“Nizami poeziyası ilə bağlı araşdırma aparmaq istərdim”

“Dünya hələ bu dahi mütəfəkkirin irsi haqqında az məlumatlıdır. Onun əsərləri, “Xəmsə” ingilis, fransız, alman, çin və s. əsas dünya dillərinə tərcümə olunmalıdır. Hesab edirəm ki, Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin prioritetlərindən biri də budur”.

Aprelin 27-də Bakıda Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzi idarə heyətinin VI toplantısı keçirildi. Toplantıda qurumun həmsədri, Latviyanın sabiq prezidenti, Şərqi Avropada ilk qadın dövlət başçısı Vayra Vike-Freyberqa da iştirak edirdi. Xanım Vike-Freyberqa eyni zamanda BMT baş katibinin xüsusi elçisi, Madrid Klubunun prezidentidir. Fürsətdən istifadə edib onunla həmsöhbət olduq.

- Siz böyük həyat təcrübəsinə malik bir insansınız. Bu həm sizin möhtəşəm karyeranızla, həm də həyatınızda iz qoymuş müharibə ilə, mühacirətlə bağlıdır. Bəlkə söhbətə lap əvvəldən başlayaq?

- Bilirsiniz, Latviya I Dünya müharibəsindən sonra, 1918-ci ildə müstəqilliyini elan edib. 1919-cu ildə bolşeviklər ölkənin böyük bir hissəsini işğal ediblər və çox repressiv, amansız siyasət yeridiblər. Amma təxminən bir il sonra ölkəmiz suverenliyini bərpa edib. 1940-cı ildə Almaniya Polşanı işğal edəndə Sovet İttifaqı da Baltik ölkələrində özünün əsaslarını qoydu. Anam xatırlayırdı ki, həmin vaxt yerli əhali məcburən silah gücünə referendumda iştirak edib. Hətta onlar heç səsvermə məntəqəsinə də getməyiblər. Silahlı adamlar evlərə gəlir və sual verirdilər: siz Latviyanın Sovet İttifaqının tərkibinə daxil olmasını istəyirsiniz? Əlbəttə ki, əhali “bəli” cavabını verirdi. 1940-cı ilin iyununda Baltik ölkələrindən mülki əhalinin bir hissəsi deportasiya olundu, əksəriyyət soyuq Sibirə göndərildi. 1941-ci ildə Almaniya ilə Sovet İttifaqı arasında müharibə başlandı. Latviyalılar Stalin rejiminin necə repressiv olduğunu gördüyünə görə, almanlar gələndə sanki azadlıq əldə etmişdilər. 1945-ci ildə almanlar müharibəni uduzdu, Qırmızı Ordu yenidən Latviyaya daxil oldu, Sovet İttifaqı dedi ki, biz sizi faşistlərdən azad etmişik. Mənim valideynlərim isə müstəqil Latviya istəyirdilər. Beləliklə, biz Stalin rejimindən və Qırmızı Ordudan qaçıb Qərbə getdik. Qeyd edim ki, həmin vaxt Stalin rejimini qəbul etməyən təxminən 7 milyona yaxın insan Şərqi Avropadan qaçqın kimi Almaniyada məskunlaşmalı oldu. Çox ağır vaxtlar idi. Mənim kiçik bacım üç həftədən sonra qaçqınlıq şəraitinin ağırlığına tab gətirə bilməyərək vəfat etdi. Babam, nənəm, xalalarım, dayılarım ailəsi ilə Sovet sistemini qəbul edib qalmışdı. Çünki onların başqa seçimi yox idi. Təsərrüfatlarını, ev-eşiklərini qoyub getmək istəməmişdilər. Amma onların da həyatı ağır idi. Sovet rejimini qəbul edib Latviyada qalanlar bütün imkanlarından məhrum oldular. 1944-1949-cu illərdə böyük sürgün baş verdi. Bir sözlə, Latviya Sovet İttifaqına daxil olduğu illərdə xoşbəxt deyildi. Nəhayət, 1991-ci ildə Latviya müstəqilliyini bərpa etdi.

