Aşıq
sənətinin mahir ustadı Aşıq Abbasqulunun xatirəsinə
Aşıq sənəti xalq musiqisinin mühüm sahələrindən biridir. O, eyni zamanda sinkretik sənət hesab olunur. Çünki saz ifaçısının
şəxsində musiqiçi,
müğənni və
aktyor sənəti birləşir. Xalq musiqimizin ülvi keyfiyyətlərini özündə
ehtiva edən sənətkarlarımızdan biri
də Aşıq Abbasqulu olub.
Aşıq Abbasqulu 1850-ci ildə Qarabağın gözəl
guşəsi olan Gülablı kəndində
anadan olub. O, məşhur el sənətkarı
Aşıq Valehin nəvəsidir. Dövrün
çətinlikləri üzündən
bir çox klassik aşıq-şairlərimiz
kimi məktəb-mədrəsə
təhsili almayıb.
O vaxt Gülablıda iki məşhur aşıq dəstəsi olub. Atası oğlunun aşıqlığa
meylini nəzərə
alıb onu Aşıq Nəcəfqulunun
dəstəsinə qoşur.
O, bu dəstədə
bir müddət dəmkeşlik edir. Tezliklə saz çalmağı, oxuyub-yazmağı
öyrənir. Sonra Gülablıda daha məşhur olan Aşıq Həsənin dəstəsinə qoşulur.
Bu istedadlı gəncin
son dərəcə məlahətli
və şaqraq səsi ona şöhrət
gətirir. Molla Pənah Vaqif, Aşıq Valeh, Qasım bəy Zakir kimi sənətkarların
müxəmməs, gəraylı
və qoşmalarını
böyük həvəslə
oxuyur. Özü də qoşmalar qoşarmış.
Aşıq Abbasqulunun həyatında
ilk unudulmaz hadisə ustad Aşıq Ələsgərlə görüşü
olur. Deyilənə görə, bir gün Aşıq Ələsgər öz dəstəsi ilə Gülablı kəndinə
toy şənliyinə dəvət
olunur. Aylı-ulduzlu bir yaz gecəsində
qaynar məclis qurulur. Aşıq Ələsgər həmin
toy axşamı Qarabağa
həsr etdiyi “Qarqar” rədifli təcnisini oxuyur. O, üç gün-üç
gecə çalıb-oxuduqdan
sonra sazı yerə qoyur. Sonra yerli aşıqları
dinləyir. Məclisin
dördüncü günü
kəndin mötəbər
ağsaqqalları ondan
xahiş edirlər ki, aşıqlıq sənətinə yenicə
qədəm qoyan Abbasqulunu dinləsin. Razılıq alıb onu məclisə dəvət edirlər. Dədə Ələsgər
gənc aşığa
deyir:
- Oğlum, mən Aşıq Valehin vətənindəyəm.
Ona görə də Valehin “Vücudnaməsini” oxusan, mənə daha xoş gələr.
Gənc aşığın məlahətli
səsi və aydın, səlis tələffüzü, gözəl
saz çalması ustadı xoşhal edir. Sonra ustad
üzünü məclis
əhlinə tutub deyir:
- Gülablı
camaatı, mərhum Valehin yurdu boş
qalmayıb. Bu gün,
doğrudan da, Abbasqulunun gözəl oxuması məni məftun etdi...
Ustad Ələsgərin Abbasquluya
yüksək qiymət
verməsi xəbəri
bütün Qarabağa
yayılır. O, bir müddət böyük tarzən Sadıqcanın yanında çalışır.
Sadıqcan Abbasqulunun musiqi qabiliyyətini nəzərə alıb ona Şərq muğamlarının sirlərini
öyrədir. Özü
ilə dəvət olunduğu məclislərə
aparır. Tiflis şəhərində
verdiyi konsertlərdə
Abbasqulu da iştirak edir.
Bir müddət sonra Xurşidbanu Natəvan Abbasqulunu “Məclisi-üns”
ədəbi məclisinin
yığıncağına dəvət edir. Burada görkəmli sənətkarlarla oturub-durması
Abbasqulunun kamil bir aşıq kimi formalaşmasında böyük rol oynayıb. Sadıqcanın
ansamblında iştirakı
onu bir muğam
ifaçısı kimi
də tanıdır. Aşıq Abbasqulu çox gözəl zəngulə vurur və yerli-yerində muğam xalları işlədir. Bu da onunla bağlı olur ki, o, Cabbar
Qaryağdıoğlu, Şəkili
Ələsgər kimi
gözəl səsli xanəndələrlə xeyli
vaxt birgə çalışır.
