“Yaradıcılıq
həyatda mənə hər şeyi unutdura bilir”
“Balıqçılığın şaxtalı qış günlərində daha çətin olduğunu görürdüm, ona görə özümə başqa sənət seçməyi düşünürdüm”
Əməkdar rəssam
Sakit Məmmədov çağdaş
Azərbaycan rəssamlığının görkəmli
nümayəndələrindən biridir.
İmzası ölkəmizdən kənarda
tanınmaqdadır. Bir sıra beynəlxalq
mükafatların sahibidir. Əsərlərini
özünün əsasını qoyduğu opalizm
janrında yaradır. Onunla müsahibəni
təqdim edirik.
- Sakit müəllim, tanınmağınızda bəxt, şans məsələsinə necə baxırsınız?
- Mən alın yazısına inanıram, amma ona da inanıram ki, alın təri ilə alın yazısını silmək olar. Mən balıqçı oğluyam, Neftçalada doğulmuşam, dəniz burada, Kür burada. Qohum-qonşular da hamısı balıqçı idi, ailədə mənim də balıqçı olmağımı istəyirdilər. Ailədə, nəsildə rəssam olmayıb. Mən balıqçılığın şaxtalı qış günlərində daha çətin olduğunu görürdüm, ona görə özümə başqa sənət seçməyi düşünürdüm. Ailədə başqa yolla çörək qazana biləcəyimə inanmırdılar. Hamısının mənə yazığı gəlirdi ki, gecə-gündüz şəkil çəkir. Əl işlərimi rəssamlara göstərmək adıyla Bakıya gəldim. Əslində Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə qəbula gəlmişdim və imtahanlardan müvəffəqiyyətlə keçdim. Evdə buna inanmırdılar. Əla qiymətlərlə oranı bitirdim.
Sonra əsgərliyə getdim, Petrozavodsk şəhərində hərbi xidmətdə oldum. Bu müddətdə rus dilini yaxşı öyrənməyə çalışdım. Məqsədim İlya Repin adına Sankt-Peterburq (keçmiş Leninqrad) Rəssamlıq Akademiyasında təhsil almaq idi. Əsgərlikdən səmərəli istifadə etdim, yüksək qiymətlərlə bu akademiyaya qəbul olundum. Sonra qarşıma məqsəd qoydum ki, burada Lenin təqaüdü ilə oxuyacağam. 100 rubl pul alırdım, evdən pul göndərilməsinə gərək duymurdum. Arada sərgilərdən də qazanırdım. Diplom işimə görə SSRİ Rəssamlar İttifaqının üzvü seçildim. Əsərimi də muzeyə götürdülər.
Bakıya gələndən sonra 5 nəfər ailə üzvümlə 16 kvadratmetrlik yataqxana otağında yaşamalı oldum. Belə bir çətin şəraitdə əsərlər yaradırdım. Həyatımı özüm qura-qura gəlmişəm, qazandıqlarıma cırmaqlaşa-cırmaqlaşa nail olmuşam.
- İstənilən sənətdə öz yolunu tapana qədər kimisə təqlid etmək təbiidir. Sizdə bu dönəm nə qədər çəkib?
- Sankt-Peterburq Rəssamlıq Akademiyasında təhsil alarkən müəllimim Yevsey Moisenko işlərimi holland rəssamlarının əsərlərinə bənzədirdi. Deyirdim, təki holland rəssamlarına bənzəsin, ancaq Moisenkonun işlərinə oxşamasın. Akademiyanın bütün tələbələri onun kimi çəkirdilər. Hamı da mənə təəccüb edirdi ki, Moisenkonun tələbəsi olasan, ancaq azca da olsun, onun təsirinə düşməyəsən. Mən isə başqalarına can atırdım. Ona görə Ermitaj Muzeyinə gedib, dünya rəssamlarının əsərlərinə baxırdım. Danmaq olmaz, mənim işlərimdə yararlandığım rəssamlardan nəsə var.
- Hamıdan yararlanmaqda iki məqam var: ya sənətkar öz yolunu tapır, ya da arada qalaraq başqalarının təsirindən çıxa bilmir.
- Arada qalmaq pisdir,
rəssam özü ola bilmir.
Nə olsun ki, muzeydə
hər şey var. Sənə gərək olana baxmalısan. Mən muzeyə ayrıca kiminsə yaradıcılığına
baxmağa gedirdim.
