Şirin nəğmələrdə acı bir ömür

 

YaxudEvlərinin önü yonca...” olmasa da...

 

Onu şirin nəğmələr, həzin səs, məsum sima, daim qəmli gözlər bir sanki bütün dünyaya meydan oxuyan qürur dolu vücudu tanıtdı, sevdirdi. Dövrünün ən gözəl səs, səhnə sənətçilərindən biri kimi musiqi mədəniyyətimizdə iz salmasına səbəb oldu. Milyonlarla tamaşaçının sevgisi ilə gözəllik, səadət, sonsuz məhəbbət tərənnüm etdiyi nəğmələrində Nərminə Məmmədova dünyanın bəlkə ən xoşbəxt qadını kimi tamaşa edildi, sevildi xatırlandı.

 

Amma...

 

Bu “ammaonun həyat tarixçəsinə nəzər salıb, qəhərlənmədən keçməyən hər kəsin nitqində var. Çünki o da Stalin repressiyasının uşaqlıq gənclik illərini darmadağın edib, varlığını sarsıtdığı, ürəyinə sağalmaz yaralar vurduğu minlərdən biridir. Xalq düşmənikimi damğalanan, ən dəhşətli məxluq kimi diyar-diyar salınan qurbanlardan birinin övladıdır. Demək, bu xanımın hətta şən-şaqraq nəğmələrində, ritmik, ruhuna uyuşmayan, onu şənləndirə bilməyənsümükoynadanhavalarındakı nisgilin sirri bunda - həsrətdə, nisgildə, gözündən könlünə axmağa məhkum gizli göz yaşlarında idi. Beləliklə, o, oxumur, sadəcə, ürəyinin yanğısını, harayını, ana həsrətini, ata nigarançılığını, bəlkə dərbədər edilən iki böyük nəslin yükünü, ağrısını çəkirdi. Ona görə iki soyun - Məmmədbəyli Qiyasbəylilərin yükü vardı çiyinlərində. Ziyalılar çələnginin ağısını nəğmə edib dil-dodağına həkk etdiyindən ifası bu qədər qəlb inlədən, qan donduran idi...

 

Qara illərin ağrısı

 

Əslində o, başına gələcək bütün bəlalardan xəbərsiz bir çocuq dövrünü yaşamaq istəyirdi. Elə ata-anası da bu duyğularla əzizləmələr, ninnilər söyləyirdilər qızlarına. 1932-ci ildə Qazaxda ziyalı ailəsində dünyaya gələn Nərminə Məmmədova bu adı soyadı çox sonra, özü qəribə bir təzadlar içində mənimsədi. Çünki o, Fəridə Ağası qızı Məmmədbəyli kimi doğulmuşdu. Həm mahalın sevilib-seçilən, nüfuzlu bir ziyalısının evində. Amma sonradan məşum repressiya onun bütün həyat tərcümeyi-halını sildi yenidən yazılmağa məhkum etdi. O, doğularkən atası Ağası Məmmədbəyli Qazax rayon partiya komitəsinin birinci katibi işləyirdi. Anası Şəfiqə xanım Azərbaycanın tanınmış ailələrindən olan Qiyasbəylilər nəslindən idi. Yaşadığı mahalın, sonra da böyük amallarla köçdüyü Bakının qızlarına dərs deyən, ziya paylayan, dərin hörmətlə adı çəkilən xanımlarından idi. Ailə gözəl arzularla doğulan qızlarına fərqli bir ad da seçmişdi. Rəşad Nuri Güntəkinin o illərdə çox oxunanÇalı quşuromanının qəhrəmanının şərəfinə övladlarının adını Fəridə qoyan valideynlər onu min bir naz-nemətlə böyüdürdülər. Lakin çox keçmədən bütün bu gözəl arzular yerini ağır faciələrə verdi. Atası "xalq düşməni" ittihamı ilə həbs edildi, onu uzaq, naməlum, çox gec dönəcəyi yönə apardılar.

Bundan sonra dəhşətli hadisələr bir-birini izləməyə başladı. İlk olaraq ailəyə indiki İstiqlaliyyət küçəsindəki geniş mənzillərini çox gördülər. Oradan məcburi çıxarılaraq İçərişəhərdə kiçik, cansıxıcı bir evə köçürüldülər. Ananın əzabları birə-beş artdı. Ailə başçısı həbs olunan Şəfiqə xanım Stalin muzeyindəki işindən çıxarıldı. Buna baxmayaraq, qızını qayğısız böyütmək üçün əlindən gələni etdi. Çox sonralar Ali Partiya Məktəbi deyilən təhsil müəssisəsində öz peşə fəaliyyətini davam etdirənədək hər əzaba qatlaşdı. Ana repressiyaların təhlükəsindən qorunmaq üçün qızı Fəridənin adını dəyişdirib Nərmin, soyadını isə Məmmədova yazdırdı. Zamanla Nərmin Nərminəyə çevrilməyə başladı. Beləcə, Fəridə atasının roman qəhrəmanı qızcığazının arzuları kimi əbədiyyətə gömüldü. Qəfil dəyişkənliyə etiraz edən qızı ətrafdakıların suallarınaİstəmirəm ki, qızımın taleyi o Fəridəyə bənzəsinkimi kədərli həm müqəddəs bir bəhanə gətirən ana bütün ömrü boyu yaşadığı ağrıları ürəyinin lap dərinliklərinə həbs edərək övladına səadət nəğmələri aşıladı.

