Zərgər aktyor

Aktyorlar inanırlar ki, hansı sənət ölürsə-ölsün, aktyorluq sənəti ölməyəcək. Sevgi, məhəbbət, təəccüb dolu səsləri, heyrət dolu baxışları tavanı olmayan teatrın divarlarına yapışıb qalacaq. Əgər buna inanmasaydılar, tamaşadan sonra libaslarını soyunduqları kimi, ruhlarına hopmuş obrazları da soyunub atardılar. Nə yaxşı ki, aktyorlar sənətin yaşayacağına inanırlar. “Mən teatra ona görə bağlandım ki, bu ölməz sənətdir” - deyən, ömrünün 75-ci qızıl dövrünü qeyd etməyə hazırlaşan Xalq artisti Rafiq Əzimov kimi...

Məbədə gedən yol

- 1938-ci il fevralın 4-də dünyaya gəlmişəm. Atam Ələşrəf ticarətlə məşğul olurdu, anam Hökumə xanım evdar qadın idi. Mən onların ortancıl övladıyam. Uşaqlığım müharibə illərinə təsadüf edib. Atam cəbhəyə getmişdi, ailənin ağırlığı anamın çiyninə düşmüşdü. Düzdür, qohumlarımız müəyyən qədər kömək edirdilər. Müharibə başa çatsa da, atamı ordudan gec tərxis etdilər, 1947-ci ildə mən birinci sinfə qədəm qoyanda atam əsgərlikdən qayıtdı.

Ailə üzvlərim incəsənətlə məşğul olmasalar da, incəsənəti sevirdilər. Atam gənclik illərindən musiqiyə böyük maraq göstərər, ustad xanəndələrin konsertlərinə gedərdi. Teatr aləmindən, Abbas Mirzə Şərifzadədən tez-tez söhbət salırdı, onun səsinin vurğunu idi. Evimiz Bakının Vidadi küçəsindəydi. Məhəlləmizdə tarzən Qurban Pirimov və başqa adlı-sanlı sənətkarlar yaşayırdılar. Onları tez-tez görməyimlə fəxr edirdim. Yəqin bütün bunların sənətə gəlişimdə müəyyən rolu oldu.

Əvvəl 1 saylı orta məktəbə getdim. Sonra 199 saylı, daha sonra isə 44 saylı məktəbdə oxudum. Uşaq yaşlarımda atam tarzən olmağımı istəyirdi. Üç-dörd il tarla məşğul oldum. Sonra keçmiş “26-lar” adına Mədəniyyət sarayında uşaq dram dərnəyinə getdim. Bundan əvvəl isə təhsil aldığım 44 saylı orta məktəbdə də dram dərnəyi təşkil etmişdik. Məktəbin təntənəli gecələrində çıxış edirdik. Ədəbiyyat müəllimimiz Əliağa Kərimovun teatr sənətinə böyük məhəbbəti var idi. Cəfər Cabbarlının yaradıcılığını və “1905-ci ildə” əsərini keçəndə şagirdlərin arasında rol bölgüsü apardı. Mənə İmamverdi surətini verdi. Əsəri oxumağa başladıq. İmamverdi roluna elə aludə olmuşdum ki, sanki səhnədəydim. İmamverdi ilə Allahverdinin dialoqu bitdi. Bayaqdan başımın üstündə dayanıb səssiz-səmirsiz bizi dinləyən Əliağa müəllim əlini çiynimə qoyub dedi: “Səndən yaxşı aktyor olar”.

“26-lar” adına Mədəniyyət sarayının uşaq dram dərnəyində rəhbərimiz aktyor Əli Qurbanov idi. O, “Vaqif” pyesindəki Vidadi rolunun məşhur teatr ifaçısıydı. Xəyalımdan keçirdi ki, nə olaydı, aktyor olaydım, Vidadi rolunu oynayaydım. Hələlik bunların hamısı arzular idi.

Seçim

Sonra Lütfi Məmmədbəyovun rəhbərlik etdiyi dram dərnəyinə yazıldım. Bir neçə il orada məşğul oldum. Dərnəyin hazırladığı tamaşalarda çıxış etdim. Artıq sənədlərimi o vaxtkı Mirzəağa Əliyev adına Teatr İnstitutuna vermək arzusu ilə yaşayırdım. Lakin evdə bu barədə biləndə qəti etiraz etdilər. Mən imdadı əmim oğlu Cəbrayılda aradım. Dərdimi ona açdım. Cəbrayıl Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbini, sonra isə Moskvada Kinematoqrafiya İnstitutunun rəssamlıq fakültəsini bitirmişdi. Kinostudiyada çalışırdı. Cəbrayıl ata-anamla danışdı, o gündən evdə bu barədə daha söz-söhbət olmadı.

