“Vətənimin incəsənətini, keçmişini və bu gününü təbliğ etmək mənim amalımdır”

Ankara Qazi Universitetinin professoru, fəlsəfə və sənətşünaslıq doktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Əflatun Nemətzadə milli mədəni irsimizi ölkəmizin hüdudlarından kənarda yorulmadan təbliğ edən tanınmış elm və mədəniyyət xadimidir. Bu yolda müxtəlif layihələr həyata keçirir, məqalələr yazır, kitablar nəşr etdirir. Fədakar əməyi dövlətimiz tərəfindən də yüksək qiymətləndirilib, “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adına layiq görülüb. Onunla müsahibəmizdə də mədəniyyət sahəsindəki çoxşaxəli fəaliyyətinə və gələcək planlarına nəzər saldıq.

- Əflatun müəllim, Azərbaycan mədəniyyətinin təbliğində mühüm xidmətləriniz var. Bu fəaliyyətə necə başlamısınız, hansı layihələri həyata keçirmisiniz?

- Azərbaycanlı adını və ruhunu daşıyan bir sənət, elm adamı olaraq Vətənimin mədəni irsini, tarixini, ədəbiyyatını, zəngin incəsənətini - musiqisini, teatrını, operasını, bu yolda iz qoyan sənətkarlarımızı dünya üfüqlərində tanıtmaq, təbliğ etmək mənim həyat amalımdır. 70-80-ci illərdə Azərbaycan Televiziyasında “Opera haqqında söhbətlər” adlı veriliş aparmışam. “Ədəbiyyat və incəsənət”, “Qobustan”, “Azərbaycan gəncləri”, “Literaturnıy Azerbaydjan” və s. qəzet və jurnallarda məqalə, hekayə və resenziyalarım, tərcümələrim, kiçik şeirlərim dərc olunurdu. 1988-ci ildə Tiflisdə sənətşünaslıq namizədi dissertasiyasını müdafiə etdim. Doktorluq dissertasiyamı isə Türkiyədə müdafiə etmişəm. Bir sözlə, mənim üçün sənət, bədii yaradıcılıq və elm hər zaman bir-biri ilə bağlı olub.

Moskvada, Böyük Teatrın müsabiqəsində qalib gələrək orada rejissor kimi fəaliyyətə başlamışam. Sonra Yəmənə göndərildim. Orada ilk dəfə Musiqili Dram Teatrını yaratdım. Üstəlik teatrda ilk tamaşa olaraq dahi Üzeyir Hacıbəylinin “O olmasın, bu olsun” musiqili komediyasını səhnəyə qoydum. Əsərdəki hadisələri Yəmən həyatına köçürmüşdüm. Beləliklə, teatr Üzeyir bəyin əsəri ilə fəaliyyətə başladı. Sonra Türkiyəyə, Ankara Opera və Balet Teatrına dəvət olundum. Görkəmli bəstəkar Süleyman Ələsgərovun “Milyonçunun dilənçi oğlu” komediyasını yeni versiyada, çağdaş ruhda səhnəyə qoydum. Tamaşa Türkiyədə böyük hadisə oldu və o qədər bəyəndilər ki, mənə rejissor kimi işləmək təklif etdilər. Əvvəlcə Mersin Dövlət Opera və Balet Teatrını qurmaq üçün bu sənət ocağına baş rejissor təyin etdilər. 1993-cü ilin yanvarında teatr Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” operettası ilə qapılarını tamaşaçıların üzünə açdı. Beş il orada işlədim. Bakıdan Nazim Rzayevi baş dirijor olaraq, sonra isə bəstəkar Firəngiz Əlizadəni baş xormeyster kimi teatra dəvət etdim. Türkiyədə ilk baleti (“Boş beşik”) yazan məhz azərbaycanlı bəstəkar Firəngiz Əlizadə oldu. Bu da bir tarixdir və bunu unutmamalıyıq.

Onu da deyim ki, mən müxtəlif ölkələrdə tamaşalar səhnələşdirmişəm. Kazan Akademik Dram Teatrında Xalq yazıçısı Anarın “Şəhərin yay günləri”, Özbəkistanda Xalq şairi Nəbi Xəzrinin “Sahillər və talelər” pyesini tamaşaya qoymuşam. 1999-2000-ci illərdə Türkiyədə böyük bir layihə gerçəkləşdirdik. Ağrıdağın ətəklərində yerləşən tarixi İsak Paşa Sarayının önündə “Gülbahar” adlı türk operasını səhnəyə qoyduq. Tamaşada 500 nəfər iştirak edirdi. Bakıdan - Dövlət Filarmoniyasından xor kapellasını, mahnı və rəqs ansamblını dəvət etmişdik. Bu, türk dünyasının ilk böyük səhnə layihəsi idi.