 

Yarımçıq təhsil, böyük səhnə şöhrət

 

Bu hadisə - sinif yoldaşlarından, doğma saydığı məktəb partasından qoparılma yeniyetmə Nərminəni çox kədərləndirmişdi. Amma xarakterindəki qürur nikbinlik sayəsində daxili istedad qabiliyyətini üzə çıxarmaq üçün anasının müəyyən etdiyi yolla gedirdi. Yersiz ərkəsöyünlük, bitməz suallarla anasını yormadan 13 yaşından etibarən Pionerlər Evinə yazılır, məşqlərdə iştirak edir, özünü səsində tapır. Orta məktəblərinə bir 1946-cı ildə, həm qalib qayıdan istedadlı qız təhsilini tamamlayır. Əmək fəaliyyətinə tez başlayan Nərminə 1944-cü ildə, 15 yaşındaykən radioda ilk dəfə canlı efirdə oxuyur, məlahətli səsi hər kəsi valeh etməyə başlayır. Beləliklə, bu istedadlı gənc qızın sənət həyatı başlanır. Sənətdə şöhrət az da olsa, ağrılara məlhəm olur. Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olan qətiyyətli Nərminə 1967-ci ildə buradan məzun olur. Sevinci birə-beş artır, uşaqlıq ilkin gəncliyini atasız keçirən müğənni Ağası bəyin bitən cəzası, sürgünündən qayıdışını ayrı bir bayram, hadisə kimi yaddaşına yazır.

 

Kərkük nəğməsinin sehri

 

Nərminə xanımın bütün yaradıcılığını unudub təkcəEvlərinin önü yoncanəğməsindəki ecazkar ifasını dinləsək, onun qədər böyük sənətkar olduğunu görmüş olarıq. Səs xəzinəmizin fərqli nəfəsli xanımının yaradıcılığında kərkük nəğmələrinin, xüsusən bu mahnının ayrı bir yeri var. 1963-cü ildə radionun ərəb dilində verilişlər şöbəsinin əməkdaşı, İraq-türkmən sənətçisi Sinan Səidlə birgə oxuduqları kərkük mahnıları milli musiqimizin qızıl duetləri olmaqla yanaşı, müğənninin sənət bioqrafiyasında xüsusi bir mərhələ təşkil edə bildi. Axşam olur”, “Məni görüb güldü yarkimi fərqli üslublu Kərkük nəğmələri bu nigaran xalqın himni kimi musiqimizdə əbədi iz saldı.

 

Bəstəkarların sevimli ifaçısı

 

Onun ifa etdiyi ariyalar, romanslar xalq mahnıları yaşlı nəslin yaxşı yadındadır. Ecazkar gözəl səsli Nərminə Məmmədova öz müasiri olan bir çox bəstəkarların - Cahangir Cahangirov, Tofiq Quliyev, Əşrəf Abbasov, Ağabacı Rzayeva, Ramiz Mustafayev, Andrey Babayev, Qənbər Hüseynli Səid Rüstəmovun mahnılarını ifa edib. Bəstəkarlar onun səs tembrinə uyğun mahnılar yazır, oxu üslubunu yüksək qiymətləndirirdilər.Pıçıldaşın ləpələr”, “Ay işığında”, “Qərənfil”, “İlk xatirələr”, “Hardasan, yar”, “Alagöz”, “Sirrimi bilmədin...”, eləcə Aman ovçu”, “Nar-narkimi mahnılar ifa olunan andan dillər əzbərinə çevrilir. "İpək dəsmal", "Qara gözlər", "Asta yeri, kəmər düşər belindən", "Altun üzükkimi duyğulu ifalarında Nərminə Məmmədovanın son dərəcə lirik, əsrarəngiz, romantika ilə dolu səsinə, ifa tərzinə çoxları heyran kəsilmişdi. Elə indinin özündə bu ifalar radio dalğalarında səsləndiriləndə adamda həzin bir ovqat doğurur.

 

Həyatda izlər

 

Nərminə xanım ifaçı 60-cı illərin əvvəllərində anasının nəslindən olan ziyalı bir şəxslə, mühəndis Ramiz Qiyasbəyli ilə evlənir. Bu nikahdan onların yeganə övladı Sevinc Qiyasbəyli dünyaya gəlir. Beləcə, Nərminə xanım həzin nəğmələrin ağuşunda nisgilə bələnmiş təzadlarla dolu bir sənətkar, qadın ömrü yaşayır. 35 illik bir sənət bioqrafiyası yazır. 1980 1986-cı illərdə keçirdiyi infarktdan sonra sənətdən uzaqlaşan Nərminə xanım bir səhnəyə qayıtmır. Zaman onun üçün bir 1997-ci ildə, ilıq bir yaz səhəri (27 mart) dayanır. 65 yaşında ürək xəstəliyindən dünyasını dəyişir.

İfaçılığında Azərbaycanın musiqi sənətində mükəmməl bir zövqü, sənətin bitkin mənzərəsini əks etdirən müasirlərinə "Hər zaman onun səsi dövrün səsi olaraq qalacaq" kimi bənzətmə cəsarəti verən Nərminə xanım heç bir fəxri ad, mükafat almadan xalqın sənətkarı, sevilən ifaçısı kimi yaddaşlara köçdü...

 

Həmidə Nizamiqızı

 

Mədəniyyət.- 2014.- 12 sentyabr.- S. 13.