Milli mədəni
irsin öyrənilməsi və təbliğinə yeni
yanaşmalar
Azərbaycanda müxtəlif
sivilizasiyaların izlərinə rast gəlmək
mümkündür
Azərbaycanın zəngin milli mədəni
irsi var. Ölkəmizin ərazisində qədim
sivilizasiyaların bir çox izlərinə rast gəlmək
mümkündür. Kür-Araz, Mingəçevir,
Naxçıvan, Xocalı-Gədəbəy tarixi-mədəniyyət
qatlarında bəşəriyyətin ilkin sivilizasiya dövrlərindən
günümüzə çoxsaylı nümunələr gəlib
çıxıb. Dünyanın ən qədim
yaşayış məskənlərindən sayılan Azərbaycan
erkən dini inancların təşəkkül tapıb
yayıldığı, eləcə də səmavi dinlərə
ilk çağlardan iman gətirildiyi bir məkan olub.
Ölkəmizin ərazisində
totemizm, animizm kimi erkən inanclar, qədim zərdüştilik,
habelə xristianlığın ilk dövrlərinə aid
tarixi abidələr var. Təkcə elə bir faktı qeyd etmək
kifayətdir ki, İsa Məsihin həvarilərindən
üçü - müqəddəs Yenisey, Varfolomey və
Faddey Azərbaycan ərazisinə gələrək xristianlığı
yayıblar. Şəkinin Kiş kəndindəki
müqəddəs Yenisey kilsəsi Qafqazda ən qədim
xristian məbədidir.
Statistik məlumatlara əsasən,
Azərbaycanda 6300-dən çox tarixi abidə var, son beş ildə 1700-dək nümunə
aşkarlanıb. Ölkəmizdəki bu zəngin mədəni
irs öyrənilir, təbliğ edilir,
onlar haqqında məlumatlar toplanıb gələcək nəsillər
üçün saxlanılır. Bu istiqamətdə
Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən də
böyük işlər görülür.
Tarixi
abidələrin pasportları hazırlanır
Azərbaycandakı
tarixi abidələrin pasportlaşdırılmasına
başlanılıb. Mədəniyyət və turizm
naziri Əbülfəs Qarayevin sözlərinə görə,
bu iş bütün tarixi abidələri - yerli, ölkə və
dünya əhəmiyyətli nümunələri əhatə
edəcək: “Bunun üçün xüsusi qrup
yaradılıb və müəyyən avadanlıqlar
alınıb. Biz çalışacağıq
ki, hər bir tarixi abidənin pasportu olsun. Həmin
məlumatlar yığcam şəkildə internetdə yerləşdiriləcək”.
Bu prosedur hesabına abidələrin
siyahıya alınması prosesi də asanlaşacaq: «Abidələrin
pasportlarında onlarla bağlı olan bütün məlumatlar
- tarixi arayış, koordinatları, eskizləri əks
olunacaq. Hazırda bunların hamısının
elektron versiyası hazırlanır. Bu, hazır olduqdan
sonra dünyanın istənilən nöqtəsində istənilən
adam abidələrimiz haqqında məlumatları
elektron yolla ala biləcək».
Nazir onu da diqqətə
çatdırıb ki, bəzi tarixi abidələr müəyyən
texnogen təsirlər nəticəsində zərər
görüb: «Belə abidələrin sayı çoxdur. Onların hamısını eyni vaxtda bərpa etmək
böyük maliyyə vəsaiti tələb edir. Pasportlaşma nəticəsində abidələrin
bugünkü mövcud vəziyyəti də müəyyənləşəcək.
Bu, gələcəkdə bərpaya ehtiyacı
olan abidələrin siyahısının tərtib
olunmasına kömək edəcək».
