor Mirdamət Sadıqov və Gəncə Dövlət Universitetinin rektoru, professor Elman Məmmədov təhsil müəssisələri elmi şuralarının qərarlarını oxudular. Dünyanın ən qədim və zəngin İsgəndəriyyə Kitabxanasının direktoru, Misir Elmlər Akademiyasının prezidenti, BMT baş katibinin Sivilizasiyalar Alyansı üzrə səfiri, doktor İsmayil Seragəldiyə və BMT-nin Hökumət Komissiyasının sədri, İsveçrə Konfederasiyası Prezidentinin müşaviri, İsveçrənin sabiq dövlət naziri, UNESCO-nun kommunikasiya üzrə hökumətlərarası panelinin sədri, səfir Valter Fusta Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin, Latviyanın sabiq Prezidenti, BMT baş katibinin xüsusi təmsilçisi, Avropa İttifaqının uzunmüddətli inkişaf proqramının vitse-prezidenti Vaira Vike-Freiberga və Qırğızıstan Respublikasının sabiq xarici işlər naziri və müvəqqəti hökumətin rəhbəri Roza Otunbayevaya Gəncə Dövlət Universitetinin “Fəxri doktoru” diplomları təqdim olundu.

Təhsil naziri Misir Mərdanov təltif olunanları təbrik edərək Nizami Gəncəvinin 870 illik yubiley günlərində bu hadisənin əlamətdar olduğunu vurğuladı. Qonaqlar onlara göstərilən yüksək diqqətə görə universitetlərin rəhbərlərinə təşəkkürlərini bildirdilər.

Sentyabrın 29-da yubiley çərçivəsində daha bir tədbir keçirildi. Gəncənin mərkəzində Nizami Gəncəvi adına piyada keçidinin açılışı oldu.

Torpağa mərhəmət xeyirdir, inan,

Lütf etsən gül verər, zülm etsən tikan!

Universitetdə keçirilən tədbirdən sonra “Xan Bağı” Mədəniyyət və İstirahət Parkında Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin təməlinin qoyulması mərasimi oldu. Mərasimdə çıxış edən Baş nazirin müavini Elçin Əfəndiyev əlamətdar hadisə münasibətilə Gəncə əhalisini təbrik etdi. Bildirdi ki, mərkəz yaxın gələcəkdə gəncəlilərin sahib olduğu bir mədəniyyəti Nizaminin timsalında bütün dünyaya nümayiş etdirəcək.

Sonra Xalq yazıçısı Anar ürək sözlərini gəncəlilərlə bölüşdü: “Nizami Xaqani kimi zindana düşməyib, Nizaminin Nəsimi kimi dərisini soymayıblar, Nizami nisbətən sakit bir həyat yaşayıb və Gəncədən kənara çıxmayıb. Ancaq onun yaradıcılığı, onun sənəti o qədər təlatümlü, o qədər həyəcanlı, o qədər ehtiraslıdır ki, Nizami bu gün bütün dünyanı Gəncəyə gətirib. Bütün dünya Gəncəyə Nizaminin görüşünə gəlib. Mən çox sevinirəm ki, Gəncədə Nizaminin adını daşıyacaq beynəlxalq mərkəzin təməlini qoyuruq. İnanıram ki, bu mərkəzin Nizami irsini yaşatmaqda və təbliğ etməkdə mühüm rolu olacaq və Gəncənin gözəl guşələrindən biri kimi əsrlər boyu yaşayacaq”.

Mərasimdə mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin gələcək fəaliyyətinə uğurlar arzuladılar.

Həmin gün şəhərdəki Heydər Əliyev Mərkəzində Nizami Gəncəvinin poemalarının yeni tərcümə və tərtibatda nəşr olunmuş nüsxələrinin təqdimatı keçirildi. Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev şairin yubileyi münasibətilə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə ilk dəfə olaraq “Xəmsə”yə daxil olan 5 əsərin külliyyat şəklində çap edildiyini dedi və bütün gəncəlilər adından Azərbaycanın birinci xanımına minnətdarlığını bildirdi.

Sonra nizamişünas alimlər Samir Pişnamazzadənin “Nizami Gəncəvi məqbərəsinin tarixi və taleyi” və “Nizami Gəncəvi yaradıcılığına əxilik ideologiyasının təsiri”, Xəlil Yusiflinin “Nizami Gəncəvi: sələflər və xələflər”, Mübariz Yusifovun “Nizamidə azərbaycançılıq”, Sevda Qurbanəliyevanın “Nizami Gəncəvinin musiqi dünyası” və “Nizami Gəncəvi obrazları miniatürlərdə” mövzularında məruzələri dinlənildi.

Çıxış edən ziyalılar görülən işləri Nizami yurdunun elm və mədəniyyət mərkəzinə çevrilməsi yolunda atılan addım kimi dəyərləndirdilər.

