“İlk
məhəbbət”i...
...şeir olmuş Şahmar Əkbərzadə
“Şeirimizin Şahmar mülkü” adlı ötən
yazımda bu şairi Yaradanın görkəmli görkü,
Turanın ərdəmli türkü
adlandırmışdım. Oxucularına, o dünya-bu
dünya dostlarına xitablar etmişdim.
Yazmışdım;
- Sən onun bütün
yazdıqlarını oxumusan, təvəllüdcə “köhnə”,
təfəkkürcə həmişətəzə, qədir-qiymət,
xətir-hörmətcə vəfalı oxucu! Qeybən “elədir”
eşitdiyimdən, belə bir söz keçir qəlbimdən:
Şahmar Əkbərzadə o ədiblərdən deyildi ki,
oxunmayası yazı da yazaydı!
- Siz onun bütün söhbətlərini,
xatirələrini xatırlayırsınız, - yaxın
çevrə-dövrəsindən getmişlərin
ruhları, “qalanlara salam olsun!” deyib getdiyi
dost-tanışları! Və eynən yuxarıdakı təsdiqin
ruhi-təcəllasını gördüyümdən, bir
gün özümə dediyi bir sözü boylandı qəlbimdən:
“Bacoğlu, toxum torpaqda, fikir varaqda, dostluq sədaqətdə
cücərər...”
- Bəs, o nəhəng boy-buxunu, qırğı baxışları ilə ipək yuxalığı, adındakı məlum “çalanlıq” çaları ilə mərifət-mədəniyyət ladındakı könülçalanlığı, ürəkalanlığı, qəlblərə odsalanlığı, dərdəqalanlığı arasındakı fərqlərin farkına da varmısızmı, bəy əfəndilər, xanım afətlər?!.
Sözün bəlasına
düşən...
Onu yaxşı tanıdığımdan (və bir az da yandığımdan) yana belə yazdım bu yarımcan yarımbaşlığı. Neynim, qadam, axı o, bu canan bəlaya halalından da artıq diqqət yetirirdi! Bağrıbadaş misraları, obrazları, frazaları qaragöz-qaraqaş balalarından da ziyadə geyindirib-kecindirirdi!..
Necə ki “...çün bəla istər”di Füzulini, eləcə də söz azarı sağaldıb-yaşadırdı “müstər Şahmar”ı. Bütün şairiyyətə məxsus təşbeh-metafora “istehsal”çılığına, “min gözəlin içindən təkcə səni” “istehlak”çılığına rəğmən, bu “yari-söz arısı” dil gül-çiçəkstanımızdan köz-köz kəlmələr çəkirdi. O vaxtadək axtarıb-arayırdı ki, tapdığından “dodağıballı yar”lar da yarıyırdı, ucqar kəndlərdəki “folklorabənzər qarılar” da. Elə poetik iksirlər, “eşqalgin” həblər, “həzzalgin” dava-dərmanlar yaradırdı ki, olumun da işinə yarayırdı, ölümün də. “Səndən zülümlər görsəm - Zülümdən gözəl nə var?” - deyib, öncə oxucusunda adaptasion prosedurlar aparırdı ki, aşağıdakı kimi “epiqriz”lərə hazır olsunlar:
Dizin üstə can versəm -
Ölümdən gözəl nə var?!.
Öz olum anlarının birində ölümü də gözəlləşdirmiş Şahmar şairimiz! Kaş duyaydın - mən bu an necə zülümlər çəkirəm...
Həmişə bizə “neynim-neceləyim” kimi problem “janr”larından uzaq olmağı arzulayan qahmar dostumuz! İndi mən Sən haqda bir kitablıq sözümü-söhbətimi necə bəyan edim? Sən qəlbli bir dostu, sən təbli bir şairi, sən səxalı bir ata, sən vəfalı bir əri onda doqquz hissəsini vəfa-cəfalı yarının - öz Mələyinin müsahibəsinə ayırdığım bir qəzet səhifəsinin “bir qırnığına” necə sığışdırım?
Əlbəttə, vəfalı yar-yoldaş ayrı, yar-sirdaş ayrı!
Bəli, sənsizlikdən bəri hədsiz cəfalı Mələk xanım ən yaxın dostdan belə yüz köynək irəli...
Beləliklə, “Nar, nar, Nargilə, Gəlin,
gedək -
Yar
gilə...”
- Mələk xanım, 2000-ci ilin
avqust qızmarında itirdiniz Şahmarınızı... və
Şahmarımızı. Hüznlü-üzüntülü
ayrılıq ağrılarınızdan xəbərdarıq...