Ötən müddətdə bir çox layihələrimiz olub. Rəhbərlik etdiyim YAYDER (Yeni Azərbaycan Yardımlaşma və Kültür Dərnəyi) təşkilatı da bu sahədə aktiv fəaliyyət göstərir. Bütün bu çalışmalarımda heç zaman düşünməmişəm ki, mənə fəxri ad, mükafat verəcəklər. Mən bu işi bir amal olaraq görürəm. Bununla yanaşı, möhtərəm Prezidentimizin sərəncamı ilə Azərbaycanın “Əməkdar incəsənət xadimi” adına layiq görülməyim mənim üçün qürurverici faktdır. Əməyimə verilən bu qiymətə görə dövlət başçısına minnətdarlığımı bildirirəm.

- Bu yaxınlarda Türkiyədə Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri keçirildi. Bu çərçivədə keçirilən tədbirlərin Türkiyə mediasında, eləcə də sosial şəbəkələrdə işıqlandırılmasında böyük rolunuz oldu. Bu xüsusda sualım bəlkə də qəribə səslənə bilər: sizcə, Türkiyədə Azərbaycan mədəniyyəti kifayət qədər tanınırmı?

- Türkiyənin İstanbul və İzmir şəhərlərində iyunun 17-dən 21-dək davam edən Azərbaycan Mədəniyyəti Günlərində dərnəyimizin idarə heyəti tam tərkibdə yer aldı. Türkiyə və Azərbaycanın mədəniyyət və turizm nazirləri Ərtoğrul Günay və Əbülfəs Qarayevin iştirak etdiyi tədbirlər milli mədəniyyətimizin qardaş ölkədə ən yüksək səviyyədə nümayişi idi. Sənət adamlarımız gözəl konsert proqramı ilə çıxış etdilər, xalçalarımızın, milli geyim, rəsm, xalq sənəti nümunələrimizin sərgisi böyük maraqla qarşılandı. Dahi Nizami Gəncəvinin 870 illiyinə həsr olunmuş elmi simpozium keçirildi. Biz də bu işlərə öz töhfəmizi verməyə çalışırdıq. Bütün tədbirlərdə fəal iştirak etdik. Keçirilən tədbirlərlə bağlı Türkiyə mətbuatına məqalələr yazdım. “Anadolu” qəzetində ikisəhifəlik böyük məqaləm dərc olundu. Azərbaycan mədəniyyətini, incəsənətini təbliğ etməyi özümə mənəvi borc bilirəm və bu işdə heç zaman imkanlarımı əsirgəmirəm. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycanın Türkiyədəki səfiri Faiq Bağırov fəaliyyətimizə, YAYDER təşkilatının layihələrinə dəstəyini əsirgəmir.

- TÜRKSOY təşkilatı ilə işbirliyiniz davam edirmi?

- Əlbəttə, davam edir. TÜRKSOY-un hazırladığı “Novruz bayramı” mərasiminin ssenarisini yazmaq mənə həvalə olunmuşdu. Ssenarini yazdım və bəyəndilər. Gözəl teatrlaşdırılmış bayram proqramı tərtib etdik. Beləcə, 148 ifaçı, rəqs və musiqiçilərlə birlikdə 2010-cu ildə ilk dəfə “Novruz bayramı” tamaşasını Parisdə, UNESCO-nun səhnəsində nümayiş etdirdik. Özümüzlə böyük bir konteyner dekor, aksesuar, kostyumlar aparmışdıq. Beləliklə, Novruzu ilk dəfə geniş miqyasda Avropaya tanıtdıq, bu da bir tarixdir. Tamaşanın şaman rəqsi ilə başlaması, rəqqasların salondan tamaşaçıların arasından rəqs edərək səhnəyə gəlişi, Novruzun dörd çərşənbəsinin (su, od, yel, torpaq) balet, rəqs və aktyor oyunu ilə sintezi alqışlarla qarşılandı. Sonra bütün sənətçilər yenidən salona endilər və tamaşaçılarla birlikdə Novruz ziyafətində iştirak etdilər. Novruz şirniyyatı, şəkərbura, paxlava, Novruz xonçası, yumurta döyüşdürmə - bütün bunlar çox gözəl bir mənzərə idi. Qısası, Paris sakinlərinə və qonaqlara Novruz həyəcanı yaşatdıq. Tamaşanı izləyənlər arasında Qazaxıstanın UNESCO-dakı nümayəndəsi, məşhur şair Oljas Süleymenov da vardı. O, tamaşadan böyük zövq aldığını və “Əllərinizə sağlıq” deyərək mənə təşəkkür etdi.

UNESCO-nun baş direktorunun müavini de Olivye isə mənə dedi: “İyirmi beş ildir UNESCO-da işləyirəm, mən elə bilirdim ki, Novruz dini bayramdır. Burada gördüklərim məni heyran etdi. Novruzun qardaşlıq, sülh və sevgi, dostluq bayramı olduğunu anladım”. Beləliklə, tamaşanı çox bəyəndilər və məni Parisi gəzib-görmək üçün UNESCO tərəfindən bir həftəlik səyahət paketi ilə mükafatlandırdılar.

