Burdan bir ozan keçdi...

“Türk mədəniyyətini tanıtmaq ümumtürk sevgisi tələb edir”

Aşıq sənəti türkdilli xalqların ortaq mədəniyyətidir. Qədim dövrlərdən indiyədək onun daşıyıcıları ozan, dədə və başqa adlarla tanınsa da, bizim sazda ifa etdiyimiz sözlü-musiqili incilər qardaş xalqlar tərəfindən bir qədər zahiri fərqi olan alətlərdə səslənsə də, bu sənətin kökü, qaynağı birdir. Bu gün türkdilli xalqlar arasında aşıq sənətinin daha geniş təbliğinə, araşdırılmasına ehtiyac var.

Bir neçə ay Azərbaycan Milli Konservatoriyasında çalışan, ötən günlərdə burada konsert proqramı ilə çıxış edən türkiyəli musiqiçi, Qaziantep Universiteti Türk Musiqisi Dövlət Konservatoriyasının müəllimi, professor Əli Dağıstanlı ilə söhbətimiz də bu barədə oldu. Vətənə yola düşməyə hazırlaşan Əli Dağıstanlının əvvəlcə Azərbaycan musiqisi haqqında düşüncələrini öyrəndik:

- Buraya gəlməzdən öncə Azərbaycan musiqisi haqqında ümumi məlumatım var idi. Uzun illərdir bir çox Azərbaycan sənətçiləri Türkiyəyə gələrək konsertlər verirlər. Özəlliklə Qars və Ərzurum vilayətlərində Azərbaycan əsilli yurddaşlarımız var ki, onların sayəsində xalq türküləri dövlət televiziyamızda geniş yer alır. Bundan əlavə, universitetimizdəki Türk Musiqisi Dövlət Konservatoriyasında azərbaycanlı müəllimlər tərəfindən tar dərsləri verilir. Amma qeyd edim ki, uzaqdan əldə edilən məlumatın azlığını Bakıda olduğum 3 ay müddətində anladım. Eyni kökdən gəlməmizə rəğmən musiqi sahəsində fərqli qütblərdə olduğumuzu başa düşdüm. Bütün bunların fonunda Azərbaycan simfonik musiqisi, orkestrlərin fəaliyyəti, milli musiqinizin nə qədər inkişaf etdiyinin şahidi oldum. Ölkənizdə təhsil sahəsində və gündəlik həyatda sənətə, musiqiyə yüksək dəyər verilir. Bütün bu gözəlliklərin sırasında türk xalqlarının ortaq mədəniyyəti hələ yetərincə araşdırılmayıb. Bu haqda biz musiqiçilər dərindən düşünməliyik.

- Azərbaycan aşıq sənəti ilə sizin bağlama sənəti arasında oxşar və fərqli cəhətlər nədən ibarətdir?

- İlk olaraq onu qeyd edim ki, biz fərqli tarixi proseslərdən keçmişik. Bu proseslər mədəniyyətimizə də təsirsiz qalmayıb. Məsələn, Anadolu türklərinin mübarizə apardığı Bizans qüvvələri var idi, bir tərəfdən də ərəb-islam anlayışının mədəni təzyiqləri vardı. Anadoluda mövcud olan digər etnik qruplar və icmalarla birləşmə ortalığa qarışıq bir vəziyyət qoyurdu. Belə bir durumda ümumi bir mədəniyyət formalaşmalı idi. İmperiya mədəniyyəti adlanan bu mədəni prosesdə türkçülükdən və türk mədəniyyətindən imtina etmək istəməyən, inancları və ənənələrini qoruyaraq yaşamaq istəyən böyük bir türkmən ordusu, xalq kütləsi də var idi ki, onlar bu mübarizəni sufilik mənasında fəlsəfi zehniyyətlə davam etdirdilər. Onların təbliğatçıları isə ozanlar, aşıqlar, dərvişlər və “pir” adlandırdıqları ulular idi.

