Görkəmli bəstəkar, unudulmaz pedaqoq

Əşrəf Abbasov - 95

Görkəmli bəstəkar, musiqişünas, pedaqoq, professor, Xalq artisti Əşrəf Abbasov Azərbaycan incəsənət tarixinə unudulmaz musiqi xadimi kimi daxil olmuş, müxtəlif janrlarda maraqlı əsərlər yaratmışdır. O, balet, musiqili komediyalar, bir çox simfonik, kamera instrumental və vokal əsərlərin müəllifidir. Əşrəf Abbasov dahi Üzeyir Hacıbəylinin “Koroğlu” operası haqqında sənətşünaslıq üzrə namizədlik dissertasiyası müdafiə edən ilk Azərbaycan alimlərindən biridir. Eyni zamanda musiqi nəzəriyyəsi və musiqi tarixi problemlərinə dair ölkəmizdə və xaricdə dərc olunan bir çox məqalələrin müəllifidir. Bununla bərabər, Ə.Abbasov Azərbaycan musiqi incəsənətinin müxtəlif mövzularına həsr olunmuş elmi işlərin, kitab və monoqrafiyaların redaktoru, bir çox dissertantların elmi rəhbəri, konsultantı və opponenti olmuşdu.

Azərbaycan xalq musiqisini, klassik və müasir musiqi üslubunu dərindən bilən musiqiçi, müxtəlif auditoriyalarda məruzəçi kimi də daim çıxış edirdi. Plenum və qurultaylarda, başqa toplantılarda nitqi özünün məna dərinliyi, obrazlığı və lakonikliyi ilə fərqlənirdi.

Əşrəf Abbasov bəstəkarlıq və musiqişünaslıq yaradıcılığı ilə yanaşı, 50 ilə yaxın Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) bəstəkarlıq kafedrasının müəllimi, 1953-1957 illərdə konservatoriyanın rektoru, 1957-1972 illərdə bəstəkarlıq kafedrasının müdiri və ömrünün axırına qədər professoru vəzifəsində çalışmışdı. Onun yetişdirdiyi kadrlar Azərbaycanda və xarici ölkələrdə müxtəlif musiqi ocaqlarında müvəffəqiyyətlə çalışırlar.

Əşrəf Cəlal oğlu Abbasov 1920-ci il martın 23-də Azərbaycanın gözəl guşələrindən biri olan Şuşa şəhərində dərzi ailəsində anadan olub. Uşaqlıqdan musiqi qabiliyyəti ilə seçilirdi, musiqiyə böyük həvəs göstərirdi. 1933-cü ildə o, Şuşada yeni açılmış musiqi məktəbinin tar sinfinə qəbul olunur. İlk tar müəllimi tanınmış skripkaçı Azad Əliyevin atası, Şuşa məktəbinin təşkilatçılarından biri və ilk müdiri olan Həmzə Əliyev olmuşdu. Sonradan o, tar dərslərini təcrübəli müəllim Rəsul Əsədovun sinfində davam etdirmişdir.

Musiqi nəzəriyyəsindən isə müəllimi Ü.Hacıbəylinin tələbəsi Fatma xanım Zeynalova olmuşdu. Hələ məktəb illərində Əşrəf musiqi bəstələməyə böyük meyl göstərir, yazdığı kiçik pyeslər və etüdlərlə müəllimlərinin diqqətini çəkir. Fatma xanım istedadlı tələbəsinin bu qabiliyyətini görərək onun əsərlərini albom şəklində toplayıb Üzeyir bəyə göndərməsini məsləhət görür. Bu kiçik əsərlərlə tanış olan böyük bəstəkarımız Əşrəfə Bakıya gəlməyi məsləhət görür.

Beləliklə, Əşrəf Abbasov 1936-cı ildə Bakıya gəlir və musiqi texnikumuna daxil olur. Burada bir sıra mahnılar, fortepiano üçün pyeslər bəstələyir. Bəstəkarlıqla yanaşı tar alətində də öz məşğələlərini davam etdirirdi. 1938-ci ildə o, tar ifaçısı kimi Moskvada Azərbaycan incəsənətinin birinci dekadasının iştirakçısı olur.

1939-cu ildə isə Əşrəf Abbasov konservatoriyanın bəstəkarlıq fakültəsinə daxil olur, məşhur professor B.İ.Zeydmanın sinfində oxuyur.

Tələbəlik illərində o, bir sıra maraqlı əsərlər yazıb: violonçel və fortepiano üçün sonatina, skripka və fortepiano üçün variasiyalar, qaboy və fleyta üçün pyeslər, A.Şaiqin “Fitnə” tamaşası üçün musiqi və s. O dövrdə gənc bəstəkar bir sıra instrumental əsərlər də yazmışdı. Simfonik orkestr üçün üç hissədən ibarət “Rəqs süitası” 1944-cü ildə Tbilisidə keçirilən musiqi incəsənəti dekadasında R.M.Qlier və S.Vasilenko kimi görkəmli mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.

