Natəvan təntənəsi

Şuşanın “Məclisi-üns” yaradıcısı Beynəlxalq Muğam Mərkəzində...

Qədim və müasir paytaxtımızın ədəbi-mədəni tərcümeyi-halına yazılan daha bir əlamətdar gün: 14 sentyabr 2012.

Həmin gün nəbzi hər sahədə hər dürlü gözəllik və inkişaf dinamikası notlarıyla döyünən ölkəmizin bu ululuq məkanında da qələbəlik idi. Yüksək çinli hökumət və dövlət adamları, sənət biliciləri, sənətsevərlər gəncliyində “Dürrü-yekta” (“Tək inci”), ahıllığında “Xan qızı”, sonralar “Böyük Azərbaycan qızı” adlandırılan Xurşidbanu Natəvanın 180 illik yubiley mərasiminə toplaşmışdılar.

Saat 16.30. Memarlıq və digər dizayn elementlərilə uzun gələcəkçün də yeni, maraqlı görsənəsi Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin foye və vestibüllərində qaynar, poetik bir ab-hava. M.F.Axundzadə adına Milli Kitabxananın burada təşkil etdiyi kitab sərgisi diqqət mərkəzindədir. Sərgi məxsusi bir ədəbi-bədii hücrə, süjetli bir irfani mənzərə təsiri bağışlayır. Qədim və müasir kitab, qəzet-jurnal materialları, rakurs-seçim baxımından professionallıqla yerləşdirilmiş fotoşəkillər burada gözəl bir Natəvan aləmi yaradıb: “Natəvan və “Məclisi-üns” ədəbi məktəbi”, “Əsərləri”, “Natəvan bədii ədəbiyyatda”, “Natəvanın əl işləri”...

Saat 17.00. Ağzınadək dolu salon və buradakı qəlblərin qəlbisinədək ucalan maraqlar. Tədbirin məna-məramına, bütöv bir həyat, ailə, ömür-gün dramı yaşamış yubilyarla bağlı duyğulara (“kiminin əvvəli, kiminin axırı”...) rəğmən sevgili-sevdalı alqışlar qopur. Səhnəarxası bir səs məclis iştirakçılarını salamlayır, yubiley təntənəsinin başlanışını bildirir və giriş sözü üçün mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayevi səhnəyə dəvət edir. Öz yığcam çıxışında sənət və sənətkar, ədib və ədəbi aləm, şair və zaman qarşılıqlarına toxunan nazir Xurşidbanu Natəvan misralarından, Xan qızının xalq üçün, mədəniyyətimizin inkişafı naminə gördüyü işlərdən maraqlı nümunələr söyləməklə, bu gözəl Azərbaycan şairinin obrazını yubiley təntənəsi iştirakçılarının diqqətinə çatdırır. Tale baxımından olmazın qüssə-kədərlər yaşamış incə qəlbli Xurşidbanu isminə müasir xalq məhəbbətindən, ölkə rəhbərliyinin bütün ədəbiyyat, mədəniyyət adamları kimi, Natəvan irsinə də qayğı və sayğı faktlarına toxunur, ünlü şairimizin bugünkü tədbirdə iştirak edən törəmələrini, ümumən sənətə, sənətkara daim sevgilər bəsləyən Azərbaycan ictimaiyyətini bir daha salamlayıb, mərasimə uğurlar arzulayır.

Aparıcılar səhnəyə çıxıb, tədbir iştirakçılarını - “əbədi sənətimizin, böyük mədəniyyətimizin dəyərli təəssübkeşləri”ni, “Xan qızı Natəvanımızın incə qəlbi, kövrək könlü ilə həmahənglər”i salamlayır və sözü xanəndə-sazəndələrə verirlər.

Salon “Qarabağ şikəstəsi”nin alovlu sədalarına qərq olur. Gənc çalğıçı və müğənnilər bir azdan aparıcıların “majorlu-minorlu ömür-gün hekayətləri yaşamış Natəvan” kimi fikirlərinə öz şaqraq ifaları ilə qüvvət verirlər. Bu şikəstə tədbirə yeni bir ahəng, ruhi canlanma verir. Aparıcılar da yeni şövqlə dillənirlər. Söyləyirlər ki, Xan qızı ömrünün sonlarında təşkil etdiyi “Məclisi-üns” yığıncaqlarının birində şeiri - yəni sözü Məcnuna, musiqini Leyliyə timsal edib. “Söz musiqinin aşiqi, musiqi sözün məşuqudur”, - deyib.

Növbəti səhnə aktında ölməz dramaturq İlyas Əfəndiyevin “Xurşidbanu Natəvan” tamaşasından bir parçaya tamaşa edirik. Bu fraqmenti “Xan qızı və xalq” tərəf-müqabili kimi də dəyərləndirmək olar. Belə ki, tamaşa fraqmentində Xan qızı, düşdüyü son siyasi vəziyyətlə əlaqədar, qulluqçularından birini azad edirkən, o, Xurşidbanunun qarşısında diz çöküb, xoşbəxtliyini məhz onun yanında tapdığını bildirir.

Daha sonra, Natəvan özünün məşhur şeirlərindən biriylə - “Xudahafiz”lə qarşımızdadır. “Nədəndir səndə əylənməz güli-dövran, xudahafiz!” - deyən şair “Mənə həm gəldi getmək növbəti, yaran, xudahafiz!” nidasıyla öz könül dünyasını dünyanın əzəli-ədəbi qanunlarına riayətə səsləyir.

