“Dünyada
hər ana...
...ağlayaydı
kaş”?! Bilirəm, nə təəccüb,
nə də təəssüfləndiniz. Çünki söhbətin
Tofiq Bayramdan getdiyini həmən bildiniz...
Neçə-neçə
bu sayaq obrazlı sözlərilə
bahəm, büsbütün
şairanə və özgür ədaları,
gur-gur səs-sədaları
ilə də dillərdə obrazlaşmış
Tofiq Bayramdan...
Və təbii ki, mənim, oxucu diqqəti, cəzbi-reklam naminə üç nöqtələr intizar-ixtisarı
ilə verdiyim başlığın orijinalda
“təkcə toy günündə
ağlayaydı kaş”
variantında olduğunu
da bildiniz...
Məlumunuz olsun ki, mən də bu yanaşmamın onun çağdaşları,
müasirləri tərəfindən
yüzə-yüz təsdiqlənib,
düzə-düz hesab
ediləcəyinə tam əminəm.
Hətta onların arasında şairin - Azərbaycan Radiosunun (1926)
və Televiziyasının
(1956) yaranmalarının 50 və 20 illikləri münasibətilə yazdığı
şeirdəki “Mehdi Hüseyn küçəsi,
Mehdi Hüseyn küçəsi!” kimi gurlamlarına, “Ay gecikən
məhəbbətim!”indəki sayaq xiffət-haraylarına, “Gərək
elə yanım!” qəbilli ülfət-çağlamlarına
adekvat epitetlər işlətməyimi arzulayardılar.
Məsələn, “təkrarsız
tribun”, “qiraət atomu”, “şimşək çaxımlı, “dəli”-dolu yağımlı” Tofiq Bayram...
Bu “hərbə-zorba”
nüanslı təqdimatdan
sonra, şairin bir neçə zər-zərif şeirini xatırladım və belə bir incə-mincə
duyğulu yarımbaşlığa
əşhədi-ehtiyac duydum:
Arifi-zərif Tofiq Bayram...
Həmin şeirlərdən biri də “Qadın ürəyi”!..
Və o doqquz bəndlik poetik zəriflikdən ikicəsi:
...Güldürsən,
ömürlük səadətindir,
Söndürsən, yanmağı bir
də çətindir.
O, əsl qayğının, məhəbbətindir,
Sevgisiz, zindandır qadın
ürəyi.
Sənsiz əl çəkərəm
arzudan, kamdan,
Nə çıxar sevgisiz
- sənsiz ilhamdan?
İncitsən,
dözərəm, Tofiq
Bayramdan
İncimə, amandır, qadın ürəyi!..
1934-cü ilin son ayında Əmircanda doğulub,
1991-ci ilin aprelində
elə o yurdun məzarlığında dəfn
olunub. Ömrünün son üç-dörd ilində ürəyinin başında gəzdirdiyi
Qarabağ dərdi ilə birgə gömülüb torpağa.
Sinəsində şair ürəyi
- hər digər görəvlilərdən daha
həssas, daha kövrək bir qəlb daşıması
azmış kimi, “...yaddançıxmaz Qarabağ”
onu daha da kövrəldib kükrətmişdi. Xısın-xısın
danışan bəzi
həmkarlarına “orijinal”ındakından
bir az
da artıq, bir qədər də zildən gurlayırdı hərdən.
“Kremlin valı, Bakının yalı ilə üstümüzə
hürənlər”, “qızlarının
gözü həmişə
başıpapaqlılarımızda, dığalarının gözü
torpaqlarımızda!” kimi
poetik-replik sözlər
işlədərdi ermənilərin
ünvanına.
Bu fani,
amma həm də “qəni-qəni gözəl dünya”dan xəyal-dünyaya gediminədək
adi olmamağa çalışıb bu şair. “Ana təbəssümü”
adıyla çap etdirdiyi otuz altı səhifəlik ilk
kitabından, ölümündən
az əvvəl
nəşr edilmiş
“Ay gecikən məhəbbətim”
adlı son (12-ci) kitabınadək
ədəbi aləmə
səs salıb. Qardaş xalqlar poeziyasından ana dilimizə gözəl, dostlarının
təbirincə, “Tofiqləngər
tərcümələr” edib.
A.Tvardovskinin “Yaddaşın
hökmü” poemasının
tərcüməsi də
o vaxt ədəbi ictimaiyyət içərisində
“ilin tərcüməsi”
kimi səs çıxarmışdı və
bu ciddi işinə görə, “məşhur avtor”un əsərinin “ikinci müəllifi” kimi qiymətləndirilən Tofiq
Bayram 1988-ci ildə Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülüb.
Bu məqamda
deməmək olmur ki, bu şairin
Rəsul Həmzətovdan
tərcümələri o illərin
hadisəsi kimi qiymətləndirilərdi. Geniş ürəkli, saf-sadədil
Tofiq Bayram Rəsul Həmzətovun Azərbaycan tanıtımına
bir igid ömrü həsr etmişdi. Böyük
Səməd Vurğunla
dostluqlarına bir övlad fəxarət-sədaqətilə
yanaşan Tofiq onun yaradıcılığından
ibarət tərcümələrindən
“Dostları qoruyun” adlı 304 səhifəlik
bir kitab nəşr etdirmişdi. “Əziz dostum məndən küsüb,
incidi”, “Dost gedib, özümə gələ
bilmirəm, ...Gözümün yaşını silə bilmirəm”...