“Nizami sənəti o qədər əzəmətli və çəkilidir ki, onu ölçmək üçün göylər qədər böyük tərəzi, Yer kürəsi kimi iri ölçü vahidi lazımdır”

Əlişir Nəvai

Sentyabrın 30-da Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti binasının böyük iclas zalında Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinə həsr olunmuş beynəlxalq elmi-praktik konfrans keçirildi. Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Elmar Vəliyev qonaqları salamladıqdan sonra Baş nazirin müavini, Xalq yazıçısı Elçin Əfəndiyev çıxış etdi. O, Nizami Gəncəvi irsinin tədqiqatçılar üçün böyük yaradıcılıq mənbəyi olduğunu bildirdi. Qeyd etdi ki, əsrlər, qərinələr bir-birini əvəz etsə də, Nizami irsi tədqiqat mövzusu olaraq qalacaq. Onun yaradıcılığı ilə təkcə Şərq tədqiqatçıları deyil, eyni zamanda Avropa şərqşünasları da məşğul olmuşlar: “Bu da onu göstərir ki, Nizami yaradıcılığı Şərqlə Qərbin fəlsəfi, bədii-estetik sintezi, vəhdətidir. O, bir tərəfdən Aristoteli, Platonu mənimsəmişdirsə, o biri tərəfdən Firdovsini, İbn Sinanı öyrənmişdir. Bu baxımdan mütəfəkkir şairin dünyagörüşündə bu iki aləmin vəhdəti yaranmışdır”.

Tədbirdə çıxış edən mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin vaxtilə dediyi sözləri xatırlatdı: “Nizami Gəncəvi elə bir qüdrətli şairdir ki, onun yubileyini hər il qeyd etmək olar”.

Nazir Nizaminin bəşəriyyətin ən parlaq dühalarından biri, bəşəri şair olduğunu vurğuladı: “Onun dahiyanə əsərləri dünya ədəbiyyatı xəzinəsinin ən nadir incilərindəndir və bu əsərlər bəşəriyyətin yetişdirdiyi böyük dühaların yaratdığı ölməz abidələr arasında şərəfli yer tutur. Nizami Gəncəvi müstəsna şəxsiyyətdir ki, xalqımızın soy-kökünə xas olan ən yaxşı xüsusiyyətlər - istedad, ağıl, vicdan, şərəf, bəsirət və uzaqgörənlik onun şəxsində təcəssüm tapmışdır. Nizami Gəncəvinin misilsiz poeziyası XVII əsrə qədər yalnız Yaxın və Orta Şərq xalqları üçün heyranlıq, təqlid və çoxsaylı tədqiqat obyekti olmuşdursa, həmin əsrdən başlayaraq bu poeziya tədricən Avropa, Amerika, Asiya və Afrika xalqlarının da sərvətinə çevrilmişdir. Bəşər sivilizasiyanın inkişafında Nizami Gəncəvinin rolunu yalnız Aristotel, İbn Sina, Dante, Şekspir kimi bütün dövrlər üçün bədii və təfəkkür sahəsində dünyanın ən nəhəng simaları ilə müqayisə etmək olar”.

Nazir bildirdi ki, Nizaminin nadir əlyazma nüsxələri dünyanın Tehran, Qahirə, İstanbul, Dehli, London, Paris, Moskva, Sankt-Peterburq, Daşkənd, Təbriz və s. kimi şəhərlərinin məşhur kitabxana, muzey və əlyazmaları fondlarında qiymətli incilər kimi qorunub saxlanılır: “Nizaminin poetik aləmi daim hərəkətdə olan bir dünyadır. Bu dünya nə tükənmək, nə də qocalmaq bilir, əsrdən-əsrə daha da cavanlaşır. Ümumbəşəri mədəniyyət inkişaf etdikcə, Nizaminin təsir dairəsi daha da genişlənir, onun yaradıcılığına müraciət edən, onun mənəvi və poetik irsinin tükənmək bilməyən xəzinəsindən bəhrələnən bədii söz, rəngkarlıq, musiqi ustalarının sayı ildən-ilə artır.

Bəzən fikirləşirsən: görəsən, bütün dünyada sevilə-sevilə oxunan Nizami yaradıcılığının təravətinin, həmişəyaşıl ağaclar kimi bütün dövrlər üçün təzə-tər qalmasının sirri nədədir? Yəqin bundadır ki, dahi şair və mütəfəkkir öz sehrli qələmi ilə insanın elə ülvi hiss və həyəcanlarını ifadə etmişdir ki, onlar əbədidir və bəşəriyyət durduqca duracaqdır.

Nizami Gəncəvi müəyyən mənada Avropa İntibahını bir xeyli, azı iki əsr qabaqlamışdır. Renessansın əsas məzmununu təşkil edən insana, onun şəxsiyyətinə maraq və humanizm məsələsi ilk dəfə olaraq məhz onun əsərlərində öz ifadəsini və mükəmməl bədii təcəssümünü tapmışdır. Şəxsiyyət azadlığı, onun iradəsinin qatı xurafat zülmündən qurtuluşu, bitkin humanizm nəzəriyyəsi Nizaminin ölməz poeziyasının ayrılmaz tərkib hissəsidir. Bu əsərlərdə Nizami dövrünün ən humanist, ümumbəşəri idealları parlaq şəkildə əks olunmuşdur.

