Nağıllar yaradan rəssam

Xalq rəssamı Arif Hüseynovu uşaqlıq çağlarımın sevimli jurnalı “Göyərçin”dən tanımışam. Onun çəkdiyi rəsmlər uşaqları nağıllar dünyasına aparar, bədii duyumunu artırardı. Bu dəfə onun emalatxanasında qonaq oldum. Emalatxanada ilk olaraq kitablar diqqətimi çəkdi. Bu da onun uzun illər kitab qrafikası sahəsində fəaliyyəti, eləcə də geniş mütaliəsi ilə bağlıdır. Söhbətimizə elə bu mövzudan başlayırıq.

Arif Hüseynov uşaqlıqdan kitab oxumağı sevdiyini bildirir: “Həyatım boyu kitabları sevmişəm. Sonradan kitab qrafikası ilə məşğul olduğumdan müəlliflərlə də yaxından tanışlığım yaranıb. Özümü o baxımdan bəxtli sayıram. Yaradıcı adam kitablarla dost olmalıdır. Rəssamlıqda fikir başlıca işdir, bu da kitablardan gəlir. Rəssamın fikrilə texniki bacarığı, əli bir olmalıdır. Məqam olur ki, fikir gəlir, ancaq əl bacarmır. Yaxud əl bacarır, di gəl, fikir olmur. Məsələn, məşhur rus boyakarı Vasili Surikov tələbə vaxtı orta səviyyəli rəssam olub, sonradan yaradıcılığı hesabına böyük rəssama çevrilib. Rəssamlıq əsəri bir şəxsin məhsuludur. Burada kətanı çərçivəyə tikən də, əsəri çəkən də bir adamdır. Əsər rəssamın kimliyini - biliyini, dünyagörüşünü, sənətkarlığını üzə çıxarır. Hələ yaxşı çəkmək - rəssam olmaq demək deyil. Əsas məsələ əsərdə fikrin olmasıdır”.

Söhbətimiz yavaş-yavaş qızışır: “Sizi həmişə qrafika ilə məşğul olan görmüşəm. Deyəsən, rəngkarlıqla bağlı işləriniz də var?”

“2006-cı ilə kimi yalnız ağ-qara qrafika ilə məşğul olmuşam. Həmin ildən əsərlərimi həm də rənglə çəkməyə başladım. Tələbəlik illərindən “Göyərçin” jurnalında rəssam işləmişəm. Orada uşaqlar üçün şəkilləri miniatürə yaxın çəkirdim. O vaxt SSRİ Rəssamlar İttifaqında Gənclər Komissiyası vardı. 3-4 il o xətlə Moskva ətrafındakı SSRİ Rəssamlar İttifaqının “Senej” Yaradıcılıq Evinə getmişəm. Hər dəfə də iki ay müddətinə. Bütün respublikalardan rəssamlar ora işləməyə gəlirdilər. Orada qrafika ilə məşğul olmaq üçün hər şərait vardı. Mən qrafikanı köklü olaraq orada öyrəndim, ümumittifaq və beynəlxalq sərgilərə çıxış əldə etdim”.

A.Hüseynov 1968-ci ildən “Göyərçin” jurnalında çap olunur. Deyir, o vaxtlar jurnalın 280 min tirajı varmış. Rəssam jurnala bir çox yeniliklər gətirib, 1985-ci ildən onun baş rəssamı olub. 40 ilə yaxındır kitab qrafikası ilə məşğuldur:

“İlk dəfə Rəsul Rzanın “Vaxt var ikən” kitabına qrafik əsərlər işləmişəm. Həmin kitaba Toğrul Nərimanbəyov rəsmlər çəkmişdi. Mən də beş müstəqil əsər çəkdim. Onlar şeirdəki hadisələrin təsviri, illüstrasiyası deyildi. Sağlığında R.Rzaya əsərləri hədiyyə etdim. Mənim kitablara çəkdiklərim illüstrasiya deyil, hamısı müstəqil əsərlərdir. Elə işləyirəm ki, çəkdiyim əsər şeirdən, romandan qıraqda müstəqil mahiyyət daşısın, anlaşılsın. Dünya və Azərbaycan ədəbiyyatının bir çox tanınmış yazarlarının əsərlərinə rəsmlər çəkmişəm”.

Doğrudan da, A.Hüseynovun kitablara çəkdiyi rəsmlər mövzuya fərqli yanaşma baxımından diqqəti cəlb edir. Onun ənənəvi illüstrasiya sənətinə yanaşması özünəməxsusdur: “Kitabdakı rəsm mətni təkrar etməməli, mövzunun müstəqil ifadəsi olmalıdır. İllüstrasiyanı özüm üçün çox bəsit sayıram. Gərək qrafika illüstrasiyadan yüksək olsun. Məsələn, Migel de Servantesin “Don Kixot” əsərinə çoxlu rəssamlar rəsm çəkiblər. P.Pikasso kimi dahi rəssam da bu mövzuya özünəməxsus yanaşıb. Qrafik əsər yazıçının yazdığından asılı olmamalı, müstəqiliyə can atmalıdır”.

