Türk dünyasının böyük söz ağacı

“Kitabi-Dədə Qorqud”un Avropada ilk nəşrinin 200 illiyi UNESCO-da qeyd edilib

“Əsrlər dəyişir, cürbəcür ideologiyalar bir-birini əvəz edir, “Dədə Qorqud” isə yaşayır”

Aprelin 15-də UNESCO-nun mənzil-qərargahında Azərbaycanın, Türkiyənin, Qazaxıstanın və Türkmənistanın bu təşkilat yanında daimi nümayəndəliklərinin təşkilatçılığı və Beynəlxalq Türk Akademiyasının dəstəyi ilə “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun alman dilinə tərcüməsinin və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunan tədbir keçirilib.

Tədbirdə Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini Elçin Əfəndiyev, mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Sevda Məmmədəliyeva, UNESCO-nun rəsmiləri, Azərbaycanın və qardaş türk ölkələrinin incəsənət ustaları iştirak ediblər.

Tədbiri açan UNESCO-nun Dünya İrs Mərkəzinin direktor müavini xanım Meştild Rossler “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunu təkcə türk xalqlarının deyil, dünya mədəniyyətinin qədim irsi kimi dəyərləndirib, eposun yazılı Drezden və Vatikan variantlarının olduğunu söyləyib. O, əsərin xalqların öz azadlığı uğrunda mübarizəsinin tarixiliyi baxımından çox dəyərli olduğunu, türkdilli ölkələrin əksəriyyətində Dədə Qorqudla bağlı abidələrin yaradıldığını diqqətə çatdırıb.

* * *

Azərbaycan Respublikası Baş nazirinin müavini Elçin Əfəndiyev tədbirdə çıxış edərək deyib: “Kitabi-Dədə Qorqud” ən qədim dövrlərdən həyat və ölümdən, vəfa və xəyanətdən, məhəbbət və nifrətdən, igidlik və qorxaqlıqdan, xeyirdən və şərdən bəhs edib. Nəsillər bir-birini əvəz edib, əsrlər dəyişib, ancaq Qorqud dədənin söylədikləri həmişəki müdrikliyi ilə bərabər, həmişəki təzə-tərliyini saxlayıb.

Vaxtilə gördüyüm və heç vaxt xatirimdən çıxmayacaq bir mənzərə mənim gözlərimin qarşısına gəlir: müasir Tunisdə, Karfagen xarabalıqlarının yaxınlığında, göz işlədikcə uzanan qupquru səhralıqda nəhəng bir zeytun ağacı var. Bu ağacın yaşı üç min ilə yaxındır və bu üç min illik ağac bu gün də təzə-tər bəhrə verir, hər il təzə zeytunlar yetişdirir. Hərdən mən “Kitabi-Dədə Qorqud”u vərəqlədikcə o üç min illik zeytun ağacının körpə bəhrələrinə - yaşıl zeytun dənələrinə baxdığım dəqiqələri xatırlayıram və o əlçatmaz, ünyetməz qədimliklə o yeni doğuş, yeni həyat qarışığının qəribə bir ab-havasını hiss edirəm...

Dünya şərqşünaslığının tükənməz söz mənbəyi

Hələ XVIII əsrdən məlum olsa da, əslində Avropa şərqşünaslıq elmi bu eposu yalnız 1815-ci ildə kəşf edib. Həmin il alman alimi Henrix Fridrix fon Dits “Kitabi-Dədə Qorqud”un Drezden nüsxəsini tapdı və bundan sonra, az qala iki əsrdir ki, dünya şərqşünaslığının bir çox böyük nümayəndələri “Kitabi-Dədə Qorqud”u tədqiq, təhlil və tərcümə edib və alman, rus, ingilis, fransız, türk, italyan, ərəb, fars, serb, gürcü, türkmən, qazax, latış və s. dillərdə nəşr ediblər.

Bütün bu tədqiqatlar, tərcümələr, nəşrlər ötən müddət ərzində dünya şərqşünaslıq elmində, konkret olaraq isə türkologiyada məxsusi və nüfuzlu bir qol - qorqudşünaslıq yaradıb.

F.Dits 1815-ci ildə eposun Təpəgözlə bağlı boyunu nəşr etdi. O, öz tədqiqatında bir bədii personaj kimi Təpəgözü Homerin “Odisseya”sındakı məşhur Siklopla müqayisə edir və maraqlısı budur ki, F.Dits Təpəgözü daha ilkin bədii mənbənin qəhrəmanı hesab edir. F.Ditsə görə, “Odisseya” özündən sonrakı dövrdə Şərq aləminə məlum deyildi, halbuki Şərq əfsanələri, ədəbiyyatı “Odisseya”ya qədərki dövrlərdə artıq qədim yunanlara məlum idi. F.Dits Təpəgözü Siklop surətinin prototipi hesab edirdi, Təpəgöz bədii surət kimi, Siklopun əvvəli, başlanğıcı, başqa dildə, başqa mühitdə onun yeni ifadəsi idi.