Konservatoriyada oxuduğu illərdə Ə.Abbasov pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olur. Konservatoriyanın nəzdində onillik musiqi məktəbində musiqi nəzəriyyə dərsləri üzrə müəllimlik fəaliyyətinə başlayır, 1947-ci ildə musiqi texnikumunun direktoru təyin olunur.

Konservatoriyanı müvəffəqiyyətlə bitirəndən sonra Ə.Abbasov təhsilini davam etmək üçün Moskva Konservatoriyasının aspiranturasına qəbul olunur. Burada onun ixtisas müəllimi professor M.Çulaki idi.

Əşrəf Abbasovun yaradıcılığında simfonik musiqi maraqlı sahələrdən biridir. Yaradıcılığının bütün dövrlərində, tələbəlik illərindən başlayaraq o, simfonik musiqiyə müraciət edir. Dekadada uğurla səslənən “Rəqs süitası”ndan sonra “Uvertüra” simfonik əsərini yazır. 1947-ci ildə fortepiano və orkestr üçün yazdığı “Konsert” Azərbaycan musiqisində ilk solo konsertlərdən biridir. Digər simfonik əsəri konservatoriyada diplom işi kimi böyük simfonik orkestr üçün təqdim edilən “Konsertino” idi. Əsər qısa bir zamanda dinləyicilərin rəğbətini qazanmışdı. 1949-cu ildə Bakıda keçirilən musiqi mədəniyyətinin baxış konsertlərindən birində uğurla ifa olunmuş, görkəmli musiqi xadimləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdi. 1979-cu ildə əsər görkəmli dirijor R.Abdullayevin rəhbərliyi altında Ümumittifaq Radiosunun simfonik orkestrinin ifasında səsləndi.

2011-ci ildə bəstəkarın 90 illiyi ilə əlaqədar M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında keçirilən xatirə konsertində əsəri dirijor Fəxrəddin Kərimovun rəhbərliyi altında Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan dövlət simfonik orkestri ifa etmişdi.

Ə.Abbasovun maraqlı simfonik əsərləri içərisində Ü.Hacıbəylinin əziz xatirəsinə həsr olunan violonçel və simfonik orkestr üçün “Poema”nın adını çəkmək istərdim. Uğurlu əsərlər içərisində “Fraqmentlər” adlanan simfonik əsəri də qeyd etmək lazımdır. Bu əsər dirijor Alqis Jüraytisin rəhbərliyi altında Böyük Teatrın simfonik orkestrinin ifasında səslənmişdi.

Simfonik musiqi janrları içərisində Ə.Abbasov simfonik poema janrına da böyük maraq göstərir. İlk poema tələbəlik illərində yazılmışdı. Bu vətən xatirələrinə həsr olunmuş 1945-ci ildə yazılan “Şuşa” poemasıdır. Maraqlı simfonik poemalarından biri də M.İbrahimovun “Gələcək gün” romanı əsasında yazılan əsər idi. 1962-ci ildə Ə.Abbasov müəllimi M.Çulakiyə həsr olunmuş “Dramatik” simfonik poemasını yazır. Əsərdə müasir dövrün dramatizmini, ziddiyyətlərini olduqca inandırıcı şəkildə təsvir edir.

Bəstəkar ömrünün sonuna qədər simfonik musiqiyə böyük maraq göstərirdi. Həyatının son dövründə yazılan əsərləri sırasında simfonik orkestr üçün altı pyesi qeyd etmək lazımdır. Ü.Hacıbəylinin ənənələrini davam etdirərək bəstəkar xalq çalğı orkestr üçün də maraqlı əsərlər yazmışdı.

Simfonik musiqi ilə yanaşı, Əşrəf Abbasov musiqili səhnə əsərlərinə də diqqət ayırırdı. Bəstəkarın zirvə əsərlərindən biri uşaqlar üçün yazılmış “Qaraca qız” baletidir. Balet Süleyman Sani Axundovun eyniadlı əsəri əsasında yazılmışdı, libretto müəllifi Əfrasiyab Bədəlbəyli idi. Mənim yadımdadır, bu balet çox böyük uğurla Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuş, böyük rəğbətlə qarşılanmışdı, yerli mətbuatda çoxlu müsbət rəylər verilmişdi. Əfsuslar olsun ki, bu balet indiki zamanda Azərbaycan opera teatrının repertuarında yoxdur.

