Zəhmət və səbirlə yaşadılan el sənəti

Keçəçilikdə ən ağır iş bükülmüş keçənin döyülməsidir, yun günlərlə, aylarla döyülür, sonda keçə halına düşür

Rəssam Rauf Əbdülhüseynoğlu uzun illərdir ki, milli keçəçilik sənəti ilə məşğul olur. Çağımızda keçəçilik sənətinin ölkəmizdə yaşadılması və bədii səviyyədə təqdim edilməsi onun adı ilə bağlıdır.

Onunla Əhmədlidəki “Rəssamlar evi”ndə, 13 kvadratmetr sahəsi olan kiçik emalatxanasında görüşdüm. Təbii ki, buranı keçəçilik kimi ağır sənətlə məşğul olan rəssam üçün emalatxana adlandırmaq çətindir. Ancaq rəssam buna da şükür edir ki, heç olmasa hər gün evindən çıxıb sevdiyi sənətlə məşğul olmaq üçün üz tutduğu bu ünvan var. Bu balaca otağı ona 15 il öncə Rəssamlar İttifaqı verib. Qəribəsi odur ki, rəssam bu darısqal yerdə özü üçün keçələrdən kiçik alaçıq, dəyə də düzəldib ki, yorulanda dincəlsin.

1957-ci ildə Mingəçevirdə anadan olan həmsöhbətim deyir ki, 3 yaşından rəsm çəkməyə başlayıb. Sənət təhsilini ilk olaraq o vaxtkı Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində, sonra isə indiki Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin xalçaçılıq fakültəsində alıb. Keçə sənətini isə təkbaşına öyrənib, 1979-cu ildə bu sənətdə ilk əl işini ərsəyə gətirib.

Özü bu haqda belə danışır: “İlk dəfə keçəni uşaqlıqda babamgilin Zərdabdakı evində görmüşdüm. İşə başlayanda çex və yapon qaynaqlarını araşdırdım. Türkmənlərdə də keçə sənəti var, alaçıqları örtürlər. Onlarda yunu qamışa büküb sıxırlar. Bizdə isə keçə yalnız döymə yoluyla əmələ gəlir. Beləliklə, günlərin birində keçə düzəltmək qərarına gəldim”.

Bunun üçün rəssam yun alıb, boyayıb və didib. İlk işi “Qoy həmişə günəş olsun!” əsəri olub. Əsəri düz bir ilə başa çatdırıb. Bir adam tapmayıb ki, bu sənətin texnologiyasını ona başa salsın.

“Çox təcrübəsiz idim. Adətən keçənin qalınlığı 1 sm olur. İlk əsərimin qalınlığı 10 sm-ə çatırdı. Ölçüsü böyük idi. Ümumiyyətlə, keçə əsərlərin ölçüsü böyük olur. Öncə yerdən bez sərdim, sonra eskizə əsasən yunu onun üzərindən yığdım. Bunun da üzərindən isti su əlavə elədim. Çox döyəcləsəm də, yun bir-birinə yapışmırdı. Həmin keçənin çəkisi 7 kiloqram idi.

1980-ci ildə Rəssamlar İttifaqı payız sərgisi keçirirdi, həmin əl işini götürüb sərgiyə verdim. Dedilər ki, biz belə şeyləri qəbul etmirik. Bundan sonra keçəçiliklə məşğul olmağım sual altında qalırdı. Bir müddət sonra Novqorodda gənc rəssamların sərgisi keçirilirdi, həmin əsərimi poçtla ora göndərdim. Gözləmədiyim nəticə ilə qarşılaşdım: birinci yer tutmağımla bağlı təbrik məktubu aldım. Bu uğur mənə dedi ki, keçəçiliyi davam etdirməliyəm”.

Rəssamın keçədən hazırladığı ikinci işi “Karvan” olub, 8 aya ərsəyə gətirib. Yenə də sərgiyə təqdim edib və bu dəfə komissiyanın sədri, Xalq rəssamı Kamil Əliyev çox bəyənib və onun istəyi ilə əsər dövlət tərəfindən alınıb.

“Həmin işə görə 800 rubl pul aldım. Ehtiyacım olsa da, pulsuz alınmasına da razı olardım, təki qəbul olunum. Beləcə keçə əsərlərimi yavaş-yavaş qəbul etməyə başladılar. 1994-cü ildə Bakıya BMT-nin baş katibi Butros Butros Qali gəlmişdi. “Qarabağ təranələri” əsərimi ona təqdim etdilər”.

