Fantastik marionet kuklalar

Hər bir festival keçirildiyi məkana tamam yeni energetika, yeni bir atmosfer gətirir, həmin məkanı çoxsaylı bayram yaşantıları ilə muncuq-muncuq bəzəyir. Kukla Teatrları Festivallarının isə özəlliyi, gücü və yaraşığı ondadır ki, bu festivallar möhtəşəm bir şəhəri özüylə birgə nağılların sehrli dünyasına, əcayib-qərayib sürrealist röyalara, möcüzələr aləminə apara bilir; balacalara nağıl qəhrəmanları ilə tanış olub, onların dünyasında yaşamağa, böyüklərə isə təzədən uşaqlığın qapılarını açıb köhnə xatirələrlə salamlaşmağa imkan verir.

“Cırtdan” II Bakı Beynəlxalq Kukla Teatrları Festivalının dəyəri də elə bundadır. Lakin bundan da önəmli daha bir məqam var: festivallar zamanı insan özünü tək bir məmləkətin yox, dünyanın vətəndaşı kimi qavrayır. Çünki festival qəribə bir birgəlik duyğusu aşılayır insanlara: sən anlayırsan ki, hər yerdə eyni cür dost olurlar, eyni cür sevinib, eyni cür kədərlənirlər, xeyir və şərə eyni cür münasibət bəsləyirlər; anlayırsan ki, sevgi hər yerdə təbəssümdən başlayır. Deməli, bizi birləşdirən əlamətlər bizi ayıran fərqlərdən daha üstün və daha çoxdur. Festivalın bir mühüm cəhəti də ondadır ki, sən hamının əsl istedad, əsl sənətkarlıq qarşısında necə fərəh, sevinc, ruhsallıq dalğasına kökləndiyini görürsən; görürsən ki, belə anlarda hamının gözündə bir işıq yanır, hamı hüzur içində bulunub səhnədə möcüzə yaratmış insanı alqışlayır.

Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkil etdiyi festivalın ikinci günü də bizə məhz belə bir ovqat yaşatdı. Gənc Tamaşaçılar Teatrında: “British Councıl”ın dəstəyi ilə festivala qonaq gəlmiş kuklaçı Stefan Mottram səhnədə fantastik bir oyun sərgilədi ipli kuklalarla; elə bir oyun ki, seyrçilərin hamısını məftun elədi; elə bir oyun ki, onu yalnız sənətkarlıq zirvəsi adlandırmaq olar.

Böyük Britaniyanın Dorset Kukla Teatrının “Asılmış vəziyyətdə” (“In Suspension”) adlı tamaşası səhnədə kuklaların hərəkət möcüzəsini yaradır. Kuklaçı Stefan Mottramın əlində ipli kuklalar canlı məxluqların davranışını bütün incəliklərinə qədər ideal şəkildə imitasiya eləyə bilirlər. Və bu an seyrçi məəttəl qalır ki, cənab Stefan kuklaların çoxsaylı ipləri arasında necə dolaşmır, onları necə bir yüngüllüklə, necə bir məharətlə oynadır və bir an da olsun belə öz konsentrasiyasını pozmur. Stefan Mottram dahi kuklaçıdır, kuklaçı-şamandır, cadugərdir, ovsunçudur. Bu kuklaçı-sehrbaz tamaşanın müxtəlif diskret parçalarında kuklanın hərəkət dinamikasını qırmadan, oyun ritmindən çıxmadan kuklanı hamının gözü qarşısında “söküb” təzədən yığa bilir. Bir də görürsən ki, kuklanın əlləri kuklanın başını götürüb səhnə fəzasında öz xoşuna “uçdu”, kuklanın ayaqları isə öz-özünə rəqs eləməyə başladı.

Stefan Mottramın sənətkarlığı, məharəti Devid Kopperfildin gözbağlıcalarından daha möcüzəlidir: çünki o, səhnədən heç kəsi aldatmır. İdmançı-marionetlərin göstərdiyi nömrələrdəki imitasiya dəqiqliyi təəccübləndirir; müqəvva-marionetin “yaşıl maska” kimi öz bədənilə fantastik rəftarı heyrətləndirir; yeni dəvəquşunun doğuluşu şaşırdır; sanki “1001 gecə” nağıllarından çıxmış rəqqasə-milçəyin “sındırmaları” isə coşdurur.

İpli kuklalar ştanq qaldırırlar, kəndir üzərində gəzirlər, velosiped sürürlər; və bunu elə eləyirlər ki, öz hərəkətlərində həqiqi idmançılardan seçilmirlər; turnikdə əllərilə fırlanıb ayaqlarından aşağı sallanırlar. Rəqqasə-milçək bir tərəfdən erotik Şərq gözəlini xatırladır, digər tərəfdən isə mürgü döyən başqa kuklanın qorxunc yuxu kabusuna çevrilir. Növbəti kukla isə ard-arda fokus göstərir seyrçilərə, hətta öz başını kəsib yaylıq üstündə dığırlada bilir. Olurmu yahu: ipli kuklalarla virtuozcasına davranmaq hünərinə Stefan Mottram necə və harada yiyələnib, öz ustalığını hansı müddətə kamilləşdirib? Bəlkə bu da bir Allah vergisidir?

Hər halda mən hələ indiyənəcən səhnədə kuklalarla yapılan belə bir fantastik oyun görməmişdim. Stefan Mottram “Asılmış vəziyyətdə” tamaşasında müxtəlif kukla texnikalarından yararlanıb unikal bir oyun qurur səhnədə. Onun tamaşasının aparıcı oyunçuları asılmış vəziyyətdə olan kuklalardır, yəni ipli kuklalardır, marionetlərdir. Lakin cənab Stefan adamboyu kuklaları idarəetmə texnikasından da faydalanır, qapit (mil) kukla ilə də virtuozcasına işləyir.

Stefan Mottramın hazırladığı tamaşanın adı da simptomatikdir: “Asılmış vəziyyətdə”. Planetlər fəzadan asılmış yolka oyuncaqları kimidir. İnsanlar taledən, təsadüfdən və sözlərdən asılıdırlar daima. Və hər pərdənin arxasında, sufilər demişkən, bir kuklaçı var...

Festivala təşəkkürlər... Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə təşəkkürlər... “British Councıl”a təşəkkürlər... ki, bizi Stefan Mottram kimi dahi kuklaçının dünyası ilə görüşdürdülər.

Aydın Talıbzadə

Mədəniyyət.- 2013.- 15 noyabr.- S. 7.