Ə.Abbasovun musiqili səhnə əsərləri içərisində yazdığı musiqili komediyalar da böyük yer tutur. Ü.Hacıbəylinin ənənələri elə onun ilk musiqili komediyası olan “Səndən mənə yar olmaz” əsərində görünür. Bu əsər 1963-cü ildə yazılıb. Libretto müəllifi Məhərrəm Əlizadə idi. Müasir mövzuda yazılan komediyalar içərisində “Dağlar ətəyində” əsərinin də adını çəkməliyik. Libretto müəllifi A.İsgəndərov olan və şair T.Əyyubovun əsəri əsasında yazılan operetta xalqlar dostluğuna həsr edilib. Bəstəkarın C.Məmmədovun librettosu əsasında yazılan “Həyət bizim - həyat bizim” operettası da tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanmışdı.

Əşrəf Abbasov kamera instrumental və kamera vokal sahəsində də böyük nailiyyətlər əldə etmişdir. Belə əsərlər içərisində skripka və fortepiano üçün yazılmış “Variasiyalar”, fleyta üçün “Bahar mahnısı” sonatinasını qeyd etmək olar.

İnstrumental əsərləri içərisində fortepiano üçün nümunələr xüsusi yer tutur. Belə ki, hələ tələbəlik illərində Ə.Abbasov sonata janrına müraciət edir. Lakin sonrakı illərdə sonatanı redaktə edərək “Dramatik” sonata adını verir. Onun tədris repertuarı üçün yazdığı uşaq pyesləri (“Uşaq pyesləri”, “Altı miniatür”) də diqqətəlayiqdir.

Əşrəf Abbasovun instrumental musiqisinin maraqlı hissəsini ansambl üçün yazdığı əsərlər təşkil edir. Bu sırada fortepiano triosunu, kvarteti qeyd etmək lazımdır. Bu əsərlərdə, xüsusilə də kvartetdə bəstəkarın polifonik üslubu aydın görünür.

Onun yaradıcılığında vokal musiqisinə də böyük yer verilir. O bir neçə yaddaqalan mahnı, romans və xor üçün yazılmış əsərin müəllifidir. Vokal lirikası müxtəlif obraz və tematikası ilə fərqlənir. Burada vətənpərvər, qəhrəmanlıq mahnıları, neftçilər, pambıqçılar, gənc qurucular haqqında da maraqlı mahnılar var. Lakin vokal musiqisinin ən dəyərli nümunələri Füzulinin, Vaqifin, Müşfiqin sözlərinə yazılan lirik mahnı və romanslardır.

Onun romanslarında melodik istedadı çox aydın görünür. Vaqifin sözlərinə yazılan “Heyran olmuşam” romansı öz orijinal strukturu ilə fərqlənir. Füzulinin şeirindən bəhrələnərək yazdığı “Füzuli” romansı üç dinamik dalğa şəklində qurulub, xalq mahnısı səviyyəsində ən populyar romanslardan biri H.Hüseynzadənin sözlərinə yazılmış “Baxdım ona, baxdı mənə” əsəridir.

Əşrəf Abbasov S.Rüstəm, H.Hüseynzadə, H.Arif, Z.Cabbarzadə və T.Elçinin sözlərinə müxtəlif mövzularda mahnılar yazıb. Bunların içərisində geniş auditoriya arasında çox sevilən T.Elçinin sözlərinə “Qarabağın qızları”, H.Hüseynzadənin sözlərinə “Gəl, gözəlim”, A.Şaiqin “Fitnə” pyesinə yazılmış “Oxu, bülbülüm” mahnılarının adlarını çəkmək olar.

Görkəmli bəstəkarın əsərləri ifaçılarımızın daim repertuarındadır, radio və televiziya kanallarında onun haqqında maraqlı verilişlər verilir. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında və Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının Ü.Hacıbəyli adına kamera salonunda bəstəkarın 90 illiyinə həsr olunmuş yubiley gecələri keçirilmişdi. Bu konsertlərdə onun simfonik və kamera instrumental əsərləri uğurla səslənmişdi.

2014-cü ilin noyabr ayında keçirilən Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının 80 illiyinə həsr olunmuş yubiley konsertlərində də Ə.Abbasovun operettalarından parçalar və xalq çalğı alətləri üçün yazılmış əsərləri də səslənmişdi.

Əşrəf Abbasovun müxtəlif janrlarda yazdığı qəlboxşayan əsərləri musiqi xəzinəmizdə xüsusi yer tutur. Bir-birindən gözəl melodiyaları radio və televiziyada, konsert salonlarında daima səslənir.

Zemfira Qafarova,

Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqının katibi, Əməkdar

incəsənət xadimi, professor

Mədəniyyət.- 2015.- 15 aprel.- S. 12.