Görkəmli
muğam ustası Seyid Şuşinski xatirələrində bu haqda yazır: “Bu adamın çalıb-oxumağına
qulaq asanda, bundakı bacarıq, məharət adamı valeh edirdi. Xüsusilə
onun incə və sərrast bir ritmdə oynamağına söz ola bilməzdi. Min təəssüf ki, mən Aşıq Ələsgəri görməmişəm.
Amma çox aşıqları eşitmişəm.
Onların içərisində
Abbasqulunun çalıb-oxumağı
heç yadımdan çıxmaz...”
1902-ci ilin yanvarında Bakıda ilk dəfə “Şərq konserti” təşkil olunur. Bura məşhur
xanəndə və çalğıçılarla bərabər Gülablı
aşıqları da dəvət olunur. Konsertin ikinci hissəsində çıxış
edən Gülablı
aşıqları böyük
müvəffəqiyyət qazanırlar.
“Kaspi” qəzeti 1902-ci
il 13 yanvar tarixli nömrəsində
yazır: “Konsertin ikinci hissəsində Şuşa qəzasının
Gülablı kəndindən
dəvət olunan aşıqlar çıxış
etdilər. Aşıqlar
dəstəsinə Qarabağda
məşhur olan Aşıq Nəcəfqulu
rəhbərlik edirdi.
Aşıq Abbasqulunun
təmiz və cingiltili səslə “Bayatı” oxuması, Nəcəfqulunun balabanda
“Bayatı-Şiraz” muğamını
zövqlə çalması
dinləyiciləri heyran
qoydu”.
1914-cü ildə
Qafqazda bir xalq aşığı kimi tanınan Aşıq Abbasqulu Almaniyanın “Sport-Rekord” şirkəti tərəfindən
bir çox xanəndə və musiqiçilərlə birlikdə
Tiflis şəhərinə dəvət olunur. O, burada öz dəstəsi ilə qrammofon valları üçün bir çox qədim-aşıq
mahnıları oxuyur.
Həmin mahnılardan
“İkisi bir boyda”, “Neylərsən”, “Dünya əhvalatı”, “Vücudnamə”, “Üç
telli durna”, “Şikəstə”, “Tello” və s. göstərmək
olar.
Aşıq Abbasqulu 1931-ci ilin yazında Bakıya dəvət olunur. Şəhərin musiqi həvəskarları bu gözəl sənətkarı
unutmadıqları üçün
konsertə sonsuz maraq göstərirlər.
Konsert günü Dram
Teatrının kassasında
bilet qalmır. Bilet tapmayan yüzlərlə tamaşaçıların
tələb və narazılığını nəzərə
alan Konsert Birliyinin müdiriyyəti aşıqların ikinci konsertinin Dövlət Filarmoniyasının binasında
olacağını elan
edir. Aşıq Abbasqulunun konsertləri təkcə onun pərəstişkarlarının deyil, Bakının məşhur musiqi xadimlərinin də diqqətini cəlb edir. Onun incə
səsinə, mahir çalğısına qulaq
asmaq, son dərəcə
çevik və ritmik rəqsinə tamaşa etmək üçün konsertə
Üzeyir bəy Hacıbəyli, Müslüm
Maqomayev və başqa görkəmli musiqiçilər də gəlirlər.
Aşıq Abbasqulu aşıq və xanəndə ifası formasında bəstələnən xalq
melodiyalarının ən
yaxşı ifaçılarından
biri olub. O, oxuduğu el havalarında insanları nəcib, mərd, cəsarətli, dostluqda möhkəm, həm də vətənpərvər olmağa
çağırıb. Bir
el aşığı, xalq
müğənnisi kimi
onun xidmətləri unudulmazdır. O, Azərbaycan
xalq sənətinin sərçeşməsi olub.
Böyük sənətkarın
həzin, incə səsi, danışan sazı, vətənə məhəbbət dolu sözü ilə klassik aşıqların şeir xəzinəsini göz bəbəyi kimi qoruyub bizə
çatdırıb. Qocaman
el aşığı 1932-ci ildə dünyasını
dəyişir. O, doğma
Gülablı kəndində
dəfn olunur.
Savalan Fərəcov
Mədəniyyət.-
2012.- 11 yanvar.- S. 11.