Vətən aşiqi...
Azərbaycanımıza “anamın anasısan” deyən Nəbi Xəzri...
Böyük sərkərdələr, elm, ədəbiyyat-sənət adamları tarixin hərəkət-bərəkətsiz,
başına-boşuna keçməməsinin təminatçılarıdır.
Onların yaratdıqları qüdrətdən
yaradılmışların bəşər əlavəsidir.
Gözəl şairimiz Nəbi Xəzri də
onlardan biri...
Doğulduğu evin sevimlisi olmuş, gələcəyin seçilmişi olası bu soydaşımız paytaxtımızın lap yaxınlığında - Xırdalan kəndində dünyaya göz açıb. İyirmi yaşına çatar-çatmaz, nə kəndinə sığışıb, nə soyadına. O vaxtadək Xəzərin gilavarıyla xoşallanıb, xəzrisiylə coş-daşallanan sıravi soydaşlarına qoşular-qoşulmaz, zövqalanlar qismindən seçilib, günü-gündən məşhurlaşan zövqverənə - Nəbi Xəzri isminə çevrildi. Gah həlim, gah fırtınalı bu dənizin - təxəllüs adaşının “qovğalı dalğalar”ını poetik-poetik, qırçın-qırçın, pıçıl-pıçıl pıçıldaşdırdı. Buruqlarını “başını bara əyib, vara qaldıran” təvazökar varlıqlara təşbeh etdi. Bakı fəhlələrini “aləmi bəzəyib, ailəsinə çıraq tutan vətəntikənlər”ə oxşatdı. Abşeronun meynə kölgəliklərini təbii “meyxana”lara, əncir ağaclarını bal arısı pətəklərinə, adamlarını folklor cəmiyyətinə, təblilərini söz, cavanlarını göz ovçularına bənzətdi. Yaşı on yeddiyə yetməmiş - istehsalata, on səkkizə çatmamış - müharibəyə getdi. 1943-cü ildə yaralanıb tərxis olunsa da, doğma vətənə sapsağlam bir yaradıcılıq ruhu ilə qayıtdı. Elə həmin ildən müharibənin sonunadək “Kommunist” qəzeti redaksiyasında korrektor, sonralar sədr müavini seçiləcəyi Azərbaycan Radiosunda diktor işlədi. Öz xidmətləri, gözəl yaradıcılığı, SSRİ və Azərbaycan Dövlət mükafatları, “Xalq şairi” adı ilə tarixin “10 dekabr 1924-cü il” statistikasını xalqın yaddaş salnaməsinə öz doğum tarixçəsi kimi köçürdü...
İş-gücdə də poetiklik...
Dadlı istedad, seçkin qabiliyyətlərlə doğulub, Xəzriliyə doğru çox iri və təəccüb doğuracaq qədər diri addımlarla irəliləyən Nəbi ali təhsil körpüsündən də keçməliydi.
1945-ci ildən 1952-yə qədər onun adı iki universitet,
bir institut jurnallarına yazıldı. O öz
şair ürəyi başında üç tələbə bileti daşıdı: 1945-47-də ADU (BDU),
1947-49-da Leninqrad (Sankt-Peterburq)
Dövlət Universiteti,
1949-50-ci illərdə M.Qorki
adına Moskva Dünya Ədəbiyyatı İnstitutu.
Moskva Ədəbiyyat
İnstitutunu bitirdiyi gündən 1957-ci ilədək
Azərbaycan Yazıçılar
İttifaqında məsləhətçi
işləməyə başlayır. Müasirlərinin söyləmələrinə görə,
onun məsləhətlərilə
istedad “külçə”ləri
yonula-yonula parlayıb
ədəbiyyat evimizə
işıq saçanlar
da olub, pedantlıq kələf-kələkləri
açıla-açıla, yamaq götürməyən
bu əbədiyyət
evindən baş götürüb (qələm
atıb) qaçanlar da.
O,
1957-58-ci illərdə “Ədəbiyyat
və incəsənət”
qəzetində ədəbi
işçi kimi çalışan və yazıb-yaratmaq eşqilə
çağlayan şair
1959-65-ci illərdə Azərbaycan
Yazıçılar İttifaqının
katibi vəzifəsində
işləyib. Bu işdə
özünü bir idarəçi kimi də təsdiq edən şair “rəsmiyyət yaradıcılığı”nın daha yüksək pillələrinə
qədəm qoyur;
60-cı illərin sonlarında
Azərbaycan Dövlət
Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsi
sədrinin müavini vəzifəsinə təyin
edilir. Efir-ekranımıza intellektual mizan-düzən,
kolorital dil-üslub, səs-nəfəs gətirir.
