Peşə
bayramında kino ekranındakı həmkarlar
haqqında
Bu
gün bizim peşə
bayramımızdır. Bayram, istirahət bilmədən çalışan, heç vaxt işi bitməyən jurnalistlərin
bayramıdır. 141 il əvvəl təməli
"Əkinçi" ilə qoyulan Azərbaycan
milli jurnalistikasının tarixi
qədim olmasa da, ictimai həyatda hər zaman
mühüm rol
oynayıb. Ədiblərimiz, dramaturq və
ssenaristlərimiz bizləri də ara-bir
yada salıblar. Bu
yazıda da Azərbaycan kinosu
ekranından tanıdığımız həmkarlar, bədii
filmlərdəki jurnalist obrazları barədə
söz açmaq istədik.
"Qəzetlər
padşahı" Rza bəy
1956-cı
ildə ekrana çıxan və bu günədək sevilərək izlənilən
“O olmasın, bu olsun"
filmindəki Rza bəydən başlayaq. Əslində dahi
Üzeyir bəy öz
operettasının librettosunda elə səlist
məqamları tutmuşdu, elə dolğun tipajlar
yaratmışdı ki, əsərin kino versiyasının uğur
qazanmaması mümkün deyildi.
Üstəlik rejissor Hüseyn
Seyidzadə bu ekran
işində görkəmli aktyorların möhtəşəm
ansamblını yaratmışdı.
SSRİ
Xalq artisti, xarakterik obrazlar
qalereyası ilə adını Azərbaycan aktyorluq
sənəti tarixinə qızıl hərflərlə
yazmış İsmayıl Osmanlının
yaratdığı qəzetçi Rza bəyi
bu gün də
gerçək qəzetçiliyə üzqarası olan bəlli kəsimin sələfi hesab etmək olar.
Rza bəyin
redaksiyada "Molla Nəsrəddin"
jurnalının onu tənqid etməsindən
qeyzləndiyi epizodda özünü
"qəzetlər padşahı" adlandırması, Mirzə
Cəlili öz qəzetəsində
yıxıb sürüyəcəyini bəyan etməsi səhnəsini
yada salaq.
Rüstəm bəy onu qonaqlığa
çağırır, Rza bəy də onu “yarınkı qəzetəsində”
göylərə qaldıracağını deyir.
Amma gün gəlir ki, həmən bu Rza bəy pul müqabilində
Rüstəm bəyi "qəzetdə biabır etməyə,
lap atasını yandırmağa" da hazırdır.
Xatırladaq
ki, Üzeyir Hacıbəyli
"O olmasın, bu olsun"u qələmə aldığı dövrdə
qəzetçiliklə məşğul olurdu
və Həsən bəy Zərdabinin təməlini qoyduğu maarifçilik ənənələrini
davam etdirən gənc milli
jurnalistikaya can-başla
xidmət edirdi.
Operettada Mirzə Cəlil,
yaradıcılığı "Molla Nəsrəddin"
jurnalında parlamış Mirzə Ələkbər Sabir və Əzim Əzimzadə obrazları yoxdu, filmdə isə biz
onları görürük. "Molla Nəsrəddin" jurnalının redaksiyasında
çəkilən epizod, gənc tələbə
Sərvərin Gülnaza qovuşmaq
planını məhz Mirzə Cəlilə etibar
etməsi ssenari əlavəsidir.
Hətta
film ekranlara
çıxanda quruluşçu rejissor Hüseyn Seyidzadə
ilə ssenari müəllifi Sabit Rəhmanı tarixi
faktın təhrif edilməsində, yəni "Molla Nəsrəddin" jurnalının
redaksiyasını Tiflisdən Bakıya köçürməkdə
qınayanlar da olmuşdu.
Amma
sırf jurnalistika təəssübkeşliyi
nəzərindən "O olmasın, bu olsun"a baxanda
fərqinə varırsan ki, əgər
filmdəki “molla nəsrəddin”çilər
olmasaydı, elə görünərdi ki,
sanki Rza bəy kimiləri
dövrün milli
jurnalistikasının ümumiləşdirilmiş
simasıdır.
"Məqalə
nə məqalə!"