Səhnədə bir anlıq sükut. Xan qızının səhnəbaşı portretindəki qüssəli baxışları ilə bütün salonun hiss-həyəcanlı nəzərləri üz-üzə, göz-gözədir. Bu an aparıcılar görünür və şairin məhzun misraları sədalanır:

Ey dust, yararmı belə iqrar?

Yar olduğum idi, oldum əğyar...

Sən qeyrilər ilə üns tutdun,

Bilməm niyə yarın unutdun?

Sən yar ilə zövqdə, səfadə,

Mən burda - cövr ilə cəfadə.

Qəhr ilə çəkərdim ah candan,

“Ah” əl çəkməyir əl, Natəvandan!..

Bəli, tək elə ailə-məişət ah-ufları, oğul dağı yox, ictimai-siyasi “ah”ların da əl çəkmədiyi bu xanım-şair bütün bunlara bir ictimai xadim dözümüylə tab gətirir, şəxsi ağrılarını ellik ovqata tabe etdirərək, insanın mənəvi aləmini nikbinliyə yönəlik stimullaşdırırdı.

Salon bu ovqat içrə ikən Xalq artisti Vasif Adıgözəlovun “Natəvan” operasından məşhur “Qərənfil” ariyası sədalanır. Aparıcılar bu ab-havaya uyğun müdaxilələrlə səhnə dinamikasını daha da canlandırmağa çalışırlar. Qeyd edirlər ki, Xan qızı ədəbiyyatımızın çiçəklənməsi, mədəniyyətimizin inkişafı yolundakı zəhmət və xidmətlərinə rəğmən, bəlkə də bir rəiyyət ömrü yaşayıb. Bu xalqın qədirbilən övladları isə onu zaman-zaman yüksək dərəcələrdə dəyərləndirmiş, oxuculara, dinləyicilərə, tamaşaçılara əsl Xan qızı layiqində, kübar zat ləyaqətində təqdim etmişlər. Bütün ömrü uzunu ədəbiyyat, sənət, incəsənət - bütövlükdə mədəniyyət aləmimizin misilsiz hamisi, qayğı-sayğıkeşi olmuş ümummilli lider Heydər Əliyev çıxışlarında, sənət-səhnə adamlarıyla yubileyləröncəsi, tədbirlərsoncası söhbətlərində Natəvanı da layiqincə dəyərləndirmiş, Şuşamızın bu canlı qəzəl qızını tək elə Xan qızı kimi deyil, böyük Azərbaycan qızı kimi səciyyələndirmişdir.

Daha nələr eşidirik Xan qızı haqda? “Natəvan, özünə qədər dilimizdə çiçəklənən kişiyanə “Füzuli eşqi”, “Füzuli kədəri” kimi söz-köz birləşmələrinə müqəyyəd bir xanımanə iddiada bulunub”. “O, ədəbiyyatımızın, mədəniyyətimizin özünəməxsus bir hücrəsini elə yazıb-yaradıb ki, bu gün buna “Natəvan sarayı” da demək olar”. “Misralarındakı sevgilər, poetik kəlamlar, hiss-həyəcanlar göstərir ki, Natəvan eşqi hər aşiq-məşuq məhəbbətinə bənzəməyib”...

...Və Xalq artisti Nəzakət Teymurova öz gözəl səsi və sənətkarlığı ilə ifa etdiyi “Neyçün gəlməz” mahnısıyla şair haqda deyilən bu sözləri bir daha doğrultmuş oldu.

Sonra dahi Bülbül dahi Üzeyir bəyin dahi Nizaminin sözlərinə yazdığı “Sənsiz” romansını oxuyur, məşhur aktyorlar isə füsunkar Şuşamız haqda bir xeyli nisgil-püskürdən sonra Xan qızının “Ölürəm” qəzəlini söyləyirlər.

Yenə aparıcılar: “Xeyir-dualarını, əllərinin sığal-tumarını gəlimli-gələcəkli uşaqların başından əskik etməyən Xan qızı onlardan birinə - gələcək dahimiz Üzeyirə xüsusi nəvazişlər göstərir, onu “Uzun ömrün akkordları”na hazırlayır”. Ardınca həmin filmdən verilən kadrlar Natəvanı bir daha canlı mərasim iştirakçısına çevirir. Ardınca “Arşın mal alan” operettasından Əsgərin ariyası... Və bu ölməz musiqi parçası o böyük “uşağın” dahilik möhürü kimi də səslənir.

Gənc müğənnilərdən birinin ifa etdiyi “Şuşanın dağları” mahnısı sonda orijinal bir traktovkada təqdim edilən “Natəvan” operasının final səhnəsinə ədəbi-bədii bir qığılcım kimi səslənir. Bu final səhnəsi yubiley tədbiri quruluşçularının diqqətəlayiq işi kimi dəyərləndirildi: təntənə iştirakçıları bunu daha sürəkli alqışlarla qarşıladı.

Və aparıcıların final sözü: “Natəvan “sevirəm!”, “yanıram!”, “zar ağlaram!” kimi bütün poetik hiss-həyəcanlarına əməl etdi, “ölürəm!”indən isə nakam getdi. Ölmədi! Bu sayaq təntənələrdə yaşadı, yaşayır və yaşayacaq!..”

Tahir Abbaslı

Mədəniyyət.- 2012.- 12 sentyabr..- S. 6.