Yuxarıda işlətdiyim “fani dünya” ifadələrinin “açması”
vaxtıdır. Belə
ki, bir vaxtlar
Səməd Vurğuna
bizim şairlərdən
də qəşəng
misralar qoşub-coşan
o şair sonralar məlum Qarabağ hadisələrinin başlanğıcında
Azərbaycan həqiqətini
erməni yalan-yamanlarına
satmaq cəhdləri etdi...
Tofiq Bayram isə...
Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun
Tarix fakültəsini
bitirib. Əmək fəaliyyətinə “Azərbaycan müəllimi”
qəzetində şöbə
müdiri kimi başlayıb. Azərbaycan
Televiziyası və Radiosunda redaktor, Opera və Balet Teatrında
ədəbi hissə müdiri, “Ulduz” jurnalı, “Ədəbiyyat
və incəsənət”
qəzeti redaksiyalarında
şöbə müdiri,
“Yazıçı” nəşriyyatında
baş redaktor müavini, ömrünün
sonlarında isə yalnız yaradıcılıq
“vəzifə”lərində çalışan şair
doğumundan ölümünə
sovet rejimində yaşasa da, qələmindən qədəminə
azad, sərbəst görünüb. Bir çox
postsovet tərənnümçülərə
nisbətdə “naxələf”
sələf kimi tanınıb. Kremlin “krem”li rəhbərlərinə,
ideologiyasına “qələm-rəncbərlik”
etməyib. Oxuduqca
hiss edirsən ki, bu şair könül
çəminə keçənlərin
əksərinin məna
cəmini tamamlamağa,
məzmun “suyunu” son damlasınadək çəkib
çıxarmağa çalışıb.
Hər Azərbaycan insanının həyatında
bircə kərə çalınan məlum havanın əkiztayını
- mətn gəlin-bacısını
yaratdığı “Vağzalı”da,
böyük sələfinin
“dərsə gedən
bir uşaq”ından tutmuş sevgi-məhəbbətin
qış-dış dövrlərində
görüşə uçar
quş kimi yürüyən cavanlaradək
- hamını yıxan
buz üstdə “əsl kişi oyunu” adlandırdığı
(xokkey) “Əsrin oyunu”nda, əksəriyyətin
etiraf etməyə çəkindiyi “retro”-sevgi
mövsümünü bütün
duyğu nüansları,
həsrət-xiffət fəsillərilə
canlandırdığı “Ay gecikən məhəbbətim”ində
olduğu kimi...
Yüzlərlə
gözəl poeziya nümunələri içərisindən
üçünün adını
çəkdim və bəri başdan deyim ki, yığcamlıq
xatirinə, onlardan yalnız ikisi üstdə dayanmalı və bunları da lap abituriyentlik “konspekt”ləri variantında
təqdim etməli oluram.
“Vağzalı
çalınır”dan başlayaq:
Duvağa bürünüb yola düşürsən,
Ay bacım, sən haldan-hala düşürsən.
...Özgə bir yuvaya köçürsən
indi.
Gedirsən könlünü verdiyin yerə.
Buydu anamın da fikri, xəyalı,
Bəs niyə kövrəlir
o, birdən-birə?
…Bir evdən bir evə səadət gedir,
Biri yola salır,
biri səsləyir.
Bir ana qızını burda ləngidir,
Bir ana həsrətlə
gəlin gözləyir.
…O göz yaşlarında sevinc var, bacım.
Səadət həmişə gülmək
deyildir,
Ana qız
toyunda ağlayar, bacım.
“Vağzalı”
çalınsın, get yavaş-yavaş.
Dünyada hər ana öz
anam kimi
Bircə toy günündə ağlayaydı
kaş...
Və... “məhrəm”lik baxımından bir qədər “konspirativ” konspekt. Əlbəttə,
“Ay gecikən məhəbbətim”dən:
İllər boyu səni gəzdim,
Ay gecikən məhəbbətim!
Sən yubandın, mən tələsdim,
Getdi gənclik təravətim,
Ay gecikən məhəbbətim!
Saç ağartdım bu yollarda,
Harda idin, söylə,
harda?
Bir yarpağam, son baharda
Saralıram yetim-yetim,
Ay gecikən məhəbbətim!
...Sevə-sevə
öləydim kaş.
Sən olaydın vəsiyyətim.
Ay gecikən məhəbbətim!
Cəzam varsa, verən
gəlsin.
Könlü hicran görən gəlsin,
Məcnun gəlsin, Kərəm gəlsin,
Desin
nədir qəbahətim,
Ay gecikən məhəbbətim!
Belə, şair! Təki oxucu məhəbbəti gecikməsin...
Ruhuna rəhmət, hələ də dillərdə dolaşan adına salam, əziz xatirənə ehtiram, Tofiq Bayram!..
Tahir
Abbaslı
Mədəniyyət.- 2016.- 16
dekabr.- S.13.