Maraqlıdır
ki, "O olmasın, bu
olsun" filminin ssenari müəllifi, Azərbaycanın böyük komedioqrafı Sabit
Rəhman ilə Süleyman Ələsgərovun
"Ulduz" operettasında da Müxbir obrazı var. 1964-cü ildə ekranlara
çıxmış filmin quruluşçu rejissoru Ağarza Quliyev, ssenari müəllifləri isə rejissorla yanaşı, Hüseyn
Nəcəfov və Yuli
Fogelmandır. Filmdə Bakıdan gəlmiş təcrübəçi
tələbələrin kolxozda nə
işlə məşğul olduğu barədə
yazı hazırlayan rayon qəzetinin müxbirini epizodik rollar ustası Fazil Salayev oynayır. Maraqlıdır ki, Müxbir filmdə, demək
olar ki,
danışmır. Sadəcə, kollektiv
şəkil çəkmə məqamında bir-iki
söz deyir. Lakin Fazil Salayevin
ustalığı ondadır ki, bir kəlmə danışmadan iri göy gözlərinin
mənalı baxışları, üzünün
işlək mimikası və hətta Gülümsərovun onu tələbələrlə birlikdə gördüyü an "yoldaş müxbir, deyəsən,
sizin press-konferansınız var?" sualına da
adicə istehzalı təbəssüm və boş
bir şeyin baş verdiyinə işarə kimi
əlini yelləməsi çox söz deyir. Müxbirin dinməzliyi Gülümsərova
şübhəli görünür və
o, Möhsünə qonağı layiqincə
"yola salmağı"
tapşırır.
Filmin
əsas qayəsinin açıldığı və xoş sonluqdan xəbər
verən kolxozun ümumi
iclasının atmosferini də həmin
dinməz müxbirin yazdığı məqalə
müəyyən edir. Qəzetdə
yazılan məqalədən biabır olan
Gülümsərov Müxbiri qınayanda
Möhsün ona
istehzalı cavab verir:
"Müxbir mandarinləri almadı. Dedi ki, gözləyəcəyəm
limandra yetişsin".
Cənub
şəhərinin qəhrəmanlarından nə yazmaq olar?
İnsan
kimi vicdanlı-vicdansız, qərəzli-qərəzsiz
olmağından asılı olmayaraq, jurnalist bir peşəkar kimi dövrün klişelərinə
uyğun, ona
yaradılan şərait və verilən azadlıq çərçivəsində
yazmağa məhkumdur. "Bir cənub şəhərində" (1969, quruluşçu rejissor Eldar Quliyev) filmində də
öz qəhrəmanını anlamağa çalışan jurnalist
obrazı var.
Çox
böyük olayların baş
verəcəyinin gözlənildiyi məhəlləyə
buranın hələlik yeganə ali təhsilli
cavanı, dünyagörüşü
tində dayanan uşaqlıq
dostlarından xeyli fərqlənən Cahangirin (Hacımurad Yegizarov)
iki rəfiqəsi ilə günün
günorta çağı evə gəlişi
ilə başlayır. Bir qədər sonra biləcəyik ki,
küçədəki “namus
davası”nın şahidi olan
bu qızlardan biri - Rəna
(Natella Adıgözəlova) jurnalistdir və belə bir
olayı izləmək həvəsi onun
sırf peşə marağı ilə bağlıdır.
Bir
neçə gün sonra
Neft Daşlarına ezamiyyətə gedən
Rəna həmin küçənin sakini
- Murad (Həsən Məmmədov) barədə
oçerk yazmaq istəyir.
Muradı anlamağa
çalışan Rəna onun xarakterini açmaq üçün qonşuluqda
baş vermiş qətl
hadisəsinə seyrçi münasibətini
öyrənmək, cəsur və bacarıqlı neftçi oğlanın xislətindəki ikiləşməni
qabartmaq üçün
onunla bir neçə
dəfə görüşür. Olsun ki, Rəna Murad kimi saf
bir oğlana rəğbət
bəsləyir, lakin Murad
indiyədək özünə qarşı heç
bir qızdan maraq
görmədiyindən ona aşiq
olur. Anası (Süsən Məcidova) biləndə
ki, oğlu məhəllə
qanunları ilə yaşamayan Cahangirlə
dostluq edən, onların evinə gəlib-gedən
jurnalist qıza aşiqdir,
aləmi bir-birinə qatır. Filmdə Murad-Rəna
xətti əsas götürülməsə də, hətta bu xətt yarımçıq kəsilsə də,
müəlliflər filmin əsas qayəsi
ilə yanaşı bir fikri
çatdırırlar: öz qanunları
ilə yaşayan məhəllədə
böyüyən, hətta qəlbən çox
humanist olan, üstəlik,
daxilindəki sapıntı və çəkişmələrlə
çarpışan əmək qəhrəmanı olsa belə, onu bu dövrdə oçerk
qəhrəmanı etmək olmaz!