Hazırda iki böyük beynəlxalq layihə üzərində işləyirəm. Rəşidəddinin “Oğuznamə” dastanı ilə bağlı “Tanrı elçisi” librettosunu TÜRKSOY-un baş katibi Düsen Kaseinov ilə birgə yazmışam. Bu əsər bitdikdən sonra səkkiz ölkədə səhnəyə qoyulacağı planlaşdırılır. Ayrıca iki opera əsərini səhnəyə qoymağa hazırlaşıram. Xarici ölkələrdən sifarişlərim var, onlar üzərində işləyirəm. “Anadolu” qəzeti üçün məqalələr yazmağa davam edirəm. Azərbaycan teatrının Türkiyə qastrollarının təşkilində iştirak edirəm. Məsələn, son olaraq Lənkəran Dram Teatrının Türkiyə teatr festivalında iştirakına köməklik etdik.

- Əflatun müəllim, müəllifi olduğunuz “Altın çağın incisi - Koroğlu” kitabı çox böyük sevgi ilə qarşılandı. Necə oldu ki, bu mövzuda kitab yazmaq qərarına gəldiniz?

- Kitab barədə danışmazdan öncə 2010-cu ildə “Koroğlu” operasının səhnəyə qoyulması ilə bağlı həyata keçirdiyimiz beynəlxalq layihə haqqında bir neçə kəlmə demək istəyirəm. Dahi Üzeyir bəyin bu əsərini Bişkek Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının xoru, sənətçilərlə 45 gün məşq etdik. Sentyabrın 8-9-da premyera oldu. Sentyabrın 12-də opera tamaşasını Almatıda, sonra 15 sentyabrda Ankarada, 18 sentyabrda - Üzeyir Hacıbəylinin doğum günündə Bakıda nümayiş etdirdik. Daha sonra operanı Astana Opera və Balet Teatrlarının kollektivi ilə İstanbulda, Birinci İstanbul Dünya Opera Festivalında səhnəyə qoyduq. Kitaba gəlincə, onu məhz bütün tamaşaların sonunda hazırladım. Kitab TÜRKSOY-un dəstəyi ilə işıq üzü gördü. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin İncəsənət şöbəsinin müdiri Fərəh Əliyeva kitabın təqdimatının keçirilməsini təklif etdi. 2011-ci il noyabrın 23-də - dahi bəstəkarın xatirə günündə Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyinin direktoru Sərdar Fərəcovun təşəbbüsü ilə kitabın təqdimatını keçirdik. Hazırda “Koroğlu” dünya səhnələrində” adlı ikinci kitabımı çapa vermişəm, o daha böyük və sanballı kitab olacaq. Üç fəsildən ibarət kitabda müxtəlif illərdə yazdığım publisistik və elmi məqalələrim də yer alıb. Yeri gəlmişkən, mənim bir çox tanınmış şəxsiyyətlər, alimlər, yazıçı və şairlər - Arif Paşayev, Qəzənfər Paşayev, Kərim Kərimov, Rəsul Rza, Çingiz Aytmatov, Elçin, Anar, Fikrət Qoca və başqaları haqqında məqalələrim var. Bundan başqa, yeni nəşrdə müxtəlif ölkələrdə simpozium və elmi konqreslərdə etdiyim məruzələr də yer alıb.

- Türkiyənin Qazi Universitetinin professorusunuz. Mümkünsə, bir qədər də elmi fəaliyyətinizdən bəhs edərdiniz.

- Qeyd etdiyim kimi, 1988-ci ildə Tiflisdə Ş.Rustaveli adına Teatr Universitetinin Elmi Şurasında «Müsbət estetik ideal xarakterlərin səhnə sənətinə uyğunlaşdırılması» mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişəm. Daha sonra Türkiyədə doktorluq işini müdafiə etdim. Azərbaycan teatrının ünlü aktyoru İsmayıl Dağıstanlının səhnə həyatını araşdırıb kitab yazmışam. Türkiyədə ilk dəfə «Opera rejissorluğu» dərs kitabını yazmışam. Universitetlərin teatr bölmələri üçün «Aktyorluq sənəti təhsili» dərs kitabını çap etmişəm. 1996-cı ildə ABŞ-dan bir qrup elm və səhnə adamları Bilkent Universitetinə gəldilər və mənim «Musiqili səhnə» dərslərimi izlədilər. Sonra məni Amerikaya, Karolina Teatr Universitetinə dəvət etdilər. Lakin oğlum və qızım Bilkent Universitetində oxuduqları üçün, onlara dəstək olum deyə bu dəvətdən imtina etməli oldum. Xarici ölkələrdə konqres və simpoziumlarda iştirak edirəm, dünyanın müxtəlif ölkələrində elmi məqalələrim çap olunur. Musiqi, teatr, türk dili mövzularında bir çox elmi məqalələrim Türkiyənin jurnallarında nəşr edilib.

Elmi fəaliyyətlə yanaşı, müxtəlif tədbirlər həyata keçiririk. Son olaraq rəhbərlik etdiyim YAYDER təşkilatının Türkiyədəki səfirliyimiz, Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə işbirliyi əsasında Nizami Gəncəvinin anadan olmasının 870 illik yubileyini təşkil etdik, TÜRKSOY-un qərargahında elmi konfransımız oldu.

Mehparə Sultanova

Mədəniyyət.- 2012.- 10 oktyabr.- S. 10.