“Nəşriyyatlar və qəzet-jurnal redaksiyaları qanuna tabe olmurlar”

M.F.Axundzadə adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru, professor Kərim Tahirov APA-ya müsahibə verib. Müsahibəni cüzi ixtisarla təqdim edirik.

Milli Kitabxananın direktoru söhbətə özü başlayır:

- Bizim işimizin göstəricisi oxucudur. Əgər oxucu varsa, zallarımızda boş yer yoxdursa, deməli, vəziyyətimiz yaxşıdır. Harada şərait və resurs varsa, oxucu ora gedir. Əlbəttə, bu, kitaba maraq deməkdir və mən çox sevinirəm.

- Azərbaycanda digər kitabxanaların maddi-texniki bazası, kitab fondu hansı səviyyədədir? Milli Kitabxana haqqında danışdığınız əminliyi başqa kitabxanalara da aid etmək olarmı?

- Yaralı yerimizə toxundunuz. İstərdik, bütün kitabxanaların maddi-texniki bazası, oxuculara yaradılan şərait günün tələblərinə cavab versin, informasiya resursları kifayət qədər olsun. Amma təəssüf ki, reallıq başqadır, digər kitabxanalarda kifayət qədər resurs yoxdur. Bilirsiniz niyə? Kitabxana işi haqqında qanunda göstərilir: ölkə ərazisində çap olunan informasiya resursları təkcə Milli Kitabxanaya yox, bütün kitabxanalara verilməlidir. Təəssüf ki, bizim nəşriyyatlarımız, naşirlərimiz, qəzet-jurnal redaksiyaları qanunun bu maddəsinə tam əməl etmirlər.

- Nə deyib əməl etmirlər?

- Yəni resursları kitabxanaya vermirlər. Biz kitabları, qəzetləri onlardan çox çətinliklə alırıq. Qapı-qapı düşürük. Ölkədə 500 qəzet, 250-300 jurnal çap olunur, 500-dən çox kitab nəşr edən müəssisə var. Onların hamısının qapısına gedə bilmərik. Amma buna məcburuq. Cənab Prezident kitaba, kitabxanaya, gənclərin mütaliəsinə çox diqqət və qayğı ilə yanaşır. Ölkə başçısı son illərdə Azərbaycan klassiklərinin, müasir yazıçıların əsərlərini, lüğətləri, ensiklopediyaları 25 min tirajla və 600 adda çap etdirib kitabxanalara hədiyyə edib. Kənd kitabxanalarına da həmin kitablar göndərilib ki, gənclər oxusun. Prezident Milli Kitabxananın 90 illiyinin qeyd olunması üçün xüsusi sərəncam imzaladı. Dünyanın 60 ölkəsindən insanlar gəldi, ölkə başçısı qonaqları qəbul elədi, onlara kitabxana, kitab haqqında danışdı. Bütün bunlar onun üçündür ki, kitaba maraq artsın. Amma bu gün Azərbaycanda çap olunan kitabın statistikası yoxdur. Biz bilmirik, nə qədər kitab çap olunur. Bunun səbəbi odur ki, kitabları Milli Kitabxanaya göndərmirlər. Bizim çap etdiyimiz statistika yarımçıq statistikadır.

- Bu nə vaxta qədər belə olacaq?

- 2015-ci ilin dekabrında Prezident bununla bağlı müvafiq fərman imzaladı. İnzibati Xətalar Məcəlləsinə ayrıca maddə salınıb: pulsuz məcburi nüsxələri göndərməyən müəssisələrə qarşı cərimə sanksiyası tətbiq olunsun. Hər adda kitab üçün 700 manat məbləğində cərimə ödəməlidirlər. Bir ildir bunu nəşriyyatlara çatdırmaqla, onları maarifləndirməklə məşğuluq.

Milli Kitabxana olaraq, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi olaraq biz hüquq-mühafizə orqanı deyilik ki, məhkəməyə verək, cərimə tətbiq edək. Çalışırıq, hansısa yolla işin həllinə çalışaq. Təəssüf ki, onlar bunu başa düşmək istəmirlər. Fevral ayında naşirlərin, mətbəə rəhbərlərinin, qəzet-jurnal redaksiyalarının rəhbərlərinin iştirakı ilə böyük bir müşavirə keçirəcəyik. Nazirlik sonuncu dəfə onlara xəbərdarlıq edəcək. Əgər qanuna əməl etməsələr, çox ciddi sanksiyalar tətbiq olunacaq. İlin-günün bu vaxtında, məsələn, bir nəşriyyata, qəzet-jurnal redaksiyasına on adda məcburi nüsxəyə görə 7 min manat cərimə tətbiq olunsa, onlar üçün böyük vəsaitdir. Bu gün Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin ixtiyarı var ki, istənilən nəşriyyatın qapısını açsın və göndərilməyən nüsxəyə görə protokol tətbiq etsin. Qaydaya əsasən, nəşriyyat həmin pulu bir ay ərzində ödəməsə, əlavə tədbirlər görüləcək.

