“Tez gəldi hicran, ayrıldıq aman...”

Mahnı Teatrında nəğməkar şair, dramaturq Zeynal Xəlilin 100 illiyi qeyd olundu

Onun qəlbimizin dərinliklərində kök salan şeirlərində, musiqilərə qol-qanad verən misralarında, ruhumuzun hər halında bizə yol yoldaşı olan poeziyasında torpağın ətri, çöl-çəmənin təravəti, otların xışıltısı duyulur. O, sənin, mənim hiss etdiyimi, içimizdən keçirdiklərimizi sevə biləcəyimiz məhəbbətdə, amma poeziya möhtəşəmliyində təqdim və tərənnüm edə bilirdi.

Təsadüfi deyil ki, ayrılıqlarda onun “Ay işığında” etirafı, sevgili həsrətində “Bu gecə”, olum-ölümlü dünyanın etibarsızlığına köks ötürüb itirdiklərimizin ardınca “Kimlər gəldi, kimlər getdi...” deyərkən onu anır, o misralarla könlümüzə sığal, duyğularımıza təsəlli veririk. Oxucuya, dinləyiciyə təsirini heç zaman itirməyən, emosional gücünü qoruyan Zeynal Xəlil poeziyasının ucalığı, qüdrəti məhz bunda idi.

Əbədi həyatında bir əsri tamamlayan, 59 illik ömründə bir neçə taleni dolaşıb sözün qüdrətini anlayıb anladan şair 100 illik yubileyi münasibətilə şeriyyətinin, ölməz nəğmələrə çevrilən poetik yaşantılarının işığında bir daha anıldı.

Sentyabrın 12-də Rəşid Behbudov adına Azərbaycan Dövlət Mahnı Teatrında tanınmış şair, dramaturq, Əməkdar incəsənət xadimi Zeynal Xəlil gecəsi keçirildi. Şeirə bələnmiş duyğulara onun misraları həyatla əbədiyyət arasındakı bələdçilik etdi.

Müxtəlif fəsilli, gecəli-gündüzlü bu dünyadan bir də o keçdi. Öz dünyası, qəlbində kök salan sehrli aləmə malik bir şair ömrü yaşadı. Hislərlə, düşüncələrlə, ağrı-acılarla, sevgi-nifrətlərlə dolu dünyadan keçdiyi zaman müqəddəs sözə tapındı, ona güvəndi, ona sığındı, ondan umdu və elə ona da qayıtdı. Əbədiyyət adlı son sözünü deyə-deyə. Bu gün də onun zaman sərhədi tanımayan, daim nəfəs alan poeziyasını bir növ şahid gətirirlər.

Çağdaş Azərbaycan poeziyasının parlaq simalarından olan Zeynal Xəlil öz dünyası, öz çəkisi, böyük söz anlamında özünün şair taleyi olan şair idi. O, XX əsrdə yaşayıb-yaratsa da, sözünün ecazı ilə XXI yüzilliyə də yol açdı. Şair öz şeirləri, poemaları, pyesləri ilə oxucuya bələdçilik etməklə öz əsrinin portretini yarada bildi. Bununla sanki şair məlum bir həqiqətə sığınır. Bu həqiqət isə ondan ibarətdir ki, heç bir insan öz zamanını seçmir, zaman onu seçir. Zeynal Xəlil də bu mənada zamanına bağlı, zamanın seçdiyi şairlərdən idi.

Yubiley gecəsində edilən çıxışlarda, şairin əbədiyaşar poeziyasından seçmələrdə də məhz bu həqiqət etiraf olunurdu. Zala toplaşanlar şeir qanadlarında Zeynal Xəlil dünyasına xoş ovqatla bir səyahət yaşadılar. “Əsrim, taleyim mənim” deyən şairin ömür yoluna yenidən nəzər salındı.

“Düşüncələr”, “Etibar”, “Arzular”, “İki dünya”, “Bənövşə”, “Sevdiyim rəng”, “Günəş, dəniz və insan” kimi şeir kitablarından seçmələr və onlara qoşulan nəğmələr ecazkar ab-hava yaratdı. “Ulduzlar” mənzum romanı, “İntiqam”, “Qatır Məmməd”, “Gənc ustalar”, “Ata yolu” pyeslərinin aktuallığı ilə oxucuların diqqətini cəlb etdiyi bir daha vurğulandı.

