Özbək ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi

XX əsr özbək ədəbiyyatının inkişafında xidmətləri olan müəlliflər arasında tədqiqatçı, pedaqoq, şair, nasir, tərcüməçi, Xalq yazıçısı Aybəkin (Musa Daşməhəmmədov) adı ehtiramla çəkilir.

Musa Daşməhəmmədov 10 yanvar 1905-ci ildə Daşkənd şəhərində dünyaya göz açıb. İlk təhsilini dini məktəbdə alıb, yeni tipli məktəbdən məzun olub. 1930-cu ildə Orta Asiya Dövlət Darülfünunun İctimai fənlər fakültəsinə qəbul edilir. 1935-ci ildə ali təhsilini başa vurur və bu təhsil ocağında pedaqoji fəaliyyətə başlayır. 1937-ci ildə Özbəkistan Dil və Ədəbiyyat Elmi Tədqiqat İnstitutuna elmi işçi vəzifəsinə qəbul olunur.

Aybək 1938-1941-ci illərdə Özbəkistanın Elmi-pedaqoji nəşriyyatında ədəbi tərcüməçi və redaktor olur. O, daha sonra bir neçə il Özbəkistan Elmlər Akademiyasının İctimai elmlər bölümünə və Yazıçılar Birliyinə rəhbərlik edir. Uzun müddət “Şərq ulduzu” və “Özbək dili və ədəbiyyatı” dərgilərinin baş redaktoru işləyir.

Bədii yaradıcılığa erkən çağlardan başlayan Aybək ilk şeirini 1920-ci ildə yazır və “Ərməğan” jurnalında dərc etdirir. Qısa vaxt ərzində “Duyğular”, “Könül nəğmələri, “Məşəl” və s. kitabları işıq üzü görür. Gənc ədibin yaradıcılığı 20-ci illərin ən çətin, qarmaqarışıq dövrlərinə təsadüf edir. Bu dövrdə yazdığı əsərlər ilə müəllif zamanın ən mühüm hadisələrinə şair münasibətini bildirib.

Araşdırmalarda bildirilir ki, Aybəkin 30-cu illər yaradıcılığı mövzu və ideya baxımından əvvəlki onilliklə eyniyyət təşkil edir. Amma problemin ictimai-siyasi kəskinliklə qoyuluşu bu dövr yaradıcılığının əsas göstəricisinə çevrilir. “Özbəkistan”, “Qışlaq qızı - student” və s. şeirlərində dövrün hiss və duyğuları, arzu və istəkləri özünün poetik əksini tapır.

Böyük Vətən müharibəsi (1941-45) də şairin yaradıcılığında çox geniş və canlı işıqlandırılıb. Ağır müharibə illərində qələmini süngüyə çevirən şair xalqı alman faşizminə qarşı amansız olmağa səsləyən səfərbəredici şeirlər yazır. Döyüşçüləri igidliyə, qəhrəmanlığa səsləyir. O, 1942-ci ildə Özbəkistanın mədəniyyət və incəsənət nümayəndələri ilə döyüş bölgələrinə gedir. Dörd ay cəbhədə olur. “Günəş qaralmaz” romanı, “Alovlu illər” adlı şeirlər toplusu və “Cəbhə boyunca” sənədli gündəliyi ön cəbhədəki təəssüratlarını əks etdirir. Müharibə dövründə yazdığı “Vətəni sev”, “Günlər gələr ki...”, “Zəfər bizimdir”, “İgidlərə”, “Vətən haqqında”, “Əlvida, əsgər” və s. bədii nümunələrdə əsgərlərin göstərdikləri qəhrəmanlıqlar axıcı dillə ifadə olunur.

Ədibin yaradıcılığında poemaları da xüsusi yeri tutur. “Həmzə”, “Qızlar”, “Zəfər və Zöhrə”, “Həqiqət söyləyənlər”, “Babam”, “Quli və Nəvai”, “Babur” və s. poemaları özbək epik janrının inkişafına dəyərli töhfələrdir.

M.Aybək tərcüməçilik sahəsində də özünü sınayır. A.Puşkinin “Yevgeni Onegin”, M.Lermontovun “Maskarad”, “Demon”, H.Heynenin “Lirik şeirlər”ini və s. özbək dilinə tərcümə edir. Eyni zamanda 1959-cu ildə yazıçının “Müqəddəs qan” romanı Azərbaycan dilinə tərcümə olunur. Onun bir çox şeir və poemaları da müxtəlif dövrlərdə dilimizə tərcümə edilib, oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb.

O, bir ədəbiyyatşünas alim kimi də tanınıb. Ayrı-ayrı vaxtlarda yazdığı “Lirika haqqında”, “Abdulla Qədirinin yaradıcılıq yolu”, “Özbək klassikləri” və digər elmi məqalələri elmi-ədəbi mühitdə maraq doğurub.

1943-cü ildə Özbəkistan Elmlər Akademiyasına həqiqi üzv seçilən ədib üç dəfə “Lenin” ordeni, iki dəfə “Qırmızı Əmək Bayrağı” ordeni ilə təltif edilib. “Nəvai” romanı 1946-cı ildə Dövlət mükafatına layiq görülüb. 1965-ci ildə isə ona Özbəkistanın Xalq yazıçısı fəxri adı verilib.

Musa Aybək 1968-ci ildə Daşkənddə vəfat edib.

Savalan FƏRƏCOV

Mədəniyyət.- 2018.- 8 iyun.- S.15.