Elə bircə bu faktın özü “Kitabi-Dədə Qorqud”un hansı qədimlərdən gəldiyi barədə yaxşı təsəvvür yaradır”.

Diqqətə çatdırılıb ki, 15 il bundan əvvəl - 2000-ci ilin bu vaxtı, aprelin ortalarında Prezident Heydər Əliyevin şəxsi təşəbbüsü və bilavasitə iştirakı ilə Bakıda “Dədə Qorqud”un şərti olaraq 1300 illik yubileyi böyük beynəlxalq bayram kimi qeyd edilib. Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan prezidentlərinin və UNESCO-nun o zamankı baş direktorunun iştirakı ilə keçirilən yubiley gecəsində Prezident Heydər Əliyev böyük nitq söyləyərək, “Dədə Qorqud” dastanını yüksək qiymətləndirib. “Mən bu faktı xüsusi qeyd edirəm, çünki sovet ideologiyası “Dədə Qorqud”u zərərli bir dastan kimi qadağan etmişdi. Əsrlər dəyişir, cürbəcür ideologiyalar bir-birini əvəz edir, “Dədə Qorqud” isə yaşayır”, - deyə Baş nazirin müavini vurğulayıb.

Milli ilə bəşərinin vəhdəti

Bildirilib ki, bu gün Bakıda “Dədə Qorqud” abidəsi ucalır, insanlar “Dədə Qorqud” parkında istirahət edir, tamaşaçılar “Dədə Qorqud” filminə və “Dədə Qorqud” mövzusunda teatr tamaşalarına baxır, tələbələr “Dədə Qorqud” təqaüdü alırlar. Bu gün nəinki Azərbaycanda, dünyanın bir çox ölkələrində “Dədə Qorqud” dastanı bəşəri bir abidə kimi uca tutulur. Bir neçə il bundan əvvəl Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Brüsseldə “Dədə Qorqud” abidəsinin açılışı oldu və elə bu fakt “Dədə Qorqud”a ehtiramın sərhədlər tanımadığını yaxşı göstərir. Prezident İlham Əliyev “Dədə Qorqud”u milli sərvət adlandırıb. “Dədə Qorqud” bir daha sübut edir ki, bəşəriyə aparan yol millidən başlayır. “Fürsətdən istifadə edib Prezident İlham Əliyevin salamlarını və xoş arzularını sizə çatdırıram”, - deyə Elçin Əfəndiyev bildirib.

Baş nazirin müavini deyib: “Bu gün “Dədə Qorqud” UNESCO ilə neçə ölkə arasında mənəvi körpü yaradıb və biz bunu çox əlamətdar hesab edirik. Son illər Azərbaycan və UNESCO arasında çox sıx işgüzar əlaqələr yaranıb. Bu əlaqələrin yaranmasında Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın xüsusi fəaliyyəti qeyd edilməlidir. Bu əlaqələr milli ilə bəşərinin vəhdəti, mənəvi dəyərlərin və maddi abidələrin qorunması, mədəniyyətlərin bir-birinə yaxınlaşması baxımından olduqca əhəmiyyətli və qiymətlidir. Bugünkü “Dədə Qorqud” bayramı bunun gözəl bir nümunəsidir.

Mən “Dədə Qorqud”a bu qədər diqqət yetirdiyinə, ehtiram bəslədiyinə və tədbirin keçirilməsinə dəstək verdiyinə görə UNESCO-nun rəhbərliyinə, üzv ölkələrin qurum üzrə milli komissiyalarına və Beynəlxalq Türk Akademiyasına dərin təşəkkürümü bildirirəm”.

* * *

Qazaxıstan Respublikasının dövlət katibi Gülsarə Abdikalykova, Türkiyənin UNESCO yanındakı daimi nümayəndəliyinin rəhbəri səfir Hüseyn Avni Bostalı, Türkmənistan Elmlər Akademiyası Əlyazmalar İnstitutunun direktoru Annaqurban Aşirov və Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti Darxan Kıdıralı çıxışlarında bildiriblər ki, müdriklik timsalının simvolu olan Dədə Qorqud obrazının əks olunduğu “Kitabi-Dədə Qorqud” ümumbəşəri əsər olmaqla yanaşı, dəyərli mədəni irs kimi türk xalqlarının milli abidəsidir.

Xalqların mədəni irslərinin qorunub saxlanılmasında, mədəniyyətlərarası dialoqun yaranmasında UNESCO-nun xidmətlərini qeyd edən natiqlər bu gün “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun ilk nəşrinin 200 illiyinin qurumda qeyd edilməsinin bunun bariz nümunəsi olduğunu bildirib, UNESCO ilə əməkdaşlıqdan, habelə ölkələrində Dədə Qorqudla bağlı ucaldılan abidələrdən və görülən işlərdən bəhs ediblər.

Sonda Azərbaycanın, Qazaxıstanın, Türkiyənin, Özbəkistanın və Türkmənistanın incəsənət ustalarının ifasında xalq mahnıları və Dədə Qorquda həsr olunan mahnılar səslənib.

Mədəniyyət.- 2015.- 17 aprel.- S. 8.