Azərbaycan, mənim tacım, taxtım oy!

Martın 25-i Azərbaycanın mühacir şairi, həsrət şairi Almas İldırımın doğum günü idi.

Almas İldırımın həyatı qəmli bir nağıla, qürbət, həsrət, dərd dolu hekayəyə, tarixin çətin bir dönəmində bir millətin başına gətirilən faciələrdən bəhs edən romana bənzəyir. 45 illik ömründə sürgün, mühacirət, qürbət həyatı yaşayan Almas İldırım zamanın sərt döngələrində xalqını, millətini, vətənini hər kəsdən çox sevdiyi üçün “xalq düşməni” damğası ilə günahlandırıldı. Əvvəlcə Dərbəndə, sonra Aşqabada sürgün olundu. Ömrünün baharında dəfələrlə ölümlə göz-gözə, nəfəs-nəfəsə dayandı...

Onun iradəsini, əqidəsini heç nə qıra bilmədi: nə təqiblər, nə böhtanlar, nə haqsızlıqlar. O oddan-alovdan keçib bütün varlığı ilə bağlandığı Türkiyəyə can atdı, qardaş ölkəyə pənah apardı. Türkiyə qollarını açıb onu öz balası kimi qarşıladı...

Almas İldırım Türkiyənin söz, sənət beşiyi olan Elazığda 19 il yaşadı. Şəxsiyyəti, istedadı, şeriyyəti ilə bu torpağın sevimli övladlarından biri oldu.

Zaman axdı, sular duruldu, SSRİ adlı imperiya süqut etdi. O günü görmək böyük şairimizə nəsib olmasa da, övladlarına nəsib oldu. Almas İldırım iki qardaş ölkənin vətən, xalq şairi kimi tarixə düşdü...

Almas İldırım 1907-ci il martın 25-də Bakının Qala kəndində varlı ailədə dünyaya gəlib. Bir müddətdən sonra ailəsi Qaladan Çəmbərəkəndə köçür. Burada fars təmayüllü yeddiillik “İttihad məktəbi”ndə təhsil alır. Hələ məktəbdə oxuyarkən şeirlər yazır, farscanı mükəmməl öyrənir. Sonra Pedaqoji Məktəbi bitirir. Məktəbdə rus dilini də dərindən öyrənir, Qafur Əfəndiyev, Qantəmir, Seyid Hüseyn Tağızadə, Abdulla Şaiq kimi məşhur şair və yazıçılardan dərs alır. 1927-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsinə daxil olsa da, bir neçə ay sonra zəngin ailənin övladı olduğu üçün universitetdən uzaqlaşdırılır. Ancaq bu, yeganə səbəb olmur. 1927-ci ildə İstanbulda “Həyat” jurnalında çap olunan şeiri də əsas səbəblərdən biri idi.

Almas İldırım ədəbi aləmə erkən yaşlarından qədəm qoymuş, 1919-cu ildə Seyid Hüseynin “Yaşıl qələmlər” dərnəyində fəal iştirak etmiş, dərnək bağlandıqdan sonra, 1922-ci ildə Əhməd Cavadın və Hüseyn Cavidin təşəbbüsü ilə yaradılan “Yaşıl yarpaq” dərnəyində, bu dərnəyin “Yaşıl yarpaq” qəzetində Mikayıl Müşfiqlə birgə çıxış etmişdir.

Türk dünyasına bağlı olan azad fikirli gənc zamanın sosial və siyasi məsələlərinə qarşı çıxdığına görə 19 yaşında NKVD-nin “qara siyahısı”na düşür. Milli-mənəvi məsələlərdə etdiyi vətənpərvər çıxışları, İstanbulda çap olunan şeiri ona şan-şöhrətlə yanaşı bəlalar da gətirir.

Vətəninə, millətinə sonsuz sevgi dolu gənc 1931-ci ildə Aşqabada sürgün olunur. Bu zaman o, “Əlvida, Bakı” şeirini yazır:

Səndə keçib getdi iyirmi dörd yaşım,

Bir zaman bəladan çıxmadı başım,

Sən oldun həmdəmim, dərdli yoldaşım,

Laylalar söylədin mənə, əlvida!

O, Aşqabadda çeşidli türk ellərindən sürgün edilən ailələrin uşaqlarına elm öyrədib, dərs deyir. 1932-ci ildə Şamaxıdan sürgün edilən və əslən Güney Azərbaycandan olan bir ailənin qızı ilə evlənir. Aşqabadda Almas İldırımın azadlıq mövzulu şeirləri əldən-ələ gəzir.

Sovet ideologiyasına xidmət etmədiyi üçün burda da təqib olunur. 1933-cü il iyunun 19-da Zivər xanımı və üç aylıq körpəsi Azəri götürüb karvanla yola çıxır:

Bilmirəm ki, yurdunu sevən bir şair,

Nə üçün bir cani kimi izlənir.

İran sərhədinə yaxın bir yerdə istiqaməti itirirlər. Onları tuturlar, “Bolşevik sovet casusu” damğası ilə 25 gün Almas İldırıma işgəncə verirlər, 24 saat sinəsinə kimi soyuq suda saxlayırlar. Onlar 1934-cü ildə böyük müsibətlərdən keçib Türkiyənin Van şəhərinə gəlirlər. Bir neçə aydan sonra Vandan Elazığa gedirlər. Almas İldırım əvvəl müəllim, sonra nahiyə müdiri işləyir. Elazığın bütün bölgələrində təhsillə bağlı böyük işlər görür, məktəblər açır.

Elazığda adsız bir gölün sahilinə gedib göl ilə dərdləşərmiş. Bir gün Atatürkə məktub yazır ki, qürbətdə böyük bir Xəzərim var, adı olmayan bu gölə Xəzər adı verməyimə izn verin. Atatürk bu xahişi qəbul edir. O zamandan bu gölcüyün adı Xəzər olur.

Aç qoynunu, uzaqdan gəlmişəm, çox yaslıyam;

Eli, yurdu çalınmış bir qərib Qafqazlıyam.

Zənn etmə ki, yoxsulam, Kürlüyəm, Arazlıyam

Bakıdan ayrılalı yaxın zamandır Gölcük.

Almas İldırım vətənindən ayrı heç bir şey düşünməz, elinin-obasının həsrəti ilə yaşayardı.

Könlümə tək Kəbə seçdim səni mən,

Sənsiz neynəm, qürbət eldə günü mən,

Sənsiz neynəm Allahı mən, dini mən!

Azərbaycan, mənim tacım, taxtım oy!

Oyanmazmı kor olası baxtım oy?!

Vətənindən ayrı düşən Almas İldırım vətəni üçün, Türkiyə üçün o qədər gərəkli bir insan oldu ki, Azərbaycan və Türkiyə onu heç unutmadı. Onun şəxsiyyəti, ədəbi fəaliyyəti, şeirləri Elazığda bir nağıla döndü...

...Bu nağıl bitməyəcək, Xəzərdən Xəzərə könül yolları salan Almas İldırım Azərbaycanın, Türkiyənin, Elazığın şairi kimi anılacaq, xatırlanacaq, onun vətən yanğısı ilə od tutub yanan şeirləri zaman-zaman insanların ruhunu oxşayacaq, yaddaşlardan-yaddaşlara, nəsillərdən-nəsillərə keçib yaşayacaq...

Təranə Vahid

Mədəniyyət.- 2013.- 29 mart.- S. 12.