Gecədə çıxış edən şair, yazıçı, kinodramaturq, Yazıçılar Birliyinin katibi İlqar Fəhmi Zeynal Xəlilin maraqlı yaradıcılıq yolundan, gərgin sənət axtarışlarından danışdı. Şairin qələminin gündən-günə püxtələşdirdiyini, keşməkeşli sənət yollarında öz yeri, çəkisi olan söz adamlarından birinə çevrildiyini bildirdi. Qeyd olundu ki, ürəyi ilə sənəti arasında sərhədi olmayan Zeynal Xəlil öz hislərini, düşüncələrini gizlətməyib, buna görə də onun zəngin yaradıcılığı insan ömrünün bir-birini tamamlayan üfüqlərindən süzülüb gəlir: “O özünü yaşadığı XX əsrin qayğılarından, sevincindən və qəmindən ayrı təsəvvür edə bilmirdi. Odur ki, “Sən məndəsən, mən səndə”, “Əsrim, taleyim mənim” deyirdi. Nikbinliyi, həyata bütöv baxışı ilə seçilən şair zamanını duya və onu şeirin hikmətində unikal bir formada təsvir edə bilirdi”.

Tədqiqatçı, Yazıçılar Birliyinin “İrs” komissiyasının sədri Sona Xəyal isə Zeynal Xəlilin yaradıcılığında mövzu genişliyindən, nəğməkar şair kimi dillərdə gəzən duyğu aləmindən söz açdı. “Cəmi 59 il ömür sürmüş şairin poetik dünyasında hər fəslin öz rəngi duyulmaqdadır”, - deyən araşdırıcı müəllifin əsərlərinin nəşrindən danışdı. Qeyd olundu ki, şairin “Seçilmiş əsərləri” Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” sərəncamı ilə əlaqədar “Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı” seriyasından nəşr edilib. Yeni nəsillər də bu ölməz poeziya nümunələri ilə tanış olmaq imkanı qazanıb.

Real insan hislərindən qida alan Zeynal Xəlil lirikası gecəyə toplaşan insanlarda ayrı bir ovqat yaratdı. Şeirlərdə ifadə olunan məhəbbətin insanı daxilən ucaltması, saflaşdırması, onu böyük, əlçatmaz arzulara, istəklərə yetirə bilmək qənaəti tamaşaçıları düşüncələrə qərq etdi.

Poeziyasında qəlb çırpıntıları, hiss-həyəcan, ritm, poetik lakoniklik, səmimiyyət aparıcı olduğundan bəstəkarlar da böyük məmnuniyyətlə Zeynal Xəlilin söz dünyasına varır, onları nəğmələrə çevirirdilər. Şairin sözlərinə yazılmış mahnıların belə uzunömürlü olmasının başlıca səbəbini də məhz bu amillərdə axtarmaq lazımdır. Heç də təsadüfi deyil ki, müasirləri Zeynal Xəlili nəğməkar şair adlandırırdılar. İnsan ömrü özü də nəğməyə bənzədiyindən şairin əbədi ömür nəğməsi bu mənada gözəl və seçkindir. Bu nəğmələr oxunduqca şairin mənəvi ömrü, yaşantıları da zamandan asılı olmayaraq yaşayır.

Gülarə Əliyeva adına “Dan ulduzu” instrumental ansamblının müşayiəti ilə Hüseyn və Gültac Əlililər, Şəhla Həmidova, Zakir Əliyev və başqa ifaçıların səsində dillər əzbəri olan nəğmələri, aktyorların ifasında onlara qoşulub qanadlanan poetik nümunələri Zeynal Xəlilin əbədiyaşar poeziyasının ürəklərə yol tapmasının sirrini açmış oldu. Bu sirr sadə şairin ilğım kimi axan əbədi məhəbbəti və onun tükənməzliyində idi. Şairin şeirində daim yaşaması kimi...

Həmidə Nizamiqızı

Mədəniyyət.- 2014.- 17 sentyabr.- S. 7.