Yeni
yanaşma yeni keyfiyyət deməkdir
Mədəniyyət
və Turizm Nazirliyi Mədəniyyət siyasəti şöbəsinin
müdiri Fikrət Babayev isə deyir ki, əslində milli mədəni
irsə yeni yanaşma yeni keyfiyyət deməkdir. Ölkəyə
gələn turistlərə, mədəni irslə maraqlanan
yerli insanlara göstərilən xidmətlərin daha yüksək
keyfiyyətdə təqdimatı və müasir
düşüncəli insanların mədəniyyət sahəsinə
cəlb olunması yeni təbliğat metodlarının tətbiqinə
yol açır: «Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi həmişə
yeni ideyaları, yeni yanaşmaları dəstəkləyir və
nazirliyin demək olar ki, bütün layihələri buna
yönəlib. Artıq bir neçə ildir
nazirlik tərəfindən «Xalq yaradıcılığı
paytaxtları» proqramı həyata keçirilir. Bu, dünyada yayılan təcrübələrdən
biridir. Layihə çərçivəsində hər il Azərbaycanın üç bölgəsi əfsanələr,
folklor və sənətkarlıq paytaxtları elan olunur. İl ərzində bununla bağlı həmin
bölgələrdə müxtəlif tədbirlər
keçirilir, muzeylər, kitabxanalar təmir edilir, tarixi abidələrə,
görməli yerlərə turlar təşkil edilir. Bütün bu tədbirlər insanların asudə
vaxtlarının səmərəli keçməsi, bölgədə
turizmin inkişafına da zəmin yaradır».
Şöbə
müdiri Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən
rayonlarda, kəndlərdə klub müəssisələrinin
yenidən qurulduğunu, yeni muzeylər
yaradıldığını, köhnələrin yeni tərtibatda
təmir edildiyini deyir. Artıq 10-dək rayonda nazirliyin
layihəsi çərçivəsində klub müəssisələrinin
yenidən qurulması prosesi həyata keçirilib: «Ölkə
Prezidentinin sərəncamı ilə latın qrafikası ilə
nəşr edilmiş kitablar kitabxanalara paylanır. Bakıda və Azərbaycanın rayonlarında mərkəzləşmiş
elektron kitabxana sistemləri yaradılır. Bu, oxuculara lazım olan ədəbiyyatın
tapılmasına şərait yaradır. Artıq
oxucu öz evində oturub elektron kitabxana sistemi ilə istədiyi
kitabı əldə edib oxuya bilər. Ümumiyyətlə,
özünü tanıtmaq istəyən hər bir şəhərin,
qəsəbənin zəngin muzeyi, kitabxanası, tədbirlər
keçirmək üçün mədəniyyət müəssisəsi
olmalıdır. Bütün bunlar milli mədəni
irsə yeni yanaşmadır».
Mədəni
irsin öyrənilməsində materialların toplanması
vacib şərtdir
Milli mədəni
irsin öyrənilməsində ən əsas məqamlardan
biri müasir elmi prinsiplər əsasında materialların
toplanması, sistemləşdirilməsi və tədqiq
olunmasıdır. Bunu isə Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyası Folklor İnstitutunun direktoru Muxtar
İmanov deyir. Mütəxəssisin fikrincə, milli mədəni
irsin öyrənilməsində materialların müasir elmi
prinsiplərə uyğun toplanması ona görə vacibdir
ki, indiyə qədər toplanan materiallar qüsurludur: «Folklor
materiallarında bəzən olur ki, mətnlər
saxtalaşdırılır. Müəlliflər
özlərindən yeni əlavələr edirlər ki, bu da
sonda doğru olmayan məlumatların yaranmasına səbəb
olur. Ona görə də biz öz əməkdaşlarımızın
gücü sayəsində materialları toplayırıq, onu
sistemləşdirib nəşr edirik və bu nəşrdən
də gələcəkdə tədqiqat obyekti kimi istifadə
edirik. Bu, folklor irsinin öyrənilməsində,
təbliğində birinci vacib mərhələ hesab edilir.