Nizami Gəncəvi həm də böyük vətənpərvər idi. Nizami misilsiz poeziya günəşidir. O, bəşər övladı var olduqca parlayacaq, sirli-sehrli, əsrarəngiz şüaları ilə yeni nəsillərə mənəvi qida verəcək”.

* * *

Konfransda Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Mahmud Kərimov, təhsil naziri Misir Mərdanov məruzə ilə çıxış edərək Nizami Gəncəvinin 870 illik yubileyinin keçirilməsi ilə bağlı ölkə başçısı tərəfindən imzalanmış sərəncamın milli-mədəni irsimizin qorunması, inkişaf etdirilməsi və gələcək nəsillərə ötürülməsi sahəsində dəyərli töhfə olduğunu qeyd etdilər. Dahi şairin əsərlərinin bəşəriyyətin yetişdirdiyi böyük dühaların yaratdığı ölməz abidələr arasında özünə layiqli yeri tutduğunu bildirdilər.

Misirin İsgəndəriyyə kitabxanasının direktoru, Misir Elmlər Akademiyasının prezidenti İsmayıl Seragəldin, Latviyanın sabiq prezidenti xanım Vaira Vike-Freiberga, Qırğızıstanın sabiq dövlət başçısı, professor Roza Otunbayeva, BMT-nin Elektron Hökumət Komissiyasının sədri Valter Fust, Türkiyənin sabiq mədəniyyət naziri Namik Kamal Zeybək, İngiltərə Kral Akademiyasının rəhbəri, Oksford Universiteti Linkoln Kollecinin professoru Baronessa Susan Greenfild və başqaları çıxış edərək Şərq xalqlarının ədəbiyyatına son dərəcə yüksək humanist ideyalar və yeni sənətkarlıq nailiyyətləri gətirərək yeni istiqamət açan dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin yaradıcılığını təhlil etdilər.

UNESCO-nun Azərbaycan Milli Komissiyasının birinci katibi Günay Əfəndiyeva qurumun baş katibi İrina Bokovanın təbrik məktubunu konfrans iştirakçılarının nəzərinə çatdırdı. “Dahi şair və mütəfəkkir Nizami Gəncəvi ümumbəşəri dəyərə malik bir alimdir. Bu il onun 870 illik yubileyinin keçirilməsi mədəniyyətlərarası dialoqa bir çağırışdır və UNESCO bu yubileydə iştirakdan çox böyük şərəf hissi duyur. Nizami yaradıcılığı bəşəriyyətin müxtəlifliyini, bilik və kamillik yolu ilə zamanın axarını dəyişməyə çalışmasını təbliğ edir, ləyaqətli, ədalətli və ahəngdar bir cəmiyyətə səsləyir. Onun əsərləri mədəniyyətin xalqlar arasında körpü salmasını və ictimai şüuru təcəssüm etdirir. Heç şübhəsiz Nizaminin ədəbi irsi Azərbaycan, Mərkəzi Asiya və digər ölkələrdə insanların həyatına çox böyük təsir göstərib. "Ruhumu sevgiyə qərq edin" humanist çağırışı yaşadığımız qeyri-müəyyən zaman üçün bir ilhamdır”, - deyə məktubda vurğulanır.

Konfransda həmçinin Türkiyə Respublikasının 9-cu Prezidenti Süleyman Dəmirəlin yubileyə ünvanladığı təbrik məktubu səsləndirildi. Məktubda deyilir: “Nizami sülhü, sevgini, xeyirxahlıq və qardaşlığı təbliğ etmişdir. Gələcək nəsillərə zəngin mənəvi miras qoyan şairin fəlsəfi düşüncələri, ibrət dolu nəsihətləri bu gün də yaşayır. Onun yaradıcılığı təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada böyük maraqla öyrənilir. Nizami Gəncəvi, eyni zamanda, türk dünyasının mədəniyyətinin təşəkkül tapmasında misilsiz xidməti olan böyük şəxsiyyətdir”.

Konfransın sonunda Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyəti ilə Misirin İsgəndəriyyə, Türkiyə, Gürcüstan və Kəşmir milli kitabxanaları arasında əməkdaşlıq haqqında niyyət protokolları və Gəncə şəhəri ilə Tacikistanın Xocənd şəhəri arasında “Qardaşlaşmış şəhərlər” sazişi imzalandı.

Şeirdən ucalıq umma dünyada,

Çünki Nizamiylə qurtardı o da.

Bununla da Nizami Gəncəvinin vətənindəki tədbir başa çatdı.

Hələ çox əsrlər keçəcək, çox tarixlər dəyişəcək, ancaq Nizaminin söz xəzinəsi dünyanın ən qiymətli sərvəti olaraq qalacaq. Sözün heykəlini qoyan Nizami anılacaq, xatırlanacaq, yaşayacaq...

Təranə Vahid

Bakı-Gəncə-Bakı

Mədəniyyət.- 2012.- 3 oktyabr.- S. 8;9.