Səhnəyə düşən izlər

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə qeyd olunan yubileylər

Barat Şəkinskaya - 100

Və ya səhnəmizin Cülyettası

Milli teatrımızın, kino sənətimizin sevilən simalarından idi. Peşəkarlıq, sənətə məhəbbət, maraqlı şəxsi həyat və bütün bunlardan yuxarı bir sənətkarlıq. O, sözün həqiqi mənasında, əsl sənətkar, aktrisa, səhnə fədaisi idi. Həyatının ən gözəl illərini - 85 illik ömrün 60 ildən çoxunu sənətə həsr edən səhnəmizin Cülyettası ünvanlı Barat Şəkinskayanın artıq 100 illiyini qeyd edirik. Yetişən nəsillərin, onu sadəcə efir-ekran kadrlarından tanıyanların da sevimli aktrisası beləcə xatirələrdə yaşayan sənət uzunömürlüsüdür. Deməli, əsl sənətkar daim zirvədə, daim sənətdədir.

Səhnə üçün yaranış

Bəyzadə qızı repressiyanın ən sərt məqamlarında da özündən, kökündən, soyundan və soyadından qaçmadı. Heç kimdən bunu gizlətmədi. Əksinə, öyünə-öyünə başqalarına nəql etməkdən də yorulmadı. Onun da ailəsinin əsli Qarabağ xanı İbrahim xanın şəcərəsinə bağlıdır. Atası Həbib xan isə Sisyan bölgəsinin Şəki kəndindəndir. O, Şəkinskaya ad-ünü ilə tanındı, sevildi. Səhnədə, sənətdə həm də bəxti gətirən aktrisa olan Barat xanım istedad və peşəkarlığı ilə nəinki bəyzadəliyin qorxusu ilə yaşadı, hətta 26 yaşında “Azərbaycan SSR-in Əməkdar artisti” fəxri adına layiq görüldü. Milli düşüncəli insanların qatı düşməni sayılan Mircəfər Bağırov aktrisa kimi onu çox yüksək qiymətləndirdiyindən bu ada onu layiq görmüş və rol aldığı səhnə əsərlərinin premyeralarını qaçırmazmış...

Şuşadan başlanan yol

Barat Şəkinskaya 28 iyun 1914-cü ildə Şuşada anadan olub. Anası Gövhər xanım görkəmli yazıçı-dramaturq Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin əmisi qızı olub. Ona görə də böyüdüyü mühit onun gələcək taleyinə güclü təsir göstərib. İlk təhsilini doğma Şuşada alan Barat xanım 1923-cü ildə ailəsi ilə birlikdə Gəncəyə köçüb və orada 2 saylı qızlar məktəbində oxuyub. Şuşada Sultan xanımdan, Gəncədə Sayalı xanım Dilbazidən və Həmid Araslıdan dərs alan gənc qızı daxilindəki işıq, sənət eşqi bu aləmə sövq edir. 13 yaşından Gəncə Qadınlar Klubunun dram dərnəyində iştirak etməyə başlayır. Burada teatrla, onun yaradıcıları ilə, bir sözlə, ecazkar bir aləmlə tanış olur. İlk rollarını da elə Gəncədə yaradır. 1935-ci ildə Bakıya köçəndən sonra Akademik Milli Dram Teatrında fəaliyyət göstərməyə başlayır. Bu teatrın güclü yaradıcı kollektivi aktrisanın formalaşmasında müstəsna rol oynayır. Artıq püxtələşmiş aktrisa kimi Gəncəyə qayıdan Barat xanım 1943-1945-ci illərdə burada teatr səhnəsində Afaq (“Nizami”, Mehdi Hüseyn), İntizar (“Vəfa”, Rəsul Rza), Gülnar (“Vaqif”, Səməd Vurğun), Bahar (“Bahar”, Məmmədhüseyn Təhmasib), Hürü (“Məhəbbət”, Mirzə İbrahimov) rollarını yaradır.

O, həm də səhnəmizdə kişi rollarını ifa edən azsaylı aktrisalardan olub. Biçimli bədən və gözəl üz quruluşu ona bu rolların məharətlə ifasında mane olmur və tamaşaçını inandırmaqda çətinlik yaratmırdı. Gəncə teatrında Kostya, Bakıda 1939-cu ildə oynadığı Napoleon obrazı yüksək bədii-estetik məziyyətləri ilə teatr tariximizə yazılıb. Aktrisa həm də çox sayda uşaq rolları oynayıb. Son dəfə uşaq rolunu 37 yaşında oynayan Barat xanım M.Təhmasibin “Çiçəklənən arzular” pyesində 7-ci sinif şagirdi Nazlını inandırıcı boyalarla ifadə edə bilib.

