Vasif Adıgözəlov
Bir nəsil-çeşmədən
mədəniyyət dəryamıza üç
sənət axarlıdan biri...
Üzeyir
Hacıbəyli, Asəf Zeynallı, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Tofiq
Quliyev kimi korifeyləri
olan bir musiqi mədəniyyəti pleyadasına daxil olmaq çox
çətin istedad “not”larından, bəxt-tale
“şahmat”larındandır. Cəmi-cəmadət təqsimləri
üzrə belə bir “ada”
odada həmişə boş
yer olur. Bəs hər
sahədəki saysız kütləviliklər içrə baş ər necə, hər dönəmdəmi
olur?..
İstedadlı
musiqişünaslardan birinin
V.Adıgözəlovdan bəhs edən məqaləsindəki
bir neçə qənaəti, xüsusən,
- “incəsənətin növləri və janrları həm
də əsil sənətkarların özünüifadə
formalarıdır” mülahizəsi mənim yuxarıdakı
sualıma “yox” deməklə
bərabər, Henrix Heynenin
“Ölüm həyatın, musiqi isə sənətin son
sözüdür” postulatını bir az həyatiləşdirdi
də.
Deməli,
musiqi, tək elə dünyanın, həyatın
ahəngi-ritmini deyil, sənətkarın öz ruhi-ritmini də
tutandır...
Rəsmi-ordinar
titullarından əlavə, çağdaşlarının “musiqi bayatısı, könül
laylaçısı Zülfünün oğlu” deyə yad etdiyi, müasirlərin “neo-maestro
Yalçının atası” adlandırdığı, deməli,
böyük sələf-xələfli bəstəkar
Vasif Adıgözəlov da
məhz bu qəbil sənətkarlardandır.
Ustadlara, ənənələrə varislik sayğısı, yeniliklərə diqqəti,
böyük sənətə “şəxsiyyətə
pərəstiş” illərinin sovuşduğu
illərdə gəlməsi onun ustadlığa
gedən yolu üçün
tale simfoniyası olmuşdur.
Adlı-sanlı
bir sələfə mənsubluq, fitri istedad və s. öz yerində, onun uğurlu sənət
pillələrilə dayanmadan irəliləyib
yüksəlməsi üçün,
artıq mükəmməl Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi
ənənələri də hazır idi.
Bu ənənənin
ayrıldığı 30-40 il öncəki
mərsiyə-rövzəxanlıq, “dağılan tifaq”-“bəxtsiz
cavan”lıq ənənələri dövrünü
nəzərə alsaq, gənc Vasif xoş taleli bir -
Bəxtli cavan...
Rəsmi
sənəd faktına görə, 1935-ci il
iyulun 28-də Bakıda, bəzmi-sənət
taktı ilə davam etsək, - “not”suz musiqiçi-sənətkar
ailəsində doğulub.
Görəsən,
o gün kiminsə
ağlına gələrmişmi ki, bu doğu “muğam”,
“təsnif”, “mayə”, “zəngulə” və sair
milli ifadələrlə nəfəs alan bu ailənin doğma kəlmə-kəlam bostanına “oratoriya”, “kantata”, “operetta”, “opera”, “romans”, “kamera-instrumental” kimi “yadelli” tağlar da əlavə edəcək?
Gələcək
ixtisas təhsilinə 10 illik
musiqi məktəbində (pianoçu)
başlayan Vasif
Adıgözəlov 1953-cü ildə Ü.Hacıbəyov
adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına (indi Bakı Musiqi
Akademiyası) daxil olur.
Bəstəkarlıq üzrə Qara Qarayevin, fortepiano üzrə
Simuzər Quliyevanın siniflərində təhsil alır,
1959-cu ildə konservatoriyanı iki ixtisas üzrə bitirir.
O
vaxtlar tez-tez işlənən
“əmək fəaliyyəti”nə Radio və
Televiziya Komitəsində musiqi
redaktoru kimi (1958)
başlayıb, sonralar Bəstəkarlar
İttifaqının məsul katibi, Filarmoniyada musiqi redaktoru, A.Zeynallı adına Musiqi
Məktəbinin direktoru vəzifələrində
çalışıb. 1972-ci ildən adlı-sanlı müəllimlərindən biri kimi
tanındığı konservatoriyanın professoru
olub, “Xor dirijorluğu” kafedrasına rəhbərlik edib. 1973-cü ildə Əməkdar incəsənət
xadimi, 1988-ci ildə Xalq
artisti fəxri adlarına layiq
görülüb. 1990-cı ildə Azərbaycan
Bəstəkarlar İttifaqının I katibi
seçilib, 2000-ci ildən ömrünün
sonunadək (2006) bu quruma
rəhbərlik edib.
Dövlət
mükafatı laureatı olub,
"Şöhrət” və “İstiqlal”
ordenləri ilə təltif edilib.
Yetmiş
bir illik ömrünün yarım əsrə
yaxını qızğın, işgüzar
və məhsuldar yaradıcılıq proseslərində
keçən Vasif Adıgözəlov Azərbaycan
musiqi xəzinəsinə bəxş etdiyi bir neçə əsəri
ilə mədəniyyət tariximizə əbədi imza atmışdır.