Moisenko da vaxtilə öz müəllimlərini
yamsılamışdı. Onda El Qrekonun təsiri vardı, onu çox sevirdi.
- Sənətdə sizin özünəməxsusluğunuz nədədir?
- Hər şeyə münasibət sənətkarın
özündən başlayır.
Yaratdıqlarımın hamısında özümdən
nəsə var. Mənə
elə gəlir ki, eyni cür
çəkirəm. Başqaları isə deyir ki, çox dəyişmişəm. Ən yaxşısı,
işləyəndə özün
olmalısan, bildiyin kimi çəkməlisən.
- Deyirlər, insan sənəti duyduğu kimi, sənət də insanı duyur.
- Sənət şarlatanlıq
sevmir. O hiss edəndə
ki, rəssam ona ucuz yanaşır,
o da sənətkara elə münasibət bəsləyir. Nə vaxtsa sənətə
barmaqarası baxmışamsa,
o, mənə əks təsirini göstərib.
Ürəyimdən gələni eləyəndə,
sənət də mənə çox uğur gətirib. Elə məqamlar olub ki, xoşum gəlməyən adamın
portretini deyinə-deyinə
çəkmişəm, sənət
də mənə əks təsirini göstərib.
Sənət əsərləri də
insanlar kimidir: öncə sərgi salonlarını, dünyanı
gəzirlər, sonda gedib bir muzeydə
həmişəlik yerlərini
tapırlar. Ürəksiz çəkilən əsər isə heç harada özünə yer tapmır. Rəssam üçün uğursuz yaradılan əsərə görə
utanmaqdan pis iş yoxdur.
- Sizdə yaradıcılıq
prosesi necədir?
- Onu dillə anlatmaq çətindir. İşləyəndə adam dəli kimi olur. Qəribəsi odur ki, mənim
ən gözəl əsərlərim sinirli çağlarımda yaratdıqlarımdır.
Yaradıcılıq tək şeydir
ki, həyatda mənə hər şeyi unutdura bilir. Bu zaman
vurduğum boyalar da özümdən xəbərsiz, bədahətən
gəlir. Gərək kətandan
qorxmayasan. Kətan qorxunu
duyur. Yaradıcılıq məqamında kətan
da canlanır.
- Rəssamlar var ki, kimsənin üzünə qapı açmır. Rəssamlar da var ki, qapısı həmişə açıq
olur.
- Burada Səttardan
danışmalıyıq. Onun qapısı
həmişə açıq
idi. Gəlib-gedəni çox olurdu.
Səttarda gəncliyə sevgi
vardı. Beləcə o, əfsanələşdi. Bütün tələbə
rəssamlar onun emalatxanasına gedir, necə yaşayıb-yaratdığını
görürdülər. Ona görə Səttar həmişə cavan idi. Tələbə
vaxtı üzümüzə
qapı açan rəssamlar az
olub. Mənim də qapım
sənətsevərlərin üzünə açıqdır.
Öz tələbələrim var,
gəlirlər, gedirlər.
Mən heç yerdə dərs demirəm. Ayrıca tələbələrim var,
emalatxanamda öyrədirəm.
Ümumiyyətlə, rəssamlıq öyrədilmir,
öyrənilir.
- Nə zaman çəkirsiniz?
- Əslində nə
zaman çəkdiyimi
bilmirəm. Bundan ötrü gərək
özünü həmişə
ilham halında saxlayasan. İçkiylə, başqa vasitələrlə
ilham gətirmək sənət deyil. Sənətdən içki iyi
yox, gül iyi gəlməlidir. İçki
iyi gələn sənət kimsəyə
gərək deyil.
- Yeni yaratdığınız
opalizm cərəyanını
necə əsaslandıra
bilərsiniz?
- Əslində onu
mənim yaradıcılığımda
tapıblar. Opal daşını
mənə gətiriblər
və ondakı rənglərlə mənim
rənglərim arasında
birəbir oxşarlığın
olduğunu görmüşəm.
Sonradan bilmişəm ki, vurduğum rənglər məndən öncə təbiətdəki daşın
içində varmış.
Opalda özümə yaxın bildiyim rəngləri gördüm. Həmin daşı
tanımazdan öncə
mən o üslubda çoxlu əsərlər
çəkmişəm. Oradakı rənglər rəssamların
bildikləri rənglərin
əksinə olan rənglərdir. Rəssamlar qırmızının
yanında birdən-birə
yaşıl rəngi vurmağa ürək etmirlər. Ancaq opalda bu,
var. Bir də görürsən tünd-göyün
içində parıltılı
sarı var.
