“Fotoqrafiya
incə sənətdir”
“İndi problem peşəkar fotojurnalistikanın azalmasıdır. Həvəskar fotojurnalistika geniş yayılıb. Bu da sosial şəbəkələrlə bağlıdır”
Müsahibim Mirnaib Həsənoğlu 1962-ci ildə
Gəncədə anadan olub.
1984-1989-cu illərdə indiki Mədəniyyət
və İncəsənət Universitetində təhsil
alıb. 1982-ci ildən peşəkar foto
sənətilə məşğul olur.
1990-cı ildən fotojurnalist kimi fəaliyyətə başlayıb. Azərbaycan Fotoqraflar
Birliyinin (AFB)
yaradıcılarındandır, 2011-ci ildən qurumun
sədridir.
- Azərbaycan Fotoqraflar Birliyini yaratmaq ideyası necə ortaya çıxdı?
- Bu barədə ilk müzakirələrimiz 1993-cü ilin sonlarından başlayıb. Sonrakı
hadisələr bizi qurumun
yaranmasına doğru apardı. 1994-cü
ildə Fransanın Nant şəhərində
keçirilən beynəlxalq kinofestivala
Azərbaycan da dəvət olunmuşdu. Orada bizim foto sənətimiz nümayiş etdiriləcəkdi. Bu işin bütün
ağırlığını tanınmış fotoqraf Rəfael Qəmbərov öz
üzərinə götürdü, təşkilatçılıq
elədi. 1995-ci ildə Nant festivalında Azərbaycana
aid 100 foto ilə təmsil olunduq. Sərginin kataloqu da çap
edildi. Beləliklə, 1995-1998-ci illərdə biz R.Qəmbərovun emalatxanasına
yığışır, müxtəlif
müzakirələr aparırdıq.
1998-ci ildə qərara gəldik ki, birlik kimi
rəsmən qeydiyyatdan
keçək. R.Qəmbərov, Asim Talıb, Namiq Məmmədov və mən Azərbaycan Fotoqraflar İctimai Birliyini təsis etdik. Bu günə kimi birliyə 2000 nəfər
adam üzv
olub. Üzvlərimizdən topladığımız vəsait hesabına fəaliyyət göstəririk.
Ofisimiz yoxdur. Rəfael müəllim sədr olanda 9 il
onun emalatxanasında toplaşmışıq. Sonrakı illərdə
müxtəlif qurumların
zallarında yığışmışıq.
İndi
QHT Forumunun akt zalından istifadə edirik, çünki həmin qurumun üzvüyük. Ölkəmizdə foto sənətinin inkişafı üçün
bir sıra uğurlu işlər gerçəkləşdirmişik. 2002-2007-ci illərdə Bakıda beynəlxalq fotofestival keçirmişik.
Birlik olaraq hər ay internetdə fotomüsabiqə
keçiririk, qaliblərə
mükafatlar veririk.
- Azərbaycanda foto sənətinin tarixi 19-cu yüzildən başlayır.
Bu tarix əsaslı
şəkildə araşdırılıbmı?
- Azərbaycana ilk dəfə
foto sənətini
1861-ci ildə Aleksandr
Ulski gətirib. Ara-sıra araşdırmaları çıxmaq
şərtilə Azərbaycan
fotoqrafiya tarixi köklü tədqiq olunmayıb. Hazırda bu
işlə məşğulam,
faktlar toplayıram, fotoqrafiya tariximiz haqqında dolğun kitab yazmaq istəyirəm.
O dönəmlə bağlı
əsas arxiv Gürcüstanda və Rusiyada saxlanılır. Fotoqrafiya sənətinin Bakıda inkişafına təkan verən amillərdən biri neft olub.
Xarici kapitalın Bakı neftinə yatırılmasıyla
dünyanın hər
yerindən insanlar bura işləməyə
gəlirdilər. Onların içərisində
memarlar, mühəndislər,
fotoqraflar və başqa sənət sahibləri də vardı. O vaxt fotostudiyalar “əksxana” adlanırdı. Şəhərin çox yerində
belə studiyalar fəaliyyət göstərirdi.
Bunun üçün qubernatordan
ayrıca icazə alınardı. 1894-cü ildə Bakıda Fotoqraflar Dərnəyi yaradılıb. Bu işin çətinliyini
o zaman kino sənətini Azərbaycana
gətirən Aleksandr
Mişon öz üzərinə götürüb.
O vaxt dərnəyin
56 nəfər üzvü
olub.
- Fotoqrafiya sənətimizdə
milli imzalara haçandan rast gəlinir?
- Fotoqrafiyada milli imzalar əsasən 1920-ci ildən sonra ortaya çıxıb. Onlardan biri Əzizbala Hacıyev, o birisi isə Mircavad Axundov olub. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
xatirələrində yazır
ki, Bayıl həbsxanasında olarkən
hansısa azərbaycanlı
fotoqraf onun şəklini çəkib.
Fotoqrafın kimliyi isə
bilinmir. 1920-ci ildə də Bakıda fotoqraflar birliyinə oxşar qurum olub. Sonradan Kino və Foto İşçilərinin
Həmkarlar İttifaqı
yaranıb. Kinonun inkişafında
fotonun xidmətləri
çoxdur. Fotonu kinonun
atası saymaq olar. İlk kinokameranı da
Azərbaycana Mişon
gətirib. 1900-cü ildə o, Bakıda fotojurnal buraxıb, 1908-ci ilədək nəşr edib. Mişon Azərbaycanda fotoqrafiyanın
yayılması, təbliği
yönündə misilsiz
işlər görüb.