Allah rəhmət eləsin... Hə, bu uzun sayğı
sükutumuzdan və sədaqət rəmzi olan göz
yaşlarınızdan sonra... indi... deyin görək, bu əvəzsiz
itkinizlə necə tapışmışdınız?..
- Şahmar atamın
uzaq qohumu olsa da, münasibətlərimiz çox yaxın idi.
Babam Əliş bəy sovet vaxtı tutulub
Çimkənd vilayətinə sürgün edildiyindən,
atam Qarabağdan Gəncəyə köçüb. Amma Qarabağdakı qohumlarımızla - xüsusən,
Şahmargillə get-gəlimiz qalırdı.
Mən onu ali məktəbə
daxil olduqdan sonra tanıdım. Mən ADU-da (BDU), Şahmar
Pedaqoji Dillər İnstitutunda oxuyurdu. O, tez-tez
qardaşımla kirayə yaşadığımız evə
gəlib, maraqlı söhbətlər etməkdə, şeirlər
oxumaqda, mən iqtisadçı isə yavaş-yavaş onun mənə
olan duyğularını “haqq-hesab”a vurmaqda...
Düzü, mənim
ona qarşı elə bir ciddi hissim yox idi. Hətta qohumluq “normalarından” artıq gəlib-getdiyini
və söz açmağa fürsət
axtardığını anlayıb, hərdən
üzümü turşudurdum da. Bir
günsə mən “bir də bu universitetə gəlmə!”
demiş, o da “yaxşı...” deyib getmişdi.
İnstitutu bitirib təyinat
aldığı doğma kəndində rus dili müəllimi
işlədiyi vaxtlar qəzet-jurnallardan şeirlərini oxuyur,
qohum kimi rəğbət bəsləyirdim.
Mən universiteti bitirəndən
iki il sonra, atam ağır xəstəliyə
tutuldu. Qarabağlı qohumlarımız bizə
həmdərdlik edir, tez-tez atama baş çəkirdilər.
Ələlxüsus da Şahmar! Atam da ona o qədər
öyrəşmişdi ki, gəlməyəndə
darıxırdı.
Atam - ölümündən (30 may
1967-ci il) bir neçə saat əvvəl
- hamını otaqdan çıxarıb Şahmarla məni
saxladı. Əcəl üzüntüləri içərisində
ordan-burdan söhbət etdi, çox sevdiyi türk şairi
Tofiq Fikrətin bir şeirini oxudu və qəflətən mənə
müraciətlə: “- Qızım, de görüm bu
dünyada ən çox kimi istəyirsən?” - dedi.
Özümü itirdim və “- Səni, anamı, bir də - sən
kimi çox istəyirsən, onu...” - dedim. “- Mən
ən çox Şahmarı istəyirəm!” - deyib, bizim əllərimizi birləşdirdi və
gözlərini əbədi yumdu...
Çox ağır “atasız
günlər” yaşayır, nə edəcəyimi, nə qərar
verəcəyimi bilmirdim...
Şahmar hər
gün zəng edir, hər həftə Ağdamdan Gəncəyə
- atamın məzarını ziyarətə gəlirdi.
Elə “...İrəm, ...mirəm” şeiri
də o günlərin yadigarıdır. Yazırdı ki; “Dəstəkdən
üstümə od ələnibdir, Könlümün həsrətlə
gözlədiyi söz - Telefon xəttində çiliklənibdir”...
- Qoy Sizin “sevgi nağılı”
kimi (və bir az da yaşın
ahıllıq durğu-vurğusuyla) söylədiyiniz bu
şeirin ardını mən deyim:
Telefon telini bağrına basıb,
Çalıb-oxuduğu
“Yanıq Kərəm”di.
Neyləsin, “sev” - çatıb,
sözün arxası -
Bilmir ki, “irəm”di, yoxsa “mirəm”di...
və təbii
ki, birinci olub - “irəm” olub, Mələk xanım, davam edin...
- Hə, həmin günlərin
birində yenə bizə gəlmişdi və mən ona
çay süzəndə nəlbəkidə “quş”
formalı bir kağız gördüm. Yazırdı ki;
Durmusan “hə” ilə “yox”
arasında,
Birini deməyə cəsarət
eylə.
İqtisad elmini sevib-seçənim,
Verdiyin əzaba qənaət eylə...
