“Aşıq olub diyar-diyar gəzənin...”
“O vaxtlar ustad yanında yetişməyən aşığı
məclislərə aparmazdılar”
Şəhərimizdə bir ozan var, özü də dərviş libasında, çiynində
heybəsi, əlində
qopuzu... Günümüz
üçün bu, necə də qəribə görünür,
deyilmi? Söhbət aşıqdan deyil, məhz ozandan gedir. Əslində onun çalıb-oxuduğu
havalar ənənəvi
saz havaları, şeirlər ənənəvi
aşıq şeirləridir.
Vaxtilə aşıqlar
arasında xüsusi sanbala, hörmətə malik olub.
Zamana ayaq uydura bilməyən, istəsə də bacarmayan bu qoca
ozanı qarısı
hər səhər kirayə qaldıqları kasıb daxmalarından uğurlayır. “Qara
Qarayev” metrosunun çıxışında dükanların
qarşısında əyləşir,
qopuzunu sinəsinə
basır, sidqini Allaha bağlayır bu ozan. Dediyinə görə, pis dolanmır. 93 yaşı
var. Onu ilk dəfə
görəndə başına
xeyli adam
toplaşmışdı. Üzündən
də Dədə Qorqud nuru yağırdı
bu pir olmuşun...
Əvvəlcə onunla yaxından
tanış olaq. Məhəmməd Əsgər oğlu
Həsənov 1922-ci ildə
Göyçədə doğulub.
Ona “Məlikməhəmməd” adıyla
müraciət olunmasından
xoşu gəlir.
Deyir, bu adda dərin
bir hikmət var. Amma nədənsə bu hikməti açıqlamaq istəmədi.
1946-48-ci illərdə Kiyevdə hərbi xidmətdə olub. Uzun müddət Rusiyada, Gürcüstanda yaşayıb.
Məhəmməd kişi cavan vaxtlarından aşıq sənətini
öyrənib, bir çox ustad sənətkarlarla məclislər
yola salıb. Sazını
heç vaxt yanından ayırmayıb.
Qarabağ müharibəsi başlayanda
sazını götürüb
döyüş meydanına
atılıb. Şəxsiyyətini təsdiq edən sənədi də elə Qarabağ müharibəsi zamanı
it-bata düşüb.
Hazırda bir hərbi
bileti, bir də Tiflis Yazıçılar
Birliyinin üzvlük
vəsiqəsi var.
Aşıq gənclik illərindən,
hərbi xidmətdə
olduğu vaxtlardan danışanda üzündə
qeyri-adi bir əzəmət yaranır,
sanki indicə silah götürüb düşmən üstünə
yeriyəcək, qəsbkarları
biçib-talayacaq... Mehdi
Hüseynzadə, Həzi
Aslanov kimi qəhrəmanlara şeirlər
də yazarmış.
Təəssüf ki,
o şeirlərdən indi
yalnız bir neçə misranı xatırlayır:
Bürüyüb külli-aləmi səsi-sədası
Mehdinin,
Təkbaşına bir orduyla qopdu davası Mehdinin...
Yaxud:
Həzi
mindi tankına,
Baxdı
çöldə yanğına...
Aşıq görkəmli qəzəlxan
Əliağa Vahidlə
uzun müddət dostluq edib. Dediyinə görə,
Vahidin heç bir yerdə dərc edilməmiş qəzəlləri onun evindədir. O vaxtlar Məhəmməd kişi Bakıda fəhlə işləyirmiş.
Hərdən İçərişəhərdə
Vahidlə görüşər,
çay içib şirin-şirin söhbətləşərmişlər.
Vahid öz qəzəllərindən
deyər, gənc Məhəmmədi əruzun
sirlərindən agah edərmiş. Onların
münasibətləri Məhəmməd
kişi əsgərliyə gedənə
qədər davam edir...
Ondan ustad aşıqlarla bağlı xatirələrini
danışmağını xahiş edirəm və o, ilk növbədə
aşıq Şəmşiri
xatırlayır:
- Aşıq Şəmşirin
Göyçə ilə
bağlı maraqlı
xatirələri vardı.
Aşıq Ələsgəri yadına salardı. Atası Qurban kişiylə Ələsgər
yaxın dost olublar, ailəvi gediş-gəlişləri
varmış. Aşıq Şəmşir
bu sənətə Dədə Ələsgərin
təsiri ilə gəlib. Ələsgərin hansı şeirini,
hansı söhbətini
soruşurdun, birnəfəsə
deyirdi. Çox güclü yaddaşa
malik idi.
Müsahibim danışır ki, cavanlıqda şaqraq səsi varmış. Hansı mahalda,
kənddə saz çalıb oxuyarmışsa,
həmin yerin toy-düyünlərinə dəvət
edər, heyranlıqla
dinləyər, yaxşı
bəxşişlə yola
salarmışlar. Onun sorağı
Cənubi Azərbaycana
da gedib çıxıbmış. Bu tayın aşıqları
oradan qayıdanda Məhəmməd kişiyə
deyirmişlər: “Nə
durmusan, oralarda sənin yolunu həsrətlə gözləyənlər
var”.