Sonra respublika mədəniyyət nazirinin
müavini olaraq, o vaxtlar adına
“təşəbbüs” deyilən
layihələrə qol
qoyur, milli düşüncə və
vətəndaş çaba-çalışmaları
ilə yorulmadan çalışır, kültürümüzün
arxeo-genolojiliklərini daha
qədimliklərə, şan-şöhrət
gələnəklərini daha
müasirliklərə çatdırmaq
cəhdləri edir.
Sonralar Azərbaycanın
Xarici Ölkələrlə
Dostluq və Mədəni Əlaqə Cəmiyyəti rəyasət
heyətinin sədri vəzifəsinə təyin
edilən Nəbi Xəzri 1992-ci ildə “Azərbaycan Dünyası”
- Beynəlxalq Əlaqələr
Mərkəzi adı ilə fəaliyyət göstərən həmin
təşkilatın prezidenti
seçilir.
O, çox vəzifələrə
təyin edildi, seçildi. Amma həm də
əhatəsindəkilərdən xeyli, bəzən də çox seçildi, fərqləndi.
Baxışların, nəzərlərin bütün rakurslarından
göründü. Bax
bu an rəhmətliyin
ruh qutluğu naminə çox xatiratlar söyləmək
istəyim olsa da, yığcamlıq xatirinə birciyini boylayım: İsmayıllı
rayonundakı kəndlərdən
birində “bağ belə-bostan belə” motivli sovet dastanı
söyləyən kolxoz
sədri “Biz büdcəmizdəki
məbləğə görə
də rayon üzrə
başda gedirik!” deyib, hörmətli qonaqdan məmnun baxış, sürəkli
alqış gözləyirkən,
Nəbi Xəzrinin tonallıqca asta, zəhmcə ağır və usta sözlərini
eşidir: “Başda gedən o məbləğlə
nöşün bu kolxozçuların cırıq
ayaqqabılarını da
yamatdırmırsız?!”
Və bu “sərt” vətəndaşın incə-incə,
zərif-zərif -
Könül duyğuları...
Yarım əsrdən çox yaradıb-yarıtmış bu
könülün hansı
ilməsindən başlayıb,
hansı notunda qurtarasan? Çəmənzarındakı hankı gülünü
gülləyib, ritmik qafiyəstanındakı hankı
ladı tutasan? Saysız mahnı mətnlərini sadalayıb,
bütün bunları
məndən də yaxşı bilən, məndən də çox sevən oxucularımıza “başağrısı”
edəsən?..
Mətləbə necə keçək? “Hər çiçəkdən
bir ləçək”
daha məqbuldu, məncə. Və öncə
mahnılarından birini
çəkək meydana.
Özü də öz
qələm-qazarı ilə
dağlar kimi ucaltdığı “Dərələr”i.
Həm də bu şairin yaradıcılığı haqda
yazılmış kifayət
qədər yazılardan,
tədqiqatlardan bir xeyli fərqli yozumda.
Kim bilmir ki, klassiklərimiz dağlar haqqında çox deyiblər, çox yazıblar. Hərəsinin ayrıca bir
dağ obrazı, “dağ qardaş”ı, dağ sirdaşı var onların. Dərələr haqqında
(aşağılıq ehtiva
edən dərinliklər
barədə) isə bu “şəhər balası”ndan yaxşı deyən bir “kəndçi balası” tanımam!
“Yaşıl-yaşıl dərələr”. Yaxşıdır, amma ağılagəlmə,
deyilmə mümkünlüyündən
xali də deyil. Bəs, “mışıl-mışıl
dərələr”?! Bəs, “Sizdən
qalxan dumanlar dağlara salammıdır”?!
Yox, əfəndilər, bu, deyəsən, ədəbi
Kolumbluqdur. Bu, “Qumral
gözlərinlə al...” kimi
ecazkar ifadələrilə
duyğularımızın canını alan
Müşfiqlikdir, “...çəkməyə
dara xoş gəldin!” “cinayətli”
Ələsgərlikdir. Və
mənim bu nəsri vurğunluğumun
ardınca bu şeirdən bir neçə bəndə birbaşa bənd olmaq gərək:
Çinarlar qatar-qatar,
Qalxıb
zirvəyə çatar,
Dağa
qısılıb yatar,
Mışıl-mışıl dərələr,
Yaşıl-yaşıl dərələr...
Sevdiyiniz
ağaclar -
Küknarmıdır, şammıdır?!
Sizdən
qalxan dumanlar
Dağlara salammıdır?
Quş kimi üstünüzdən
Qanad çalım, dərələr!
Şamlıqda bir axşamlıq
Qonaq qalım, dərələr!