Orta məktəbi bitirib İncəsənət İnstitutuna daxil oldum. Müəllimimiz Xalq artisti Məhərrəm Haşımov idi. O həm də Rus Dram Teatrının baş rejissoruydu. Hətta birinci kursda oxuyanda dərslərimizi həmin teatrda keçirdi. İkinci kursda - 1959-cu ildə - Moskvada keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti və incəsənəti ongünlüyündə Məhərrəm Haşımovun sayəsində biz də iştirak etdik. Orada təqdim olunan tamaşalarda epizodik rollar oynadıq. Ondan sonra fikirləşdik ki, Akademik Milli Dram Teatrında işləyəcəyik. Bu, ən böyük arzumuz idi. Ona görə teatrın yardımçı heyətində kiçik rollarda çıxış etməyə başladıq.

İnstitutu bitirəndə Məhərrəm Haşımovun rəhbərliyi ilə diplom işi kimi beş tamaşa təhvil verdik. Görkəmli rejissorlar, aktyorlar baxıb öz seçimlərini etdilər. Bizim kursdan Həsən Məmmədov, mən və Eldəniz Zeynalov Akademik Milli Dram Teatrına təyinat aldıq. 1962-ci ildən bu günədək mənim əmək kitabçama başqa ünvan yazılmayıb.

Biz teatra gələndə Ədil İsgəndərov kinostudiyaya getmişdi. Baş rejissor Mehdi Məmmədov oldu. 1964-cü ildən isə Tofiq Kazımov baş rejissor oldu və gənclərə böyük qayğı göstərdi.

İlk sözün həyəcanı

- Fəxr edirdik ki, vaxtilə tamaşaçı kimi pərəstiş etdiyimiz Ağasadıq Gəraybəyli, Ağahüseyn Cavadov, İsmayıl Osmanlı, İsmayıl Dağıstanlı, Ağadadaş Qurbanov, Hökümə Qurbanova, Sofiya Bəsirzadə və digər səhnə ustaları ilə yanaşı səhnəyə çıxırıq. Heç yadımdan çıxmaz, dram teatrının səhnəsində ilk çıxışım “Vaqif” tamaşasında oldu. Ələsgər Ələkbərov Vaqifi oynayırdı, biz gənclər də Qacarın əyanları idik. Tamaşanın bir yerində xanəndə “Rast” oxuyurdu, epizodik rolda olsaq da, bir iki kəlmə söz demək istəyirdik. Xahiş etdim ki, gündüz tamaşasında “Tez olun, yaxşı bir segah oxuyun” sözlərini mən deyim. Xahişimi nəzərə aldılar, səhərə kimi gözümü yuma bilmədim ki, görəsən, mən bu sözü necə deyəcəyəm? Səhəri tamaşada o sözləri deyəndə, elə bil mənə dünyanı bağışladılar.

Bu, Rafiq Əzimovun yaradıcılığında yolun başlanğıcı idi. İllər keçəcək, o səhnədə bir-birindən uğurlu, yaddaqalan rollar yaradacaq, teatr tarixinə adını kiçik rolların böyük aktyoru kimi yazacaqdı. Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində Lope de Veqanın “Dəlilər”ində Kalendario, Sabit Rəhmanın “Toy”unda Mirzə Hüseyn, Hüseyn Cavidin “Şeyx Sənan”ında Anton, Çingiz Aytmatovun “Ana torpağ”ında Caynaq, Bernard Şounun “Şeytanın şagirdi”ndə Kristi Daçen, Məmməd Səid Ordubadinin “Qılınc və qələm”ində Xacə Mərcan, Aleksandr Ostrovskinin “Cehizsiz qız”ında Karandışev və onlarca bir-birinə bənzəməyən rollar yaradacaqdı.

“Tamaşaçı gözü tərəzidir”

- 50 ildə saysız-hesabsız rollar oynamışam. Bunların içərisində baş rollar da olub, epizodik rollar da. Professor İlham Rəhimli bir yazısında məni “zərgər aktyor” adlandırırdı, mənim yaradıcılığımı İsmayıl Osmanlının yaradıcılığına bənzədirdi. Bu mənim üçün çox böyük şərəfdir. Mənim üçün heç vaxt rolun böyüyü-kiçiyi olmayıb. Müxtəlif janrlarda, müxtəlif obrazlarda oynamışam. Bu illər ərzində sənətə olan sevgimizin qarşısını heç nə kəsə bilməyib. Ömrü boyu səhnəyə həyəcanla, əsə-əsə çıxmışam. O həyəcan haqqında sizə bir xatirə danışım. Mənim, toyum “Səadət sarayı”nda olub. Xətrini çox istədiyim böyük sənətkarlardan da bir neçəsini dəvət etmişdim. Barat xanım Şəkinskaya, Əliağa Ağayev, Lütfi Məmmədbəyov, bir də tələbə yoldaşlarım. Toyda Əliağa Ağayev söz istədi. Dedi ki, Əzimov Rafiq (indi də sənət dostları çox vaxt ona belə müraciət edirlər - T.V.) səhnəyə çıxanda əsim-əsim əsir. Mən də səhnəyə çıxanda əsim-əsim əsmişəm. O sənətkar ki, səhnəyə çıxanda əsim-əsim əsmir, ondan sənətkar olmaz. Mən arzu edirəm ki, Əzimov Rafiq ömrünün axırına qədər səhnəyə çıxanda əsim-əsim əssin.