- Siz torpaqlarınızın işğal olunması, qaçqınlıq barədə danışanda mən dünyanın bir çox yerlərində bu gün də davam edən bənzər olayları xatırladım. Azərbaycanın da ərazisinin bir hissəsi 20 ildən çoxdur ki, Ermənistan tərəfindən işğal edilib. Bu vəziyyətin həlli yolu kimi nə təklif edərdiniz?

- Əslində, müharibələr bir-birinə düşmən münasibətindən yaranır. Tarixən ölkələr başqa ərazini tutmaq, təbii sərvətlər uğrunda müharibələr ediblər. Məsələn, götürək Avropanı. Fransa və İngiltərə yüz il, Fransa və Almaniya 30 il qanlı müharibə aparıb. Müasir müharibələrdə isə kənar təsir, kənar qüvvələr əsas rol oynayır. Məsələn, bu gün Suriyada lokal müharibə gedir, amma eyni zamanda xaricdən də müdaxilə var. Eləcə də Qarabağ münaqişəsi də, təəssüf ki, xarici qüvvələrin təsiri ilə neçə illərdir uzanır. Təəssüf ki, beynəlxalq birlik, BMT dünyada baş verən müharibə və münaqişələri həll etmək üçün təsirli mexanizmlərə malik deyil. Ruandada bir milyona yaxın insan qırğınların qurbanı oldu, lakin BMT müdaxilə edə bilmədi. Srebrenitsada 8 min müsəlman qətlə yetirildi, yenə eyni vəziyyət oldu. Çünki BMT yerli konfliktlərdə iştirak etmir. BMT hələ də müdafiə məsuliyyəti konsepsiyası uğrunda mübarizə aparır. Əgər iki tərəf bir-biri ilə vuruşursa, hər ikisi də haqlı olduğunu iddia edir. İşğala məruz qalan Azərbaycan torpaqlarına gəlincə, təəssüf ki, belə vəziyyət İraq, Əfqanıstan daxil olmaqla dünyanın bir çox hissəsində baş verir.

- Siyasi və tarixi mövzulardan bugünkü ictimai fəaliyyətinizə keçək. Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin həmsədri kimi, necə düşünürsünüz, bu qurumun əsas prioriteti nə olmalıdır? Ümumiyyətlə, Nizami irsinin müasir dövrdə mədəniyyətlərarası dialoqun genişləndirilməsində rolunu necə dəyərləndirirsiniz?

- Düşünürəm ki, müasir dünya Nizaminin yaşadığı XII əsr haqqında daha geniş məlumata malik olmalıdır. Fikrimcə, dünya hələ bu dahi mütəfəkkirin irsi haqqında az məlumatlıdır. Latviyada Nizami haqqında eşidən bir neçə insan tanıyıram. Maraqlı fakt odur ki, onlar sovet dövründə bu mütəfəkkir haqqında eşidiblər. Qərbdə yaşayan alimlər, tədqiqatçılar onun əlyazmalarından xəbərdardırlar. Əsərlərinə çəkilmiş miniatür sənəti ilə maraqlanırlar. İncəsənətə önəm verən, dünya mədəniyyəti ilə maraqlanan avropalılar və amerikalılar Nizamini dahi şəxsiyyət kimi dəyərləndirirlər, əsərlərini sevirlər. Təəssüf ki, Nizaminin əsərlərinin dünya dillərinə tərcümələri azdır. Bu baxımdan hesab edirəm ki, Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzinin əsas prioritetlərindən biri də budur. Onun əsərləri, “Xəmsə” ingilis, fransız, alman, rus, çin və s. əsas dünya dillərinə tərcümə olunmalıdır. Düzdür, onun doqquz əsr öncəki tarixə malik olan poeziyasını tərcümə etmək çətindir. Mənə gəlincə, Nizami Gəncəvinin poeziyası ilə bağlı araşdırma aparmaq və bu araşdırmaları hekayələrin strukturu ilə birləşdirmək istərdim. Bilmək istərdim ki, o, əsərlərində ən çox nədən bəhs edir. Çünki mən Latviyanın ənənəvi poeziyası ilə də yaxından maraqlanıram. Əgər mənim başqa ömrüm olsaydı, yəqin ki, fars dilini öyrənərdim və Nizamini orijinalda oxuyardım. Amma bu mümkünsüzdür. Buna görə də yalnız tərcümələrdən istifadə edə bilərəm.