Müsahibim keçənin qoyun və dəvə yunundan hazırlandığını söyləyir. Onların hər biri yaxşıdır, ancaq ikisinin qarışığından düzəldilən keçə lap keyfiyyətli olur. İnsanlığa məlum olan ilk keçə Altay dağlarındakı Tuket kurqanından tapılan, eramızdan 2 min il öncəyə aid nümunədir. Bu, başlıca olaraq qədim türklərlə bağlı bir sənətdir. Bir çağlar Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, özəlliklə qoyunçuluğun inkişaf etdiyi yerlərdə çox yayılıbmış. Ölkəmizdə keçənin tarixən bir neçə növü olub: qundaq, qapı, yapıncı, namazlıq keçələri. Adlar keçənin nəyə yaradığını aydın göstərir. Körpə uşaqların bələmək üçün qundaq keçədən, evin, alaçığın girişini örtmək üçün qapı keçədən istifadə edərdilər. Eləcə də islanmamaq üçün çobanların yapıncıları bundan düzəldilərdi. Namaz qılmaq üçün ayrıca keçələr də hazırlanıb.

Rəssam bildirir ki, keçə düzəltmək üçün qoyunun yaz yunu daha əlverişlidir, ona görə ki, belə yun yumşaq olur. Bir də yun yalnız qoyunun belindən qırxılmalıdır, çünki bu hissədəki yun uzun olur, döyəndə isə yaxşı yapışır. Yun təbii olaraq qara, ağ, qəhvəyi rənglərdədir. Bunlar olduğu kimi keçədə istifadə edilir. Başqa rəngləri isə rəssam bitkilərdən alır. Məsələn, yunu qırmızı boyamaq üçün kal böyürtkəndən, göy boyamaq üçün əncir yarpağından yararlanır. Süni boyalardan istifadə etmir, ona görə ki, yun qaynamadan sonra qırılır. Boyanmış yun qurudulur və didilir. Eskizə əsasən boyalı yun bezin üzərinə düzülür və üzərinə sabunlu isti su səpilir. Düzülən yunun hündürlüyü 50 sm-ə qədər olur. Bu isə rəssamın əsərə yuxarıdan aşağı baxmaq, onu bütövlükdə görə bilmək imkanını daraldır. İsti suyun səpilməsindən sonra yun xeyli yatır, sabun isə onun birikməsini asanlaşdırır. Sonra yunun üstündən yenə parça sərilir və ardınca bükülmə prosesi gəlir.

Keçəçilikdə ən ağır iş bükülmüş keçənin döyülməsidir. Buna da güclü qol gərəkdir. Rauf bəy yunu döymək üçün ayrıca alət də düzəldib. Beləcə yun günlərlə, aylarla döyülür, sonda keçə halına düşür. Gündə keçəni üst-üstə 10 saat döymək tələb olunur.

Bəs rəssam əsərlərini harada yaradır? “Keçə düzəldəndə həyətə düşür, yun boyamaq üçün qazanlarımı qaynadıram. Ya həyətdə, ya blokdakı pilləkənlərin meydançasında bez parçanı sərib yunu düzürəm. Ona görə əsərlərimin çoxunun ölçüsü pilləkənin meydançası boydadır”.

Müsahibim ildə 10-a yaxın keçə əsəri yaratdığını bildirir. İndiyəcən ümumilikdə 150-dək əl işi ərsəyə gətirib. Rəssamın Bakıda 4 sərgisi, eləcə də ABŞ, Moldova, Finlandiyada fərdi sərgiləri keçirilib.

R.Əbdülhüseynoğlunun bu ağır sənətin özündən başqa bir davamçısı da var. O da rəssamın oğlu Əbdülhüseyndir. Deyir ki, gənclər arasında bu sənəti öyrənmək istəyənlər olsa da, sonradan geri çəkiliblər. Çünki bu, çox əziyyətli işdir. Yunu boyayanda ondan pis qoxu gəlir, buna da dözmək lazımdır.

Onu da qeyd edək ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bu qədim xalq sənətimizi gələcək nəsillərə çatdırmaq üçün hər il rəssamın bir neçə əsərini alaraq muzey sərvəti kimi qoruyur.

S.Qaliboğlu

Mədəniyyət.- 2016.- 29 iyul.- S.12.