Arzulanmayan aktyor taleyi səhnəyə çıxanda...

Aktyorluğu özünə peşə seçənlər də, bu sənəti seyrçi qismində tanıyanlar da bilir: aktyor asılı sənət sahibidir, rejissor onu hansı rolda görürsə, həmin rolu təklif edəcək. Görmürsə... Bəlkə də zaman-zaman aktyorların özlərini quruluşçu rejissor, bəzən isə pyes yazarı olaraq sınamaq arzusunun içində də bu asılılıqdan qurtulmaq istəyi durur. Çox nadir hallarda isə dramaturqlar, ssenaristlər aktyor taleyindən bəhs edən əsərlər də qələmə alırlar...

Xorvat yazıçısı Miro Qavran da bu mövzuya müraciət edib, səhnədə az-çox bəxti gətirmiş Aktyor və Aktrisanı birhissəli psixoloji dramın qəhrəmanı edib.

Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrında tamaşaya qoyulan “Aktyor əbədiyyətə qovuşanda” əsəri Teatr Xadimləri İttifaqının Mustafa Mərdanov səhnəsində oynanıldı.

Aprelin 13-də tamaşanın premyerasından öncə TXİ İdarə heyətinin sədr müavini, Xalq artisti Hacı İsmayılov tamaşaçıları salamlayaraq, dramaturq Miro Qavran barədə məlumat verdi, onun iki-üç aktyorun iştirakı üçün nəzərdə tutulmuş kiçikhəcmli pyeslərinin bizim üçün təzə olduğunu söylədi. Bu yaxınlarda Milli Dram Teatrının Abbas Mirzə Şərifzadə səhnəsində həmin müəllifin “Arvadımın əri” pyesi əsasında “Qəribə, çox qəribə əhvalat” tamaşasının ilk dəfə oynanıldığını dedi.

Pyesi rus dilindən Svetlana Həkimova tərcümə edib. Musiqi tərtibatında tanınmış xorvat pianoçusu Maksim Mrvitsanın ifasında bəstəkarlar Tonçi Huljiçin və Klod Debüssinin əsərlərinin lent yazısından istifadə edilib. Tamaşanın quruluşçu rejissoru əsərdəki Tom rolunun ifaçısı, Əməkdar artist Nazir Rüstəmovdur. Onun tamaşadakı tərəfdaşı isə teatrın aktrisası Bahar Həmzəyevadır.

...Tom ömrü boyu aktyor olmaq istəyib. Hətta teatr institutuna daxil olub, lakin dərslər başlar-başlamaz ailələrində baş verən faciə onu təhsili atıb işləmək məcburiyyətində qoyub. Əgər belə olmasaydı, o yəqin ki, ilk baxışdan aşiq olduğu tələbə yoldaşı, hələ imtahan zamanı diqqətini çəkmiş mavi paltarlı qızla - gələcəyin məşhur aktrisası Yeva ilə elə o zaman yaxından tanış olar, hər ikisinin sənət və həyat taleyi başqa məcrada davam edərdi.

Aradan illər keçəndən sonra öz teatrını yaratmış Tom aktyor taleyi barədə bir pyes yazıb, həmin pyesi öz teatrında tamaşaya qoymaq fikrinə düşüb, hətta həmin əsərdəki Kişi rolunu da şəxsən oynamaq niyyətindədir. Qadın rolunu isə son dörd ildə doğma teatrında yeni tamaşada rol almamış, yaş artdıqca rejissorların diqqətindən kənarda qalan Yeva oynamalıdır!

Tamaşa elə onların tanışlığı ilə başlayır. Hadisələr cərəyan etdikcə Yeva öyrənir ki, vaxtilə onu teatrdan uzaqlaşmağa qoymayan naməlum pərəstişkarı da, müəllimlərin tələbə adından imtina etdiyini dedikləri həmin qəribə oğlan da elə Tom imiş. “Aktyor əbədiyyətə qovuşanda” pyesinin mətnindəki sözlər hər ikisinə təsir edib:

...Aktyor əbədiyyətə qovuşanda onunla birlikdə oynadığı rollar da ölür.

...Aktyor əbədiyyətə qovuşanda onunla birlikdə pərəstişkarları da ölür.

...Aktyor əbədiyyətə qovuşanda onunla birlikdə heç vaxt yanmayan projektorların işıqları da ölür.

Bəs tamaşanın sonluğu necə bitir? Tom məhz Yeva ilə özünün oynaması üçün qələmə aldığı pyesi səhnələşdirə bilirmi?

Bu suallara cavab vermək tamaşanın məzmununu danışmaq olardı. Sadəcə, bunu demək istəyirik ki, Miro Qavran “Aktyor əbədiyyətə qovuşanda” pyesi ilə həm sənət asılılığı yaşamağa məhkum aktyorları anlamaq istəyib, həm də aktyorların bu asılılıq içində ən böyük sərbəstliyi seçə bilməməsinə acıyıb.

Tamaşaya gəlincə, bizcə, əsərin mətni iki nəfər üçün çox, həm də ağır idi. Bugünkü tamaşaçı, xüsusən də psixoloji dram seyr etmək istəyən tamaşaçı baxdığı nəsnə barədə daha çox düşünmək, təqdim edilən əhvalata dair özü qərar çıxarmaq istəyir, nəinki əhvalatın xırdalıqlarını ən xırda nüanslaradək açıqlayan söhbəti dinləmək.

İnternet resurslarında bir qədər geniş araşdırmalarımız Miro Qavran barədə cüzi biliyimizi az da olsa, genişləndirdi. 1962-ci il (başqa mənbədə 1961) təvəllüdlü dramaturq həm də böyüklər və uşaqlar üçün nəsr nümunələri yazır. “Mərkəzi Avropa vaxtı” (1999), “Avropa çevrəsi” (2003) və digər teatr mükafatlarına layiq görülüb. Əsərləri 25 dilə çevrilmiş Miro Qavranın pyesləri Bombeydən Buenos-Ayresədək, Rotterdamdan Vaşinqtonadək dünyanın müxtəlif teatr məkanlarında oynanılır. Hətta Slovakiyanın Trnava şəhərində onun pyeslərinin oynanıldığı “Qavranfest” adlı teatr festivalı təşkil olunur. İndiyədək 6 dəfə baş tutmuş bu festivallarda əsasən Şərqi Avropa ölkələrinin teatrları iştirak edirlər.

Ola bilsin ki, qarşıdakı illərdə “Qavranfest” festivalında Azərbaycan teatrlarının da iştirakı barədə xəbərləri yaymaq qismətimizə düşdü.

G.Mirməmməd

Mədəniyyət.- 2018.- 18 aprel.- S.6.