- Opalda mücərrədlik
var, üstəlik, oradakı rənglər təsadüfən yanaşı
işlənirlər. Rəssam isə
rəngləri məntiqə
və idraka uyğun vurur.
- Həmin mücərrədliyə
diqqətlə baxanda orada o qədər obrazlar - əllər, ayaqlar, üzlər görə bilərik ki.
- Öz kəşfinizi patentləşdirmisinizmi?
- Fikrim var, ancaq
bu artıq çoxlarına məlumdur.
Bir yana
baxanda onu patentləşdirməyin də
mənası yoxdur. Vaxtilə cərəyanları yaradanlar
hansısa sənəd
almayıblar.
- Başqalarının yaradıcılığında
sizin rənglərə,
üsluba yaxın rənglər görübsünüzmü?
- Yox, görməmişəm.
Klod Monedə opala yaxın rənglər var.
Yenə bu deyil. Məndə bu, yoldur, bütün işlərimdə
opal var. Bu rənglər bütünlüklə
ruhuma, qanıma keçib, onları hər əsərdə bir araya gətirə
bilirəm. Bu məsələdə ürəkli
olmaq gərəkdir.
- Cərəyanların çoxu
biçimə, bəziləri
mənaya, fikrə xidmət edir. Opalizmdə rəng effektləri, məncə, daha güclüdür.
- Burada biçim də var, fikir
də. Bizdən öncəkilər olmasaydı, bu gün bizlər də olmazdıq, yaratmazdıq. Çox vaxt
məni realist rəssam
kimi qəbul edirlər. Məndə təkcə realizm
deyil. Yaradıcılığımda realizm də,
müəyyən yerlərdə
abstraksionizm də var.
Rəssamı hansısa
cərəyana sonradan
aid edirlər. İnanın, özüm bilmirəm, məsələn, o göy,
qırmızı rəngi
kətana niyə vurmuşam. Gəlir və mən
də vururam. XX əsrin böyük rəssamı Pikasso deyirdi: “Rəssam var köçürür,
rəssam da var oğurlayır”. Ancaq elə oğurlayır ki, bu, yaradıcı
şəkildə baş
verir, kimsə bilmir.
- Əgər rəssamın
yaşadığı çağda
onun əsərlərinin
mahiyyəti açılmırsa,
o öləndən sonra
necə açılacaq?
- Hərə öz bildiyi kimi yozacaq.
Vaxtilə sənətşünaslar Mikelancelonun freskaları haqqında yazırdılar
ki, rəssam çox soyuq rənglərdən istifadə
edib. Bir nəfər onları
bərpa edəndə
məlum oldu ki, demə, belə deyilmiş. Freskaların
üstünü his örtübmüş,
altda daha parlaq rənglər varmış. Bununla bağlı
bütün yazılanlar
yalan çıxdı.
Hərə əsəri öz
bildiyi, dərk etdiyi kimi görür.
- Azərbaycanda yaxşı
rəssamlar çoxdur,
ancaq onların əsərləri sizinki kimi satılmır...
- Mən işlərimi baha satıram, əslində dünya üçün bu, elə də baha deyil. Dünyada, Avropada
özümə qarşı
hansısa ögeylik görməmişəm. İşin yaxşıdırsa,
bəyənilir, dəyərləndirilir.
- Bəzi rəssamlar daha dəqiq çəkməyə çalışırlar.
Buna münasibətiniz.
- Elə çəkə bilərəm ki, foto onu edə
bilməz. Amma mən onu yaradıcılıq yox, peşəkarlıq sayıram.
- Övladlarınız da rəssamdırlar. Onların işləri
haqqında nə deyə bilərsiniz?
- Bir var rəssam,
bir də var rəsmçəkən.
Onlar rəsm çəkirlər.
Rəssamlıq ayrı şeydir.
Müstəqil yaradıcılığı olmayan rəssam sayıla bilməz. Oğlumun biri sərgi də eləyib. Dəniz, liman onun sevimli
mövzularıdır. Oradan hara gedib çıxacaq,
onu gələcək göstərəcək.
S.Soltanlı
Mədəniyyət.- 2015.- 7
oktyabr.- S. 8.