O, Hüseyn Saraclı, Kamandar Əfəndiyev və digər ustad aşıqlarla yoldaşlıq edib. Özü də ustad aşıq
kimi püxtələşmiş,
bir neçə tanınmış aşığın
ustadı olmuşdur.
Bunların arasında aşıq
Əkbəri, Kövrək
Muradı qeyd etmək olar.
Məhəmməd kişi Laçından aşıq
Bəyləri, kamança
ifaçısı Edilxanı
yaxşı xatırlayır.
Onlarla birlikdə el-obanın neçə-neçə toy-düyünlərini,
ağır-ağır yığıncaqlarını
yola salıb.
- Laçınlı aşıq
Umbayın adını
tez-tez eşidirdim. Lent yazılarını dinlədim, onun səsinə, danışığına
valeh oldum. O vaxt qardaşı oğlu ilə birlikdə Azərbaycan Televiziyasında “Şah İsmayıl” dastanını
danışmışdı. Onun şux qaməti, yerişi necə də möhtəşəm
idi.
Məhəmməd kişinin dediyinə görə, “Koroğlu” dastanının kitaba düşməyən qollarını,
“Əsli və Kərəm” dastanının
unudulmuş şeirlərini
bilir. Qəribədir ki, öz şeirləri yadında qalmır. Onun saz havacatı üstündə bəstələri,
divaniləri, qoşmaları,
təcnisləri və
s. şeirləri el sənətkarlarının
dilinin əzbəri olub. Özü deyir ki, indi
başqalarının adına oxunan şeirlərin bəzilərini
o yazıb. Şeirlərindən
bir bəndi yada salır:
Başsızlar deməknən ayaq
olmaram,
Yaradan salmasın
ayağa məni.
Əzizinəm, ay ağa,
Bulud qalxar ayağa,
Mərdə nökər duraram,
Namərdə yox, ay ağa.
Pirim haqdı, əgər özü istəsə,
Baş da olsam, salar ayağa
məni.
Həmsöhbətimlə sazın yaranmasına da toxunduq. Bununla bağlı
müxtəlif fərziyyələrin
olduğunu, hətta sazın Adəmin dövründən yarandığını
bildirdi. Aşağıdakı
misralarda da deyildiyi kimi:
Aşıqlıq Adəmdən icad
olubdu,
Ol Adəm atanın nəvəsiyəm mən...
Aşıq sənətinin bu
günü barədə
soruşanda hiss elədim
ki, Məhəmməd
kişinin əhvalı
dəyişdi, üzündə
narazı bir ifadə yarandı.
- Son vaxtlar saza başqa
alətlər, texniki qurğular qoşurlar. Onlar tamaşaçını qane
edə bilmədikləri
üçün bu yola əl atırlar.
Hər saz götürənə aşıq deməzlər.
O vaxtlar ustad görməyən, ustad yanında yetişməyən
aşığı məclislərə
aparmazdılar. Ustad yanına
getmək də asan başa gəlmirdi. Ustad əvvəl şəyirdin
yaddaşını, səsini
yoxlayırdı, qədd-qamətinə,
səhnə görünüşünə
fikir verirdi. Bunlar yerində deyildisə, şəyirdliyə götürməzdi.
İndi kimdi elə meyarları nəzərə alan.
Yerindən duran deyir ki, mən aşığam,
halbuki əksəriyyətinin
adicə danışıq
qabiliyyəti yoxdur.
Aşıq gərək
dastan bilə, hansı şeirin necə yarandığından
xəbəri ola.
Aşıq musiqisi və şeiri dastanlardan yaranıb. Mahnının ritmi dastanın
ovqatından asılıdır.
“Yanıq Kərəmi”
havasına oynamaq aşıqlar arasında günah sayılır.
Bu hava Əslinin oxumasından yaranıb:
“Ana, Kərəm yandı
- deyib ağlaram” şeirini bu hava üstdə zümzümə eləyir
və saçı ilə Kərəmin külünü süpürməyə
başlayır. Başqa bir
variantda da deyilir ki, Kərəm
bu havanı Lələ öləndə
Ərzurum dağında
oxuyur.
Məhəmməd kişinin söhbətlərindən
doyulmaz. Onun sinəsi zəngin
bir folklor qaynağıdır. Söhbət elə maraqlı keçdi ki, axşamın düşdüyünü
hiss eləmədik. Onu kirayə
qaldığı daxmada
öz qarısı gözləyirdi. Deyir
ki, heç vaxt həyat yoldaşının gözünü
yolda qoymayıb, harada olursa-olsun, həmişə evə vaxtında qayıdıb...
Pərviz Axund
Mədəniyyət.- 2015.- 3 aprel.-
S. 12.