Onlardan
“Ölülər” və “Natəvan” operalarının,
“Hacı Qara” (Ramiz
Mustafayevlə birgə), “Nənəmin şahlıq quşu”, “Boşanaq - evlənərik”,
“Lənət şeytana” operettalarının,
“Odlar yurdu”, “Qarabağ şikəstəsi”, “Çanaqqala - 1915”, “Qəm karvanı”
oratoriyalarının, “Novruzum”, “Təntənəli”
kantatalarının adlarını çəkə, simfoniya və instrumental
konsertlərini, kamera-instrumental nümunələrini,
film (“Qaraca qız”, “Həyat
bizi sınayır”, “Şərikli
çörək” və s.) və teatr tamaşalarına yazdığı musiqiləri,
romans və mahnıları qeyd edə bilərik.
Uğurlu imza illəri
XX
əsrin son on ili V.Adıgözəlov
yaradıcılığında tamamilə yeni
və yüksək mərhələ hesab
olunur. Bu mərhələnin
isə üç zirvəsi var: “Qarabağ şikəstəsi”,
“Çanaqqala”, “Qəm karvanı”. Musiqi mütəxəssislərinin qənaətləncə,
bu oratoriyalar musiqi mədəniyyətimiz tarixində XX əsri
yekunlaşdıran nümunələrdir. Onlar
qeyd edirlər ki, bu əsərlərdə ümumtürk
epos təfəkkürü, yüksək
vətən əxlaqı və milli-mənəvi
özünüdərk ehtirası çağlayır. Belə ki, ənənəvi
“Segah”ın zərb ladı üstündə işlədiyi “Qarabağ şikəstəsi”ndə bəstəkar
öz fəlsəfi qayəsini əks
etdirmək üçün müxtəlif
Azərbaycan ladlarına da müraciət edib, 2-ci hissədə qaboyun
solosunu “Humayun”a keçirib, 5-ci hissəni
(“Tut ağacı”) isə tamamilə
“Çahargah” üzərində qurub. Bu oratoriyanın
melo-teatrlaşdırılması isə xüsusi
diqqətə layiqdir.
Böyük
bəstəkarın bir müddət sonra Türkiyə tarixinin
şərəfli bir
savaş-dövrünə müraciətən
yazdığı “Çanaqqala” oratoriyası
da ümumtürk ruhunun yenilməzliyini əks etdirən musiqi abidəsi kimi qiymətləndirilib.
Bu məşhur triptixi
tamamlayan, bədii konsepsiya
və estetik qayəsilə rekviyem-memorial xarakter
daşıyan “Qəm karvanı” oratoriyası isə dinləyici
və tamaşaçını müdhiş
Qanlı yanvar və Xocalı hekayətlərinin
qüssə və qisas “nəğmə”lərinə
qərq edir...
Bu
genetik və xəlqi musiqi
istedadlısı, hər zəmanə məşhuru Qara Qarayev siniflisi
tezliklə ətraf aləmin də diqqət mərkəzinə
düşüb. Hələ vaxtilə öz əsərlərindən birini tələbə-pianoçu Vasifin ifasında dinləyən o dövr məşhurlarından
gürcü bəstəkar O.Taktakişvili deyib: “Eşitdiyiniz bu əsəri
yüksək qiymətləndirdiyinizə görə
hamınıza dərin təşəkkürdən sonra elan edirəm: mənə
bu cavan oğlandan yaxşı solist
lazım deyil”...
Sənətşünaslıq
doktoru İmruz Əfəndiyevanın
monoqrafiyasından: “Vasif Adıgözəlovun
istedad və qabiliyyət imkanları ilə
tanışlıq üçün
“Ölülər” operasındakı bir nüansa - milli musiqimizin qədim janrları ilə Avropa musiqi mədəniyyətini
necə üzvi şəkildə
qovuşdurmasına diqqət etmək də kifayətdir”.
Sənətşünaslıq
elmləri namizədi Sevinc Tofiqqızı
yazır: “Əgər məndən soruşsalar
ki, V.Adıgözəlovu bir
sözlə necə təqdim edərsən, tərəddüd
etmədən “kübarlıq” sözünü
işlədərdim. Bəli, o, əsl-nəcabətli bir
nəslin oğlu, böyük
şəxsiyyət və istedad sahibi idi. Onun şəxsiyyətində
və sənətində Ü.Hacıbəyliyə xas millilik və müdriklik, müəllimi Q.Qarayevdən
qaçılmaz tarixilik və müasirliyin vəhdəti, milli
müəyyənlik, alliterasiyaların mozaik
düzümü, ritm
variasiyaları, monumentallıq və konseptuallıq
V.Adıgözəlov musiqisinin ən
ümdə bədii-estetik məziyyətləridir”.
Bu
orijinal üslublu bəstəkarın
hələ gənclik illərində yazdığı “İkinci simfoniya”, özünün və əsrin böyük müəllimi, ölməz bəstəkar
Qara Qarayevə həsr etdiyi
1 saylı “Fortepiano ilə orkestr
üçün konsert”
əsərləri haqda da
gözəl fikirlər söylənib və zaman
keçdikcə söylənəcək. Lakin... bu böyük
vətənpərvər-ziyalının öz
məşhur triptixinin birincisində - “Qarabağ şikəstəsi”ndə ehtiva olunan həsrət avtohiss-duyğusu hələ də
nigarançılıqda...
Tahir Abbaslı
Mədəniyyət.- 2016.- 29 iyul.- S.13.