Deyirəm, pir olmuş bu şair hansısa
bir poetik səhərdə, axşamda,
ya sentimental bir gecədə bunu yazıb, məsələni
başa vurub durmuşdu də! Ancaq hansısa bir melodik günün
axşamındamı, səhərindəmi
nur olmuş Şövkət xanım Ələkbərova unudulmaz
Emin Sabitoğlunun bu sözlərə yazdığı mahnını
avaza çəkib bizi havalandırdı və bu “Məlikməmməd”i
mahnının “yandım,
çəkin!” dəmində
şairin növbəti
bir yanğılı şeirilə alovlanmağa
başladı:
Əgər ki yıxılsam,
çinar göstərin
-
Mən ona söykənib arana baxım.
Gözlərim görməsə, Göygölü
verin,
Mən onun gözüylə cahana baxım.
Hər yerdə, həmişə
sənsən gümanım
-
Canım-gözüm mənim - Azərbaycanım!
Hə, uca oxucum, bir
gözqırpımılıq “taym-aut” et ki,
- məni emosionallıqda
qınayasılara ciddi
təşəkkür, həmkarlıq
edəsilərəsə belə
bir xitab etmək istər könül: arana rahat baxmaq üçün
buradakı poetik çinardan daha təbii və etibarlı dayaq, cahanı seyr üçün buradakından
daha ekzotik, aydın, alagöz göz, neo-optik eynək, bədii-parlaq bəbək varmı?
Bu əda-ədatsız sualımı
ədalətlə cavablandırmağınız
üçün davam
edək:
Sən günəş, mən isə bir zərrə
kimi -
Diriykən oğlunam, ölsəm - torpağın.
Sən ki döyündürdün
mənim qəlbimi -
Sən uca çinarsan, mənsə yarpağın.
Mənəm sənin özün,
ey eşqim-canım,
Sənsən özüm mənim
- Azərbaycanım!
Bəli,
başlıqdakı söz;
“anamın anasısan!..” Böyük, bəşəri nəğməkarımız
Müslüm Maqomayevin
oxuduğu “Azərbaycan”
mahnısındakı “Qardaşlıq
dünyasısan, anamın
anasısan, Azərbaycan!”
misraları!
Elə deyirəm, könlünüzü
poeziya üstdə kökləmişkən, şairin
“Şeir nədir mənimçün” şeirindən
də bir nümunə:
Şöləsi olsa da neçə min sirrin,
Şeirsiz günlərim zülmət
axşamdır.
Alnımda şırımı mirvari tərin
Ömrüm də şeirlə əriyən şamdır.
Hicranı acıdır, əzabı şirin,
Şeir mənim balam, mənim bəlamdır.
Balamdır, qalamdır, bir
də inamdır!..
Bundan o yana nə
deyəsən, nə yazasan? Uzaq başı
bir neçə kitabının adlarını:
“İllər və sahillər”, “Ulduz karvanı”, “Nəsillər-əsrlər”,
“Ağ şimşəklər”,
“Ömür çinarından
yarpaqlar”, “Əsrin qanlı laləsi”... Bir də “10 dəqiqə poeziya”, “Çiçəklənən Abşeron”,
“Zirvə buludu”, “Şeir mənim üçün bir kainatdır”, “Nəbi Xəzri”, “Şeirin xəzrisi” kimi kino-telelentlərdən ibarət
filmoqrafiya...
Qədim
alxışlar içrə
belə birisi də var: “Qılıncın
kəsərli olsun!” Hələlik tam formalaşıb
dil-ağıza düşməmiş
belə birisi də var: “Heç
bir xalq qılıncsız-qələmsiz olmasın”. Və bu məqamda, qılıncla qələmi
qardaşlaşdıran adaşlıq
- Qaçaq Nəbi ilə Xəzri Nəbi!
Onlardan qılınclının
bığları eşmə-eşmə
idi, qələmlinin sözləri seçmə-seçmə.
Bu fikir mənə belə bir sonluq
diktə edir: Qılınc-Nəbi dağlarımızda
at oynatdı, Qələm-Nəbi
dərələri də
dağlar kimi ucaltdı. Birinə “Papağı güllədən
deşmə-deşmədir”, - dedilər, biri “Sənət - basılmayan
məğrur qalamdır”,
“Şeir mənim balam, mənim bəlamdır” - dedi. O Nəbi igidliyilə
el-elatına həyan oldu, bu Nəbi
istedadıyla məmləkətimizin
qəlbini bu dünyaya bəyan etdi. Baba-Nəbi bu dünyanı Boz at belində tərk etdi, nəvə-Nəbi Yaz-yoz
at təhər-tövründə...
Tahir Abbaslı
Mədəniyyət.- 2013.- 11
dekabr.- S. 12.