Deyim ki, mənim “nəm-nüm”ümün,
“verdiyim əzaba qənaət etməməyimin” bir səbəbi
də evimizdə (atamdan başqa) heç kəsin bu izdivaca
razı olmaması idi...
Növbəti gəlişində mənə
yeni bir şeir verdi. İndiyə qədər
heç kəsə göstərmədiyim bu şeirdən bir
bəndi ilk dəfə sizə - onun öz milli məhəbbət
və zəhmətilə yaratdığı “Mədəniyyət”
qəzetinə oxuyuram:
Əkiz yaranıbdır olumla
ölüm,
Bu yasda bir az da
vuruldum, gülüm!
Bilmirəm, bu dərdə
ağlayım, gülüm...
Yasda eşqimizə gülsəm,
qan düşər -
Gülməsəm, ölərəm,
Allah amandır!..
Beləcə-beləcə...
indilər zar-zar ağlasam da, o vaxtlar güləcə-güləcə...
nişanlandıq. 1969-cu il noyabrın
1-də köhnə “İnturist”in böyük zalında
toyumuz oldu. Çox dəbdəbəli keçən o toyda
kimlər yox idi... Xudu Məmmədov, Bəxtiyar Vahabzadə,
Zeynal Məmmədov, Süleyman Ələsgərov, Ziyad Səmədzadə,
Şahbaz Muradov...
- Bu qırov-qarovlu tapışma fəsillərindən
sonra... gəlir alovlu yaşam-yapışma illəri...
- Hə, 31 illik gözəl, mənalı
ailə həyatımızdan 4 övladımız oldu. O 31 ildə
də, dünyasını dəyişdiyi bu 13 ildə də
onun ər-ata tərbiyəsi, ailəsinə
bağlılıq mədəniyyəti, cəmiyyətdəki
mövqeyi ilə qürur duymuşuq. Bir söz də demək
istəyirəm... Fikirləşəndə, onun
məndən əvvəl dünyasını dəyişməyinə
“sevinirəm”. Çünki hər günü bir ilə
bərabər olan bu əbədi hicranın
çalın-çarpaz dağlarına məndim ki dözə
bildim! Necə deyərlər, “torpaq idim
dayandım, daş olsam - əriyərdim!” Razı ola bilməzdim ki, mən çəkən əzabları
o çəksin. Mən ölsəydim, onun infarkt ürəyi
buna dözməz, övladlarımız tamam başsız
qalardı...
- O vaxtların oxucuları, məlum
gənc qızlar tayfası üçün (istedadından
tutmuş görkəminədək) çox orijinal, gözəgəlimli
şair olan Ş.Əkbərzadə sizin o vaxtlarınız
üçün necə ər, ömür-gün
yoldaşı?.. Hə, hə, qadınlığın
əbədi atributu: qısqanclıq!..
- Bəli, qaynar istedaddan əlavə,
onun çox yaraşıqlı, cazibəli gəncliyi
vardı. Təbii ki, belə bir kompleksə laqeyd qalmayan bir
çox institut yoldaşları, dost-tanışlar, şeirsevərlərlə
yanaşı, ayrıca “Şahmarsevərlər” də vardı
və istər boy-buxunu, yar-yaraşığına, istərsə
də şeirlərinə heyran-“ceyran” qızların
çoxluğundan mən də az-çox xəbərdardım.
Lakin mənim bu fikrimə onu yaxından tanıyanlar da şərik
çıxarlar ki, Şahmar dürüst adam,
əxlaqlı ər idi. Onun mənə dərin
sevgisinə və sədaqətinə tam əmin idim. Bununla yanaşı, “onu qısqanmırdım” desəm,
yalan olardı. Amma o heç vaxt bu təbii
və normal duyğularımın problemə çevrilməsinə
şərait yaratmazdı.
- Onun dostları çox idi. Bu
çoxun yüzdə biri neçə nəfər olar; ən
yaxşı “trio” kimlər və Sizcə, birincisi kim?..
- Şahmar jurnalistika
sahəsinə keçdikdən sonra respublikamızın hər
guşəsində, dünyanın çox ölkələrində
ezamiyyətlərdə olur, dünya şöhrətli ədiblərlə,
incəsənət nəhənglərilə dostluqları da o
görüşlərdən başlanır, dərinləşirdi.
Və bu evdə - bayaq dediyiniz qısqanclığın belə
bir “növ”ü yaranmışdı ki, “deyəsən, o,
dostlarını bizdən çox istəyir...” Qaldı
“dostlarının yüzdə biri”, “trio”, “birincisi” məsələləri.