Məsələn, ötən ildən
Qarabağ folklorunun tədqiqi ilə bağlı böyük
bir layihəyə başlamışıq. Layihə
çərçivəsində «Qarabağ: folklor da bir
tarixdir» adlı üç kitab nəşr etmişik. Bu kitablarda indiyə qədər toplanmamış
xalq oyunları, nağıllar, dastanlar, rəvayətlər, əfsanələr,
lətifələr, bayatılar yer alıb. Tədqiqatlar nəticəsində məlum oldu ki,
bizim Qarabağ camaatının sinəsində nə qədər
folklor materialları yatır. Təsəvvür
edin ki, bir qadın bizə 14 nağıl söylədi. Həmin layihəni davam etdirəcəyik. Bu istiqamətdə daha bir layihəmiz Cənubi Azərbaycanla
bağlıdır. Siyasi məqamlarla
bağlı onun icrasında bəzi çətinliklərlə
qarşılaşsaq da, müəyyən yollardan istifadə
edib Güney Azərbaycan folkloru silsiləsindən
kitabların nəşrinə başlamışıq. Eyni zamanda digər bölgələrimiz üzrə
də belə kitabların nəşrini
hazırlayırıq».
Muxtar İmanov milli mədəni
irsin öyrənilməsi və təbliğində
ayrı-ayrı qurumlar arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsinin
də böyük rol oynadığını deyir. Onun
sözlərinə görə, bu, ölkə Prezidentinin
imzaladığı «Regionların sosial-iqtisadi inkişafı
üzrə Dövlət Proqramı»nın
əsas xətlərindən biridir. Mədəniyyət və
Turizm Nazirliyi ilə Folklor İnstitutunun əməkdaşlığı
ilə birgə konfransların, dəyirmi masaların
keçirilməsinə ehtiyac var: «Turizm şirkətləri
ölkəyə gələn qonağa Azərbaycanın təbiətini,
abidələrini göstərir. Bununla bərabər,
biz də Folklor İnstitutu olaraq həmin tarixi məkanlar, abidələr
haqqında folklor mətnlərini onlara təqdim etsək, bunun
çox gözəl effekti olar. Məsələn,
Azərbaycanın müəyyən bölgələrindəki
tarixi abidələri ziyarət edən insanlara folklor
materialları da təqdim olunsa, həmin abidələr barədə
onlara xalq arasında yayılan əfsanələr, rəvayətlər
danışılsa, tarixi hadisə ilə əfsanə bir-biri
ilə səsləşər. Məncə,
bu, turist üçün çox maraqlı olar. Yaxud Şəkiyə gələn turistə Xan
Sarayı ilə bərabər, hər hansı bir xalq oyununu da
təqdim etsək, görün, bunun nə qədər effekti
olar».
Turistləri qədim dövrün abidələri daha
çox maraqlandırır
Ölkəyə gələn
turistlərə tarixi abidələrimiz, sənətkarlıq
nümunələrimiz, mətbəximiz haqqında məlumatların
verilməsini də milli mədəni irsimizin təbliğində
yeni yanaşma kimi qiymətləndirmək olar. Əslində bunlar bir-biri ilə bağlı istiqamətlərdir.