Mən hər dəfə səhnəyə çıxanda elə bilirəm ki, ilk dəfədir, səhnəyə çıxıram. Çünki tamaşaçı gözü tərəzidir.

Böyük ekranda

Rafiq Əzimov ilk dəfə 1969-cu ildə “Leninqradfilm” kinostudiyasının istehsalı olan “Mənim əziz atam” filminə çəkilir. Lyudmila Qurçenko, Aleksandr Demyanenko kimi ekran ulduzları ilə yanaşı əsas rollardan birini - Əli dayı rolunu oynayır. Sonra “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsalı olan “Yeddi oğul istərəm” filmində yeddi oğuldan birini - Şahsuvar obrazını canlandırır.

- Təsadüfə baxın, mən 1958-ci ildə instituta daxil olanda Əli Zeynalov bizə səhnə danışığından dərs deyirdi. O, “Komsomol” poemasında rol bölgüsü aparanda mənə Şahsuvar rolunu vermişdi. İllər sonra “Yeddi oğul istərəm” filmində də bu rol bəxtimə düşdü. Beləliklə, mən 1970-ci ildə bu rola çəkildim.

Sonralar aktyor “Xatirələr sahili”, “Ömrün ilk günü”, “Axırıncı aşırım”, “Ad günü”, “Vulkana doğru gedirəm”, “Babək”, “Ah bu gözəl, gözəl dünya” - bir sözlə, 40-a yaxın filmə çəkilir.

“Göz həkimi”ndəki professor İvanov

Rafiq Əzimovun yaradıcılığında televiziya tamaşalarının da öz yeri var. O, ilk dəfə məşhur televiziya rejissoru Rauf Kazımovskinin hazırladığı “Çelkaş” tamaşasında Qavrilo, sonralar İ.Əfəndiyevin “Mənim günahım” pyesində Səxavət, A.Dudayevin “Astana” tamaşasında Sərxoş kişi, B.Vahabzadənin “Kimdir haqlı” əsərində Şükür bəy və onlarca maraqlı rollar yaradır. Ancaq onun İslam Səfərlinin “Göz həkimi” əsərində yaratdığı professor İvanov obrazı hələ də sevilməkdədir.

- “Göz həkimi” tamaşasına ilk dəfə dram teatrında baxmışam, o vaxtlar professor İvanov rolunu Ağadadaş Qurbanov oynayırdı. Sonra bu əsəri Lütfi Məmmədbəyov televiziyada hazırladı. Əslində bu rola Hamlet Qurbanov çəkilməli idi. Amma nə səbəbdənsə çəkilişlərə gələ bilmədi və beləliklə, bu rol mənə həvalə olundu. “Göz həkimi” tamaşasında məsləhətçi o vaxtlar Göz Xəstəlikləri İnstitutunun direktoru Nazim Əfəndiyev idi. Bir dəfə ondan icazə istəyib xəstəxanaya getdim, o prosesi gözlərimlə gördüm. Ona görə də bu rol olduqca inandırıcı alındı. Bir dəfə Göyçayda qastrolda idik. Mehmanxana ilə üzbəüz böyük bir yarmarka vardı, yarmarkaya getdik. Orda qoca bir qadın birdən məni gördü, gəlib bağrına basdı, öpdü, arada da gözlərimə diqqətlə baxıb dedi: “Ay sənə qurban olum, sənin gözlərin açıldı?” Adamlar da başladılar gülməyə ki, ay xala, bu tamaşadır, bu roldur.

Məni görəndə həmişə barmaqla sayılası rollarımın adını çəkirlər. Hərdən küçədə mənə söz atırlar. “Əyil” - deyirlər, bilirəm ki, “Arxadan vurulan zərbə”yə işarə edirlər, hərdən “Xırs quldurbasan”dakı Frans Foxt obrazını xatırladıb “Mariya Adamovna” - deyib məni təlqin etməyə çalışırlar. Bir aktyor kimi buna sevinirəm...

75 yaşın astanasında Rafiq Əzimov özünə nə arzuladı?

- Allaha qurban olum, gətirib məni bu yaşa çatdırıb. Hər dəfə mən teatrın qapısından içəri girəndə şükür edirəm. Bura məbədgahdır, elə sehrli aləmdir ki, burdan ayrılmaq olmur. Mən nikbin adamam, inanıram ki, teatr daima yaşayacaq, bizi də yaşadacaq. Mən həyatda yaxşı ailə, iki övlad, dörd nəvə və tamaşaçı sevgisi qazanmışam. Bunlar üçün yaşamışam və bunlar üçün də yaşayıram...

Təranə Vahid

Mədəniyyət.- 2013.-1 fevral.- S. 7.