Rəssamın böyük şairimiz M.Ə.Sabirin “Hophopnamə” kitabının 1980-ci il nəşrinə çəkdiyi qrafik əsərlər zamanında birmənalı qarşılanmamışdı. O çağa kimi Sabirin kitablarına Əzim Əzimzadə və Nəcəfqulu İsmayılovun satirik illüstrasiyalar çəkdiyini görmüşdük. Elə bununla bağlı rəssamın başına qəribə əhvalat da gəlib:

“Xalq rəssamı Mikayıl Abdullayev bir gün mənə dedi ki, Sabirin əsərlərini çap edirlər, rəssam gərəkdir, sənin adını vermişəm. “Yazıçı” nəşriyyatına get, baş redaktor Əliağa Kürçaylı ilə görüş. Kürçaylı ilə görüşəndə dedim ki, mən öncəkilər kimi çəkməyəcəyəm, o da razılaşdı. Öncə karandaşla eskizləri çəkdim, bəyəndilər. Sonra da kitab çap olundu. Sabirin əsərlərinin öncəki nəşrlərinə Ə.Əzimzadə və Nəcəfqulu illüstrasiyalar çəkmişdi. 1980-ci ildə çap olunan “Hophopnamə”yə çəkdiyim rəsmləri o vaxt çoxları qəbul etmirdi. Bu işin başında şairin oğlu Məmmədsəlim Tahirzadə dururdu. Çapdan sonra o, Mərkəzi Komitəyə yazdı ki, kitabdakı rəsmlər şeirlərin ruhuna uyğun gəlmir, yəni satirik illüstrasiya deyil. O, mənim kitaba çəkdiyim qrafik əsərləri bəyənməmişdi. Ona görə istəyirdi ki, kitab yenidən çap olunsun. Sonrakı nəşrdə rəssam Elçin Məmmədov “Hophopnamə”yə modern üslubda rəsmlər çəkdi, karikaturaya yaxınlığı saxladı”.

Rəssamın “Hophopnamə” ilə bağlı son işi Sabirin 150 illiyi münasibətilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi tərəfindən buraxılan kitabda olub. Orada A.Hüseynovun 40 qrafik əsəri yer alıb. Əsərlərin çoxunun üzərində şairin şeirləri ərəb, kiril, latın əlifbalarıyla yazılıb. Bu isə ona işarədir ki, millətimiz bir əsrdə üç dəfə əlifbasını dəyişib. Həmin kitab Astanada keçirilən beynəlxalq kitab sərgisində mükafata layiq görülüb.

Bu gün Azərbaycan rəssamlığında çağdaş istiqamətlər geniş yayılıb. Ənənəvi qrafika sənətinə münasibət isə ürəkaçan deyil. Rəssam bu haqda belə deyir: “İncəsənətin başlıca kodu duyğudur, sonra isə ağıl gəlir. Bunlar üst-üstə düşəndə həqiqi sənət əsəri yaranır. İndi Azərbaycanda abstraksionizm, avanqardizm dəb düşüb. Hamı birbaşa Pikasso kimi çəkmək istəyir. Halbuki Pikasso ora gələnə qədər böyük yol keçmişdi. Rəssam bilikli olmalıdır. Belə olsa, o öz fikrini iki rənglə də verə bilər. Ağ-qara çəkmək ən çətin işdir. Ağla qaranın arasında min cür rəng var. Əsl abstraksiya budur. Bu çətin olduğu üçün rəssamların çoxu rənglə işləməyi üstün tutur”.

Rəssamın yaradıcılığında nağılçılıq aydın görünür. O, nə çəkir-çəksin, oradan nağıl məzmunu çıxır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə ingilis dilində çap olunan “Azərbaycan nağılları” kitabına 30 rəsm çəkib: “Nağıllarımızda böyük fəlsəfə var. B.Vahabzadə deyirdi ki, insanlar gərək nağılları uşaqlıqda və qocalıqda oxusunlar. Yaradıcı adam üçün folklorda çox şey var”.

A.Hüseynov iki ildən bəri “Qarabağnamələr - tarixin səhifələri” adlı qrafika sərgisinə ciddi hazırlaşır. Bəs işlər nə yerdədir? “Bu ilin sonuna əsərləri bitirəcəyəm. Hamısı ağ-qara əsərlər olacaq. Artıq 30 əsərim hazırdır. Qədimdən bugünə bütün Azərbaycan tarixi həmin əsərlərdə öz əksini tapacaq. Bunlar bədii-sənədli qrafika olacaq. Burada fotolardan da istifadə etmişəm. Qarabağ məsələsini qrafika vasitəsilə dünyaya çıxarmaq istəyirəm. Burada alban kilsələrinin erməniləşdirilməsi, ermənilərin Qarabağa gəlməsi, Qarabağ savaşına qədər hər şey əksini tapacaq. Bu əsərləri klassik qravüra səviyyəsində işləmişəm”.

Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının professoru olan A.Hüseynov bu gün rəssamlar arasında qrafikaya olan ögey münasibətdən gileylənir: “Qrafikaya maraq azdır. Azərbaycanda qrafik əsərlərin alıcısı yoxdur. Bütün bunlara baxmayaraq, qrafika sahəsində bir neçə ümidverici gənc var. Mənim Yaponiyada, Almaniyada, Hollandiyada qrafik əsərlərdən ibarət sərgilərim olub, yaradıcılığıma yüksək münasibət görmüşəm. Yaponiyada 45 əsərimdən 25-i satılmışdı”.

Sənətşünas, Əməkdar incəsənət xadimi Ziyadxan Əliyev rəssamın 70 illiyi ilə bağlı 2013-cü ildə “Arif Hüseynov. Cizgilərin hikməti” adlı sanballı bioqrafik əsər yazıb. Rəssam kitab haqqında deyir: “Bu kitab mənim yaradıcılığımın təsdiqidir. Kitabda həyatım, yaradıcılığımla bağlı hər şey öz əksini tapıb. Yaradıcılığım xalqın yaşamı, folkloru ilə sıx bağlıdır, ona doğmadır. Bu səbəbdən əsərlərimin yaşarılığına inamım çox böyükdür”.

S.Soltanlı

Mədəniyyət.- 2016.- 30 mart.- S. 12.