Çünki milli mədəni irs
nümunələrinin lazımi səviyyədə təqdim olunması
da turizmin inkişafına zəmin yaradır. Fikirlərimizi
Azərbaycan Turizm İnstitutunun prorektoru Eldar Aslanov da təsdiqləyərək
deyir ki, bu gün dünyada ənənəvi turizmin yerini dərketmə
turizmi tutur. Bunun da əsasını təbiət, tarix,
mədəniyyət abidələrini ziyarət etmək,
onlarla təmasda olmaq, ayrı-ayrı ölkələrin mədəni
irsi ilə tanışlıq, bu üsulla turistik-rekreativ fəaliyyətləri
həyata keçirmək təşkil edir: «Buna mədəni
turizm deyilir. Bu turizm istiqamətinin inkişaf
etdirilməsi məqsədilə ölkəmizdə son illər
bir çox addımlar atılır. Xüsusilə
müxtəlif regionlarda tarix-mədəniyyət abidələrinin
bərpası, tədqiqi və təbliği mədəni
turizmin inkişafına xidmət edir. Ağsuda
yaradılan arxeoloji muzey kompleksinin bir turistik məkan kimi tədqiq
olunmağa başlanması, Yanardağın, Atəşgah məbədinin,
İçərişəhərin, Qobustan qoruğunun və
s. beynəlxalq standartlara uyğun olaraq təmir-bərpası
və təbliği milli-mədəni irsimizin öyrənilməsinə,
onun turizm vasitəsilə dünyaya tanıdılmasına
misaldır».
Prorektor hazırda Qafqaz
Albaniyası ilə bağlı dövlət proqramının
hazırlandığını dedi. Sənəd Azərbaycanın
qədim dövlətçilik tarixində mühüm yeri
olan Qafqaz Albaniyasının irsinin təbliği, öyrənilməsi
və turistik məqsədlər üçün istifadəsini
özündə əks etdirəcək: «Nəzərə
alsaq ki, bu gün dünyanın bir çox ölkələrində
turistləri qədim dövrün abidələri cəlb edir,
onda Qafqaz Albaniyası dövrünə aid olan 650-dən
çox abidənin turistlərdə nə qədər
böyük maraq doğuracağını təxmin etmək
mümkündür. Bu abidələr Qəbələdə,
Şəkidə, Gədəbəydə, ölkəmizin
şimal və qərb bölgəsində yerləşən
digər rayonlarda mövcuddur. Onların
öyrənilməsi, tədqiqi, restavrasiya olunub bir turizm məhsulu
olaraq təqdim edilməsi çox vacibdir. Beləliklə,
biz milli mədəni irsimizi turizm nümayiş obyekti kimi təbliğ
etməklə həm onların yaşadılmasına, gələcək
nəsillərə çatdırılmasına nail oluruq, eyni
zamanda da bu abidələri təbliğ etməklə ölkəmizə
çoxsaylı turistlərin gəlməsinə şərait
yaradırıq».
Mədəni
irs turlarının təbliğat
imkanları
Azərbaycanda mədəni
irsin öyrənilməsi və təbliği sahəsində
geniş fəaliyyət göstərən təşkilatlardan
biri də “Miras” İctimai Birliyidir. Təşkilatın
arxeoloqlarla birgə Ağsu qədim şəhər yerində
apardığı tədqiqatların nəticəsi olaraq
burada maraqlı arxeoloji turizm kompleksi ərsəyə gəlib.
Birliyin sədri Fariz Xəlilli deyir ki, mədəni
irsin mənimsənilməsi prosesi müəyyən
xüsusiyyətlərə malikdir. Mədəni irsi təkcə
ilkin vəziyyətlərində saxlamaq, qorumaq deyil, həmçinin
müasir həyatda ondan bacarıqla istifadə etmək gərəkdir:
«Bu ilin mayından etibarən tarixi-mədəni irsimizi təbliğ
etmək məqsədilə ölkəmizdə fəaliyyət
göstərən diplomatik korpus nümayəndələrinin
Ağsudakı arxeoloji turizm kompleksinə mədəni irs turu
layihəsini həyata keçiririk. Tur çərçivəsində
səfirlik nümayəndələri Qobustanda Diri Baba türbəsi,
Şamaxı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinə də
baş çəkir, həmçinin Azərbaycan
etnoqrafiyasının zənginlik meyarlarından olan milli mətbəximizlə
tanış olurlar. Bu tipli layihələr eyni
zamanda milli mədəni irsimizin təbliğinə xidmət
edir».
Fəxriyyə
Abdullayeva
Mədəniyyət.- 2013.- 5 iyul.-
S. 10.