Azərbaycanda tarixi proses fərqli idi. Azərbaycan torpaqları tarix boyunca savaş meydanı olmuşdu. Bunların ən uzun sürəni isə rus işğalıdır. İmperiya siyasəti, ardınca sovet rejimi bir yandan Azərbaycan el sənətini ənənəvi mədəniyyətdən və tarixi şüurdan kənarlaşdırmağa çalışır, digər tərəfdən İslam mədəniyyətinin təsirini məhdudlaşdırırdı. Amma bu müddətdə Azərbaycan mədəniyyəti, musiqisi, elm və sənəti inkişaf edə bilib. Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulması ilə Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin bərqərar olması, demək olar ki, eyni dövrü əhatə edir. Burada mənim gördüyüm mənzərə bundan ibarətdir ki, Azərbaycan klassik, simfonik musiqisi, bəstəkarlıq məktəbi inkişaf edərkən aşıq sənəti daha çox yalnız əyləncə musiqisi kimi istifadə edilib, bu sahədə elmi araşdırmalar geniş vüsət almayıb.

Bağlama sənəti gəldiyi yeri unutmadan, keçdiyi yolu və min illərdir qaldığı Anadolu torpaqlarında fərqli mədəniyyətləri bir araya gətirərək, özündə ehtiva edərək yaşayıb. İfaçılıq texnikasının zənginliyini, melodiyalardakı ritm və motiv müxtəlifliyinin dərinliyini özündə qoruyub. Dədə Qorqudun qopuzu ilə yola çıxıb, Anadoluda öz müqəddəsliyini qoruyan musiqi aləti kimi inkişaf edib. Qeyd edim ki, bağlama bir alət olmaqdan başqa, həm də Anadolu türklərinin mədəni savaşında bir simvoldur və hələ də bu xüsusiyyətini qorumaqdadır.

- Bizim aşıq məktəbləri ilə tanışlığınız hansı səviyyədədir?

- Türk dünyasında istifadə edilən bütün simli instrumental alətlərin atası qopuzdur. Ancaq qopuzdan müasir günümüzə qədər olan dövrdə türk xalqları fərqli adlarla istifadə etməkdə və yaşatmaqdadır. Tarixi proseslər, coğrafi xüsusiyyətlər, sosioloji və mədəni qarşılıqlı təsirlər alətin istifadəsində və ifasında özünü büruzə verməkdədir və bu qaçılmaz haldır. Türk xalqları arasında ünsiyyətin istənilən səviyyədə olmaması, mədəni əlaqələrin zəifliyi, təəssüf ki, eyni milli alətləri tanımaq və istifadə etməyə imkan verməyib.

- İfanızı izlədiyim zaman üslubunuza yaxın olan azərbaycanlı tədqiqatçı-ozan Fəxrəddin Salimin çalğı-oxusunu xatırladım...

- Fəxrəddin Salim bağlama sənətini tam olaraq qavrayan, türk xalqları arasında təbliğatını aparan insandır. Birgə mirasımızın problemli tərəflərini onun kimi elm adamları bir araya gələrək həll etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Bakıda olduğum zaman onunla tanışlığımdan, iş birliyindən böyük məmnunluq duydum.

- Milli Konservatoriya ilə üç ay əməkdaşlıq etdiniz. Bu müddətdə tələbələrlə hansı bilikləri bölüşə bildiniz?

- Azərbaycana Milli Konservatoriya rəhbərliyinin dəvəti ilə gəldim. Bir sıra musiqi məktəblərində, həmçinin bu arada təşkil edilən konfranslarda bağlama sənəti və Anadolu xalq musiqisi haqqında məlumatları bölüşdüm. Azərbaycan və Türkiyə xalq musiqiləri arasında körpü yaratmağa çalışdım. Təbii ki, 3 ay müddətində çox iş gördüm deyilə bilməz. Ən azından bu bir başlanğıc oldu. Məncə, ümumi işləri yalnız birgə əməkdaşlıq vasitəsilə həyata keçirmək lazımdır. Türk mədəniyyətini tanıtmaq ümumtürk sevgisi tələb edir. Bu işdə az da olsa, əməyim olarsa, bundan qürur duyaram.

- Yenidən Bakıya qayıdanda hansı layihələri həyata keçirməyi planlaşdırırsınız?

- Bakıdan çox xoş duyğularla ayrılıram. Gözəl insanlar, elm adamları ilə tanış oldum. Etibarlı dostlar qazandım. Ən böyük arzum bu işbirliyinin mədəniyyətimiz, sənətimiz yolunda davam etməsidir. İnanıram ki, qarşıda bir millət - iki dövlət anlamında musiqinin elmi tərəfləri ilə bağlı çoxsaylı layihələrimiz gerçəkləşəcək.

Lalə Azəri

Mədəniyyət.- 2018.- 16 fevral.- S.10.