“Əncüməni-şüəra”
Əyalətin
şeir-sənət məclisi
XIX əsrin birinci yarısından başlayaraq Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində fəaliyyət göstərən ədəbi məclislər milli poeziyamızın inkişafında mühüm rol oynayıb. Burada klassik Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatı nümunələri müzakirə olunub, çağdaş ədəbi istiqamətlər müəyyənləşdirilib. Şeriyyətdə imzasını tanıdan şairlər poeziyaya yeni qədəm qoyan istedadlı gənclərin yaradıcılığını təhlil edib, düzgün istiqamət veriblər. Belə ədəbi məclislərdən biri də Ordubadda fəaliyyət göstərən “Əncüməni-şüəra” olub.
Şeyxəli xan Kəngərli tərəfindən 1831-ci ildə yaradılan “Əncüməni-şüəra” ədəbi məclisi Naxçıvanla yanaşı, digər regionlarda da məşhur olub. Naxçıvan hakimlərindən olan məşhur Kalbalı xan Kəngərlinin ortancıl oğlu Şeyxəli xan Kəngərli Ordubadın naibi-canişini idi. Şeir və sənət aləminə böyük maraq göstərirdi. Təsadüfi deyil ki, XIX əsrin görkəmli şairlərindən olan Əndəlib Qaracadaği “Ordubadın vəsfi” adlı müxəmməsində onu yad edib, səxavət və şücaətindən söz açıb:
Hakimi Şeyxəli xan-kani-səxavət,
nə deyim.
Yoxdu Kəngərli kimi
mərdi-şücaət, nə deyim,
Görmədim bir belə sultani-ədalət,
nə deyim.
Sahibi-təblü ələm, özgə qiyamət, nə deyim.
Çıxsa cəng eyləməyə,
Nadiri-dövranə dəyər.
Tədqiqatçıların yazdığına görə,
Əndəlib Qaracadağinin
Ordubada gəldiyi vaxtlarda “Əncüməni-şüəra”
ədəbi məclisi
fəaliyyətdə olub.
Məclisin 25-ə yaxın üzvü olub. Fəqir Ordubadi,
Məhəmməd Tağı
Sidqi, Usta Zeynal Nəqqaş, Hacı Molla Hüseyn Bikəs, Məşədi Həsən
Dəbbağ, Əhməd
ağa Şəmi, Məşədi Möhsün
Saətsaz, Kəblə
Əliqulu Müznib, Ağa Rəsul Əttar, Məhəmmədqulu
Salik, Aslanxan Gövhər, Mirzə ağa Rəhim Qüdsi Vənəndi, Hüseyn Nadim Naxçıvani və başqaları məclisin
fəal üzvləri
olublar.
Məclisin üzvləri yaradıcılıq
etibarilə iki qismə bölünüblər. Bir qismi
Sədi, Hafiz, Xəyyam,
Nizami, Füzuli, Qövsi Təbrizi kimi klassik Şərq
şairlərinin mütərəqqi
ənənələrini davam
və inkişaf etdirib. Digər qismi isə Molla Pənah Vaqif, Heyran xanım,
Qasım bəy Zakir, Baba bəy Şakir, Abbasqulu ağa Bakıxanov Qüdsi və başqa sənətkarların
ədəbi irsindən
bəhrələnərək aktual mövzulara müraciət ediblər.
Bu cəhətdən M.T.Sidqi,
F.Ordubadi, Q.Vənəndi,
M.Salik, Nəqqaş, A.Gövhər kimi şairlər xüsusilə
fərqləniblər. Onların yaradıcılığında
maarifçiliyə və
realizmə meyl daha qüvvətli olub. M.T.Sidqinin “Heykəli-insana bir
nəzər” və digər əsərlərində
ictimai-fəlsəfi problemlərə,
mütərəqqi ictimai
fikirlərə yer verilib. F.Ordubadi isə lirik
şeirlərlə yanaşı,
satirik mənzumələr
də yazıb.
“Əncüməni-şüəra”nın
istedadlı üzvlərindən
biri Usta Zeynal Nəqqaş olub. O, şairliklə yanaşı, nəqqaşlıq
sənətilə də
məşğul olduğuna
görə əsərlərində
“Nəqqaş” təxəllüsünü
işlədib. Onun işlədiyi
nəqş və rəsmlər Ordubad, Naxçıvan, Tiflis, Təbriz
və başqa şəhərlərdə indi
də mühafizə edilməkdədir.
Q.Vənəndi də ədəbi məclisin fəaliyyətində
önəmli rol oynayıb, dövrün ziddiyyətlərini qələmə
alıb və realist məzmunlu əsərləri
ilə diqqəti cəlb edib. İki əlyazma
divanı günümüzə
qədər gəlib çatıb. Bu divanların
hər ikisi ərəb, fars
və Azərbaycan dillərində yazılmış
qəzəl, qəsidə,
müstəzad, qoşma,
gəraylı, təxmis
və başqa əsərlərdən ibarətdir.
Şair Naxçıvana, Dərbəndə,
Şirvana, Təbrizə
etdiyi səfərlər
zamanı gördüyü
hadisələri, haqsızlıqları
qələmə alaraq,
dövrün obyektiv mənzərəsini yarada
bilib.
“Əncüməni-şüəra”nın
üzvləri Azərbaycanın
bir sıra bölgələrində fəaliyyət
göstərən ədəbi
məclislərlə də
əlaqə saxlayıb.
Q.Vənəndi Qarabağın məşhur
şairlərindən Baba bəy
Şakirə mənzum
məktub yazıb.
M.T.Sidqi isə məclisin üzvlərinə məktub
göndərərək onlara
olan hörmət və məhəbbətini
bildirib. Məclisin üzvləri
bir-birinin əsərinə
bənzətmə və
nəzirələr yazıblar.
XIX əsrin 70-80-ci illərində
məclisə F.Ordubadi,
sonralar isə M.T.Sidqi rəhbərlik edib. Məclis müxtəlif fasilələrlə
xeyli vaxt fəaliyyət göstərib.
Fəqirin vəfatından və
Sidqinin Naxçıvana
köçməsindən sonra
məclisin işində
durğunluq yaranıb
və 1890-1895-ci illərdə
öz fəaliyyətini
dayandırıb.
Savalan Fərəcov
Mədəniyyət.- 2014.- 22
yanvar.- S. 15.