Hər zaman sənətlə

Azərbaycanın teatr və kino sənətində gözəl aktrisalar çox olub. Amma bu gözəlliyi daha poetik, daha məlahətli və daha cazibədar şəkildə səhnədən tamaşaçıya çatdırmaq istedadı hər kəsə qismət olmayıb. Üstəlik aktrisa bu gözəllikdən qürur duyur və bunu gizlətmirsə, tamaşaçı bundan xüsusilə zövq alır və o ifadələrin sahibinə vurulur.

26 yaşında Əməkdar artist, 35 yaşında Xalq artisti adına layiq görülən Barat xanım da belə aktrisalardan idi. Azərbaycan səhnəsi üçün böyük irs qoyub gedən bənzərsiz sənətkar teatrdan erkən getsə də, daim sənət, səhnə eşqi ilə yaşayan simalardandır. Çünki onun üçün teatr sadəcə yaşam tərzi idi. Sanki o, dünyaya məhz bu missiya üçün gəlmişdi. Özünü aktrisa kimi ifadə etmək, yaşamaq və yaratmaq idi onu həyata bağlayan əsas qüvvə.

Barat xanımın həyat eşqi və enerjisi tükənməz olduğu qədər də müsbət və sirayətedici idi. Ona görə də mütləq səhnədə canlanır, coşub-çağlayır və oradan salona, ona tamaşa edən hər bir insanın ruhuna hopa bilirdi. Səhnədə həm emosional, həm də vəziyyətin ovqatını dəyişə biləcək peşəkar və çağlar aktrisa idi. Həmçinin o səhnədə olduğu kimi, həyatda da daxili gücünə güvənən və buna görə də daim sənətinin hökmünü diktə etməyi bacarırdı. Bu səbəbdən rejissorlar onun səhnədə nəyə qadir olduğunu ilk andan duyur və ən yaddaqalan və əsas rolları ona həvalə edirdilər. Tamaşaçılar sırf onun üçün tamaşaya gəlir, gözəlliyi və məsum səsinə heyranlıqlarını ifadə edirdilər.

Səhnədən mavi ekranlara

Səhnədəki zirvəsini özü tərk etdi. Nə yaşlandığını, nə səs tembrinin itdiyini, nə də səhnə cazibəsinin, işığının zəiflədiyini görmədi, göstərmədi. Sənətdəki ucalıq mərtəbəsindən enmədən getdi səhnədən. Beləcə yaddaşlara həmin sima və cazibə ilə həkk olundu.

18 yaşında peşəkar sənət dünyasına cəsarətlə qədəm qoyan Barat xanım illəri-illərə calayaraq səhnədə özünün sənət bioqrafiyasını yaratdı. Sənəti haqqında mütəxəssislərə söz yeri qoydu, rollar qalereyası yaratdı. Sənətə böyük ehtiramı olan Barat Şəkinskaya elə bu məhəbbət üzündən də səhnəni tərk edib.

Aktrisanın 70-ci illərdə, hələ “formada” olduğu vaxtda səhnə ilə vidalaşma səbəbini tanınmış teatrşünas, professor İlham Rəhimli belə izah edir: “Səbəbini bir dəfə ondan soruşdum. Dedi ki, bir gün məşqdə idim. Məşq gedirdi. Bir də gördüm, yuxu məni basır. Əsnədim möhkəm. Çöndüm sağa baxdım, sola baxdım ki, məni görən olmadı ki? Öz-özümə dedim ki, hə, Barat, səninki burada qurtardı”.

Barat xanım təkcə teatrda deyil, kinematoqrafiyada da zəngin yaradıcılıq yolu keçmişdi. Amma təəssüf ki, bu yol daha çox epizodik rollarla məhdudlaşmışdı. Bu rollar onun istedadı səviyyəsində, dramatik potensialının miqyasında deyildi. Əsasən komik obrazlarda, epizodlarda yaddaqalan aktrisanın dramatik potensialını üzə çıxaran rol həvalə olunmadı. Amma bütün bunlara rəğmən onu kinomuzun sevilən siması adlandıra bilərik.