- Siz səkkiz illik (1999-2007) prezidentliyiniz dövründə Latviyanın həm Avropa İttifaqına, həm də NATO-ya üzv olması ilə adınızı tarixə yazmısınız. Dövlət başçısı kimi bu məsuliyyəti necə yaşamısınız?

- Prezident olmaq böyük məsuliyyət və eyni zamanda özünə əminlik deməkdir. Əgər insan özünə əmin deyilsə, edəcəyi hər hansı bir işə tərəddüdlə yanaşırsa, bu zaman çətinlik meydana gələcək. Məsələn, əgər özünə inamın azdırsa, cərrah ola bilməzsən. Sən əməliyyat apararkən insanın sağlamlığını önəmli sayaraq səbirli olmalısan. Prezident də etdiyi hər bir işə inamlı olmalıdır. Sən bir siyasətçisən və ölkəni, fərdiyyəti anlamalı, təhlil etməli və diaqnoz qoymalısan. Prezident olmaq sadə iş deyil, lakin yaxşı və kifayət qədər məsuliyyətli işdir.

- Uzun illərdir ki, aktiv siyasi, ictimai fəaliyyətinizlə yanaşı xarici görünüşünüzlə, xüsusilə də çox səliqəli saç düzümünüzlə diqqəti cəlb edirsiniz...

- Mən artıq bu iş üzrə professoram (gülür). Mən əvvəllər bərbərə 3 ayda bir dəfə gedirdim. Saçım əvvəllər başqa formada idi. Prezident olandan sonra sən istənilən an kameraya tuş gəlirsən. Və həm də zahiri görünüşlə öz ölkənin imicini təqdim edirsən. Mən saçlarımın qaydada olmasına görə ölkəmə minnətdaram və saç düzümümü zarafatla “savaş dəbilqəm” adlandırardım. Mən işə gedəndə, ictimaiyyət qarşısında olanda əsgərəm. Mənə görə, saçımdakı bu sprey mənim dəbilqəmdir.

- Bakıya səfərinizin bir məqsədi də burada keçirilən II Qlobal Müştərək Cəmiyyətlər Forumudur. Forumdan gözləntiləriniz nədir?

- Budəfəki foruma çoxlu sayda sabiq dövlət və hökumət başçısı qatılıb. Biz geniş təcrübəyə malikik. Doğrudur, indi bizim nə hakimiyyətimiz var, nə də qərar qəbul edə bilərik. Lakin ictimai rəyə və müzakirələrə təsir edə bilərik. Ümidverici təklifləri BMT-nin müzakirəsinə ötürə bilərik. Forumun məqsədlərindən biri «Post-2015» gündəliyində duran əsas məsələlərə dair milli, beynəlxalq qərarlar qəbul etmək və dialoq aparmaqdır. 2015-ci ildə sivil dünyanın prioritetləri nələr olmalıdır. 2015-ci ildə BMT-nin qarşısında duran əsas məsələlərdən biri də yoxsulluğun kütləvi şəkildə azaldılması və inkişafa doğru irəliləməkdir. Bəzən dünya bizi çox təəccübləndirir. Son zamanlar Ukraynada baş verən hadisələr böyük təəccüb doğurdu. Eyni zamanda hal-hazırda bizim davamlı inkişafa, müştərək cəmiyyətə ehtiyacımız var.

- Son olaraq nə demək istərdiniz?

Son olaraq onu demək istərdim ki, mən Azərbaycana artıq bir neçə dəfə səfər etmişəm, ölkənizi çox sevirəm. Azərbaycanın zəngin mədəniyyəti, ədəbiyyatı, Nizami kimi dahi şairi var. Odur ki, mən Azərbaycan dilini öyrənmək istərdim.

Mehparə

Mədəniyyət.- 2014.- 30 aprel.- S. 7.