“Yüzdə biri”ni barmaqla saymaq olar: Xudu Məmmədov, Bəxtiyar
Vahabzadə, Nurəddin Rza, Qarabağda “Bala Marks” deyilən
Zeynal Məmmədov, Həsənağa Salayev, Səttar Bəhlulzadə,
Mikayıl Abdullayev, Çingiz Aytmatov, Cavad Heyət... “Trio”nu
isə, belə demək mümkünsə, “virtual”
görürəm: Xudu - Bəxtiyar - Nurəddin, Xudu - Zeynal -
Çingiz... Allah hamısına rəhmət eləsin...
- Bir dəfə Xudu müəllim
dedi: “Şahmar ki poeziyadan bu qədər
yanıqlı-qanıqlı danışır, deyəsən,
onun ilk məhəbbəti şeir olub...”
- Mən o qəni-qəni rəhmətliyin
fikrilə tam şərikəm. Əgər Şahmarın ilk
məhəbbəti şeir olmasaydı, yəqin ki, mən də
onu bu qədər sevə bilməz, son məhəbbəti ola bilməzdim...
- Məlum hadisələrə qədər
Qarabağı nə qədər sevib-sevdirdiyi, vəsf etdiyi
bizə də bəllidir. Ömrünün son on ilində isə
bizim üçün məchul məqamları da olurdu...
- Şahmar evdə də,
daha çox, “çöl işləri”lə məşğul
olurdu. Ümumittifaq, beynəlxalq mətbuata
da məqalələr yazırdı. Çingiz
Aytmatovun SSRİ Ali Sovetinə bağlı dönəmində
elə həftə olmazdı ki, ona telefon açıb bu məsələlər
barədə fikir mübadiləsi etməsin. O, İttifaq
qəzetlərində çalışan dostları ilə də
tez-tez əlaqə saxlayır, bəzən aylıq telefon
borcumuz aylıq maaşını üstələyirdi.
- Şair idi - maddi baxımdan sizin
dar gününüzə nəsə qoyub gedəsi deyildi ki...
Bəs mənəvi baxımdan necə, ən çətin
anınızda hansı şeirlərini “xərc”ləyirsiniz?..
- Artıq 13-cü ildir ki, bu evin əri
də, atası-babası da onun şeirləridir! Bu kitablar, bu şəkillər bizim canlı
canımızdır. Hər gün evimizə
tanımadığımız adamlar telefon açırlar.
Bizdən onun kitablarını istəyənlər
olur, iştirak etdiyimiz məclislərdə Şahmarın
şeirlərini eşidirik. Dünyasını
dəyişdikdən sonra - ailəmizin dəstək-qatqısı
olmadan - Türkiyədə və İranda şeir kitabları
çap olunub. Beləliklə,
Şahmarın şeirləri artıq tək elə bizim ailəyə,
bizim xalqa yox, bütün Türk, Turan ədəbiyyatına məxsus-mənsublaşıb.
Bu durum bizim üçün ən böyük
qürur və dolanışıq mənbəyidir. Mənə
gəldikdə isə - bir insan kimi, halal xanımı kimi,
başımın tacı bildiyim Şahmarın bütün
şeirlərini özünü sevdiyim qədər sevirəm...
Ey
ulular ulusu (!) və...
Yəni ey Nizami! Düzdür,
“Sözün də su kimi lətafəti var”, amma həcm zərurətinə
görə “hər sözü az demək” heç də həmişə
xoş olmur...
Və ey ulu sələflərin olu
xələfi! Sənin barəndə hələ bir sinə
sözüm qalsa da, bu yazını “Şahmarın heç
kimi yoxdur” adlı şeirinin iki bəndi ilə bitirməyi
daha məqbul sayıram:
Məni tənha bilmə, yalnız
sayma sən,
Analar anamdır,
tacımdır mənim.
Dəli həsrətimi ovudub öpən
Yovşanlar, lalələr
bacımdır mənim.
Orxon-Yeniseyin, qədim Sibirin,
Sirli yazıları
sirdaşlarımdır.
Ölməz Füzulinin,
böyük Sabirin
Başdaşı
doğmaca qardaşlarımdır.
Deyirəm, yəqin,
oxucularımız arasında elə vətəndaşlar da var
ki, ürəklərindən bu an mənim qəlbimdə
döyünən bu sözlər keçir: “belə misralar da
mənim sirdaşlarımdır...”
Tahir
Abbaslı
Mədəniyyət.-
2013.- 9 yanvar.- S. 13.