- Nəşriyyatlar məcburi nüsxələri göndərmirsə, onların da səbəbləri ola bilər...

- Əsas səbəb kimi göstərirlər ki, guya onlar kitabı sifarişlə çap edirlər və məcburi nüsxəni müəllif verməlidir. Qanunda müəllif yox, nəşriyyat tanınır. Məsələn, kitab 48 qəpiyə başa gəlirsə, nəşriyyat 2 qəpik də üstünə qoyub 50 qəpik hesablamalıdır. Müəllif bilməməlidir ki, onun dörd nüsxəsi Milli Kitabxanaya göndərilir.

- Məcburi nüsxələr böyük kitabxanalara göndərilmirsə, deməli, rayon və kənd kitabxanalarında vəziyyət daha faciəlidir...

- Sözünüzdə həqiqət var. Amma bunun da çarəsi tapılıb. Ötən il sərəncamla rayonlardakı bütün mədəniyyət müəssisələri, o cümlədən, kitabxanalar Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin tabeliyinə keçirildi. Axır ki, mədəniyyət müəssisələri onun mənsub olduğu təşkilata verildi. Əvvəllər mədəniyyət müəssisələri yerlərdə icra hakimiyyətlərinə tabe idilər. Hazırda nazirlik kitabxanaların təmin olunması üçün sistem qurur. Burda hansı məsələlər nəzərdə tutulur?

Nazirlik mərkəzləşmiş şəkildə kitab sorğularını ümumiləşdirib kitab sifarişləri edəcək, kitablar çap ediləcək və rayonlara göndəriləcək. Bu, kitaba olan tələbatın ödənilməsində çox mühüm əhəmiyyət kəsb edəcək. Bu sistemlə günün tələbatına uyğun olan kitablar çap olunacaq. Biz SSRİ dövrünü qılınclamağa öyrəşmişik, amma SSRİ sisteminin mütərəqqi qanunları da var idi. O dövrdə kitabxanaların təmin olunması sistemi var idi, sonradan pozuldu. Həmin sistemi bu gün yeni rakursda qurmağa çalışırıq. 3-5 ilə kitabxanaların kitab tələbatı tam ödəniləcək.

Büdcənin imkanları yaxşılaşdıqca, yerlərdəki kitabxanaların texniki təchizatı da düzələcək. Kitabxanalarda minimum texniki təchizat var. Elə bir rayon mərkəzi kitabxanası yoxdur ki, orda 15-20 kompüter olmasın. Hətta kənd kitabxanalarının yarısında kompüter var, amma hamısı internetə qoşulmayıb.

- İstərdim, pullu kitabxana xidməti haqqında danışaq. Bu təcrübə dünyada geniş yayılsa da, Azərbaycanda yoxdur...

- Milli Kitabxana sərvətdir, ona görə ondan hamı istifadə etməlidir. Biz Milli Kitabxananı pullu edə bilmərik. Sadəcə, müəyyən xidmətlər ödənişli ola bilər. Milli Kitabxananın dövlət tərəfindən qayğı ilə əhatə olunması hələ imkan verir ki, oxuculara təmənnasız xidmət göstərək. Mənə elə gəlir, bu, belə də olacaq, pullu xidmətə ehtiyac olmayacaq. Digər xidmətlər, məsələn, surətçıxarma ödənişlidir. Bu tamam başqa məsələdir. Amma biz kitabı pulla verə bilmərik. Yaxud elektron kitablar xidməti üçün kimsə müraciət edir, biz ona xidmət edirik və haqqı ödənilir. Bunların hamısı əlavə xidmətlərdir.

- Nadir kitablar fonduna kitab bağışlamaq ənənəsi bu gün də davam edir?

- Nadir kitablar fondu uzun illər idi yarımzirzəmidə yerləşirdi. 2012-ci ildə fondu ikinci mərtəbəyə köçürdük, gözəl şəraiti var. Təbii ki, fondun formalaşmasında oxucuların çox böyük iştirakı olub. 1996-cı ildə ulu öndər Heydər Əliyev bizim kitabxanamıza gəldi və öz kitabxanasından 300-dək kitabı hədiyyə elədi. Eyni zamanda ziyalılara çağırış elədi ki, kitabxanaya kitab hədiyyə etməklə, ona kömək edirsiniz. Ondan sonra akademiklər Ziya Bünyadov, Budaq Budaqov, Xalq yazıçısı Elçin, mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Ədalət Vəliyev və başqaları öz kitablarını hədiyyə etdilər.