Onu ilk dəfə kino üçün rejissor Tofiq Tağızadə kəşf edib. Rejissorun 1955-ci ildə çəkdiyi “Görüş” filmində Barat xanım epizodik, amma yaddaqalan bir obraz yaradıb. Şövkət rolu əslində, o qədər də sadə personaj deyildi. Barat xanım bu kolxozçu qadınının obrazını çox ustalıqla yaradıb. O, filmin qəhrəmanlarından biri Şıxəlinin həyat yoldaşıdır. Böyük sənətkar Əliağa Ağayevin oynadığı Şıxəli tənbəl, özünü işə verməyən kəndin çayxanasında gün keçirən bir tüfeylidir. Amma həyat yoldaşı Şövkət, onun əksinə olaraq işgüzar qadındır. Kolxozun bütün işlərində fəal iştirak edir. Onun Əliağa Ağayevlə dueti indi də dillər əzbəridir.

Hüseyn Seyidzadənin 1956-cı ildə ekranlaşdırdığı məşhur “O olmasın, bu olsun” filmində görkəmli sənətkarların obrazlar çələngində onun da adı var. Aktrisanın bu filmdəki Sənəmi sadəcə epizod, filmin dar çərçivəsində dayanmadı, tamaşaçının yaddaşında özünə ayrı bir yer tutdu.

Rejissor Lətif Səfərovun insan mənəviyyatının mürəkkəb çalarlarından bəhs edən “Qızmar günəş altında” filmi kinematoqrafiyamızın ən ekzotik ekran əsərlərindən biridir. Filmdə Barat xanımın oynadığı sədr arvadı rolu maraqlıdır. O, İsmayıl Əfəndiyevin “Kölgələr sürünür” filmində mənfi obraz olan Katibə ilə də yadda qala bilib. Zabitəli qadın yerini işvəli katibəyə versə də, Barat xanım obrazının öhdəsindən məharətlə gələ bilir. Bir neçə epizodda görünən aktrisa rolunun emosiyasını maraqla ifadə edib. “Qəribə əhvalat” adlı qısametrajlı filmdə də sərxoş və tüfeyli ərin həyat yoldaşını oynayan Barat xanım qadın psixologiyasının əsas məqamlarını komik situasiyanın içindən çıxara bildiyi dramatizmlə ustalıqla nümayiş etdirir. Onun hökmran Tükəzbanı tamaşaçını həm güldürür, həm də düşündürür. Bu və adını çəkmədiyimiz daha bir neçə filmdə seçkin obrazlar yaradan aktrisa özünü kinoya yad və ya nabələd sayırmış daim.

1978-ci ildə teatra əlvida deyən Barat xanım son olaraq yaddaşımızı “Onun bəlalı sevgisi” filmində (1980) yaratdığı Nənə obrazı ilə təzələdi. Nurani, qayğıkeş, mehriban nənə oldu və çox sevdiyi sənətdən bu adla uzaqlaşdı.

Həmin səs

Onu hamı tanıyır və sevirdi. Məlahətli səsi səhnədən radio dalğalarına axdı. Hələ 1935-ci ildə Xalq artisti Mustafa Mərdanovun təşəbbüsü ilə radio verilişlərinə cəlb olunan aktrisanın iştirak etdiyi uşaq rolları balaca tamaşaçıların sevimlisinə çevrildi. Onun iştirakı ilə hazırlanan “Arxip baba və Lyonka”, “Ad günü”, “Köhnə qala”, “Çippolino”, “Buratino”, “Sirk gəlir” və onlarca bu səpkili tamaşalar radionun qızıl fondunda qorunub saxlanılır.

Sənətkar səadəti...

Sənət və həyat ömürlüyü qısa olmadı. Uzun və mənalı bir ömür yaşadı. Sevdi, sevildi, yaşadı, yaratdı və günlərin birində, səhnədən uzaq bir hücrədə, gözəl xatirələrin işığında bu həyata vida etdi. 1999-cu ilin 14 yanvarında həyatda son rolunu da mükəmməl ifa edən Barat Şəkinskaya 85 illik ömrə sığdıra bildiklərini daha neçə ömrə calamağı bacardı. Beləcə sənətkar kimi əsl səadətini yaşadı və yaşatdı...

Həmidə Nizamiqızı

Mədəniyyət.- 2014.- 3 sentyabr.- S. 11.