Özünə
verdiyin cavabsız sual...
Radio
jurnalistlərinə həsr olunmuş
"Ən vacib müsahibə" filmi 1971-ci ildə ekrana
çıxıb. İstedadlı və uğurlu
karyera qurmuş Zaur (Hacımurad Yegizarov) radio jurnalistidir. O, işi və öz
düşüncələri ilə özünə bir aləm yaradıb və həmin aləmdə
də yaşayır. Onu qəlbən sevən Səidəni itirir
və qızı yenidən qaytarmağa cəhd
göstərir. Ölüm ayağında
olan, xərçəngə tutulduğunu bilən qohumu
Cəbrayıl dayı (Rza Təhmasib) ilə
görüşü Zaurun
düşüncəsində çevriliş
edir. Bu günədək
qüsursuz işləmiş,
vicdanının, mənəviyyatının
saflığını qorumuş Zaur ən vacib "Həyatın
mənası nədir və mən insanlar
üçün nə edə bilmişəm?"
sualının cavabını tapmaqda
çətinlik çəkir.
Filmdə ara-sıra jurnalistikada rast gəlinən bir məqam da yer alıb. Tapşırılmış Bacıoğlunu radio jurnalisti etmək lazımdır. Amma necə?
Yazı yazmağı bacarmayan, bu sahəyə yalnız prestij naminə üz tutan özündənrazı
Bacıoğlu (Fuad Poladov) kimilərini jurnalistikadan uzaqlaşdırmaq
elə əsl peşəkar insanların
edə bildiyi yaxşılıqlardan olmalıdır.
Aramızdakı
şeytan niyyətliləri
ifşa et!
"Şeytan göz qabağında" filmi
(1987) bir cinayət işinin izi ilə gedib balıq mafiyası ilə qarşılaşan,
həyatını riskə
ataraq həqiqəti üzə çıxaran
jurnalistin başına
gələnlərdən bəhs
edir. Asim Cəlilovun
ssenarisi əsasında
quruluşçu rejissor
Oqtay Mirqasımovun çəkdiyi filmdə iki mətin jurnalist obrazı var: Bakıdan ezam olunan Teymur
(Fəxrəddin Manafov)
və yerli mafiya ilə mübarizədə əsəbləri
tab gətirməyən bölgə
müxbiri Sabir (Həsən Məmmədov).
Bu film janrına görə də jurnalist qəhrəmanı
olan digər filmlərimizdən fərqlənir.
Çəkilişin mükəmməlliyi, hadisələrin dinamik inkişafı, aktyorların
məharəti müasir
dövrdə jurnalist əməyinin nə qədər çətin
və vacib olduğunu tamaşaçıya
göstərir.
Filmin sonuna yaxın belə bir epizod
var. Teymurun Sabir ilə birlikdə hazırladığı materialın
yerləşdirildiyi qəzet
çap prosesindədir. Redaktor qəzetin səhifələrini
oxuyur və Sabir Salayev imzasını
qara haşiyəyə
alır. Dövlətə, təbiətə zərbə
vuranlara qarşı mübarizədə üzləşdiyi
şantaj və hədələrə jurnalist
qəlbi tab gətirmir.
* * *
Digər Azərbaycan filmlərində
də mətbuatla bağlı müəyyən
epizodlar, taleyi müəyyən qədər
mətbuatla bağlı
qəhrəmanlar var. Biz yalnız
mühüm bildiklərimizin
üzərində dayandıq.
Sonda isə həmkarlarımıza heç
vaxt Rza bəy kimi olmamağı,
Müxbir kimi az danışıb çox və düz yazmağı, Rəna kimi öz qəhrəmanına
fərqli yanaşmağı,
Zaur kimi ən vacib müsahibədə
susmamağı, Teymur
kimi sonadək prinsipial qalmağı və yuxarıda qeyd etmədiyimiz "Bəyin oğurlanması"ndakı
Jurnalist qız kimi müsahibinin əvəzinə lazım
bildiyi cavabı yazmaq səlahiyyətini öz üzərinə götürməməyi arzulayırıq.
Bayramımız
mübarək!
Gülcahan Mirməmməd
Mədəniyyət.-
2016.- 22 iyul.- S. 12.