Həmin kitablar “qızıl fond”da kolleksiya olaraq mühafizə olunurlar. Nadir kitablar fondunda Heydər Əliyevin kitablarını ayrıca saxlayırıq. Çox qiymətli kitablardır. Hər il ulu öndərin bizə hədiyyə etdiyi kitabları ayrı-ayrı müəssisələrin xahişi ilə aparıb yerlərdə nümayiş etdiririk. O kitabların içində ulu öndərin qeydləri var və həmin qeydlər uşaqlar üçün çox maraqlıdır. Şagirdlər aktiv mütaliənin nə olduğunu o kitablardan öyrənirlər. Kolleksiyanın içində ulu öndərin Moskvadan aldığı uşaq kitabları, Məkkədə ona bağışlanan “Qurani-Kərim” var. “Qurani-Kərim”i bağışlayanda demişdi ki, elə bir müqəddəs ocaqdan gələn kitab, belə bir müqəddəs ocaqda qorunsa, daha yaxşı olar.

- Avropa kitabxanalarında Azərbaycanın böyük ədəbiyyat xadimləri fars ədəbiyyatının nümayəndəsi kimi təqdim olunur. Məsələn, Praqa Milli Kitabxanasında Azərbaycanı təmsil edən yeganə kitab Nizaminin “Xəmsə”sidir, onu da fars ədəbi nümunəsi kimi təqdim ediblər. Bu halların qarşısını almaq üçün hansısa təsir imkanlarınız var?

- Sizin misal çəkdiyiniz Praqa nümunəsindən başlayaq. O məsələni 2012-ci ildə Praqaya gedəndə mən aydınlaşdırmışdım. Hər hansı bir ölkəyə səfər edəndə mütləq milli kitabxanaya baş çəkirəm və Şərq ədəbiyyatı fonduna baxıram. Məsələ ondadır ki, vaxtilə bizim kitablarımız kifayət qədər Avropaya daşınıb. İndi həmin kitablar Avropa ölkələrinin kitabxanalarında mühafizə olunurlar. Amma bu gün həmin kitablar onlar üçün gərəksizdir. Oxumurlar, oxuya da bilməzlər. Praqa kitabxanasının nadir fonduna düşdüm, gördüm, Azərbaycan kitabları var, amma kataloqlarda əks olunmayıb.

- Hansı kitablar var idi?

- Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin, Xaqaninin kitablarına rast gəldim. Soruşdum ki, bu kitablar niyə kataloqda əks olunmayıb? Dedilər, onlar Azərbaycan dilində deyil. Mən onlara başa saldım ki, vaxtilə bizdə də ərəb əlifbasından istifadə olunub. Bakıya qayıdandan sonra Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Mahmud Kərimovdan xahiş etdim, iki nəfər əməkdaş ayırdı və bir ay Praqa Milli Kitabxanasında çalışdılar. Həmin kitabların kataloqunu düzəltdilər və “Azərbaycan şairləri” adı ilə əks olundu. Onun davamı olaraq bu il də biz iki nəfər əməkdaş göndərdik ki, həmin kitabların çap kataloqunu hazırlasınlar.

İnşallah, may-iyun aylarında o kitabların sərgisini keçirmək istəyirik. Sentyabr ayında o kitabları gətirib Bakıda nümayiş etdirəcəyik. Azərbaycan kitabları təkcə Praqada yox, Rumıniya və Macarıstanda da var. Biz mərhələ-mərhələ həmin kitabları da tədqiq edəcəyik.

- Və son olaraq, Azərbaycan kitabxanalarının ən başlıca problemi və qayğısı nədir?

- Təbii ki, bizim kitabxanaların əsas problemi bina problemidir. Uçuq-salxaq binaya texniki avadanlığı qoysan da, işə yaramayacaq. Yağış vuracaq, rütubət çəkəcək, xarab olub gedəcək. Müasir texniki avadanlıq üçün də müasir şərait olmalıdır. Kitabxanaların əksəriyyətinin binaları özlərinin deyil. İndi də onlar çox pis vəziyyətdədir. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilk növbədə kitabxanaların bina problemini həll etməyə çalışır. Bu, əlbəttə, vəsait tələb edir. Rayonlarda hazırda araşdırma işləri aparılır və nəticələri haqqında tədbirlər görüləcək. Artıq müasir tipli kitabxanaların yaradılmasının vaxtı gəlib çatıb.

Mədəniyyət.- 2017.- 27 yanvar.- S.8.