Ona görə Mişonu məhkəməyə də
veriblər ki, bu sənəti geniş yaymasın. Bizdə yerli insanların, milli kadrların fotoqrafiyaya gəlməsinə
din də çox mane
olub. İlk fotoqrafımız Əzizbala Hacıyev məşhur milyonçu Hacınskinin qohumlarından
idi, onun mülklərini idarə edirdi. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan
sonra fotoqrafiya sənətinə keçdi.
O, 1937-ci ildə repressiyaya
məruz qalıb.
İkinci Dünya müharibəsindən
öncə İldırım
Cəfərov adlı
bir fotoqrafımız olub. Həmin dönəmdə “Azsoyuzfoto” adlı təşkilat fəaliyyət
göstərib. Sonra Fədai
adında başqa bir fotoqrafın imzasına rast gəlirik. Mirfazil adlı fotoqrafımız
cəbhədən qayıtmayıb.
1945-ci ildən sonra fotoqrafiya sənətimizdə milli imzalar çoxalmağa başlayır. Sonrakı illərdə
bizdə Kamal Babayev imzası tanınır. Onun indi 88 yaşı var. 50 il İncəsənət
Muzeyində fotoqraf işləyib. Televiziyada foto ilə bağlı verilişlər
aparıb, tədris vəsaitləri yazıb.
Fotoqrafiya incəsənətin bir növüdür.
- Niyə bizdə fotoqrafiya ali
məktəblərdə ixtisas
kimi öyrədilmir?
- Başqa ölkələrdə
isə bu sənət universitetlərdə
tədris olunur. İranda dörd universitetdə fotoqrafiya öyrədilir.
Sitarə İbrahimova
adlı soydaşımız
Çexiyada fotoqrafiya
üzrə ali
təhsil alıb. İlkin Hüseynov da xaricdə peşəkar fotoqrafiya sənətinə
yiyələnir. Vaxtilə Bakıda
birillik fotoqrafiya kursları vardı, məişət fotoqrafiya
sənətini öyrədirdi.
- Beynəlxalq müsabiqələrdə
fotoqraflarımız iştirak
edirlərmi?
- Fotoqraflarımız beynəlxalq
yarışmalarda ardıcıl
iştirak edirlər. Belə yarışmalar haqqında
üzvlərimizə bilgi
veririk. Məsələn, dünyada “World Press Photo” adlı nüfuzlu beynəlxalq müsabiqə
var, Azərbaycandan orada indiyə kimi üç nəfər yer tutub. Tanınmış fotoqraf İlqar
Cəfərov beynəlxalq
yarışmalarda uğurla
iştirak edir.
- Fotoqrafların arxivləri
ilə bağlı hansı işləri görürsünüz?
- Dünyadan köçən
həmkarlarımızın arxivlərini qorumağa çalışırıq. İlk fotoqrafımız
Mircavad Axundov həyatdan gedəndən sonra şəxsi arxivi itirildi. Cahangir İbadovun da şəxsi arxivi yoxa çıxdı.
Arxivlərin dövlətə verilməsində problemlər
var. Mənim hüququm
çatmır ki, kiminsə arxivini dövlətə verim.
Burada varislik məsələsi var. 60 il idmanımızı
çəkən Faiq
Rəcəblinin arxivini
iş yerindən götürüb oğluna
verdik. Bunun üçün müvafiq təsisat, məsələn, “Fotoqrafiya
evi” yaradılmalıdır,
köhnə neqativlər
elektronlaşdırılmalıdır.
- 20 Yanvar, Qarabağ savaşı ilə bağlı foto arxivlərin durumu nə yerdədir?
- Bunlarla bağlı zəngin arxivimiz var, onları elektronlaşdırmışıq. 20 Yanvarla bağlı əlimizdə 6 müəllifin 1500 fotosu var. Qarabağla da bağlı 7 fotoqrafın 500-ə yaxın işi var. Düzdür, bu, hamısı deyil. Kimdə Qarabağa aid foto varsa, toplayırıq. Qarabağla bağlı fotolarda diqqətli olmalıyıq. Hər şey olduğu kimi yazılmalıdır. Xocalıya aid kitablar yazılır, ancaq ora başqa döyüş cəbhələrində çəkilmiş fotolar da daxil edilir. Sonradan həmin şəkli, məsələn, Zəngilan haqqında kitaba verirlər. Qarabağ savaşı bütün cəbhələrdə çəkilib, ancaq onları tam dəqiqləşdirmək mümkün deyil. Qaynağı göstərilməyən foto özümüzə qarşı işləyə bilər.
- Foto sənətinin sabahına inanırsınızmı?
- Foto sənəti həmişə olacaq. Düzdür, televiziya sənəti ortaya çıxandan sonra fotojurnalistikada durğunluq yarandı. Televiziya böyük bir informasiya payını fotoqrafiyanın əlindən aldı. İnternet dünyasında yaşayırıq, fotoya gərəklik daha da artıb. İndi problem peşəkar fotojurnalistikanın azalmasıdır. Əvəzində həvəskar fotojurnalistika geniş yayılıb. Bu da sosial şəbəkələrlə bağlıdır. Azərbaycan Fotoqraflar Birliyi 1999-cu ildən bəri hər il “İlin fotoqrafı” tədbirini keçirir. Məqsəd sadəcə uğurlarına görə bir neçə fotoqrafa mükafat vermək deyil, insanları ardıcıl olaraq fotoqrafiya ilə bağlı məlumatlandırmaqdır.
S.Soltanlı
Mədəniyyət.- 2016.- 11 mart.-
S. 12.