Azərbaycanlıların təqsiri
nədir və ya Rüstəm İbrahimbəyovun
ikrah doğuran filmi haqqında
"Bakinski raboçi" qəzetinin 23 may tarixli nömrəsində tanınmış kinorejissor Ayaz Salayevin "Rüstəm İbrahimbəyov və onun ermənilərin müsibətlərinə görə azərbaycanlıların təqsirkar olması haqqında filmi" sərlövhəli məqaləsi dərc olunub. AZƏRTAC məqaləni təqdim edir...
Azərbaycan haqqında yazanlar çox vaxt bizim səriştəsizliyimizə və ya qətiyyətsizliyimizə ümid edirlər. Belələri düşünürlər: ya heç nə başa düşməyəcəklər, ya da cavab verməyəcəklər...
"Qafqaz üçlüyü" filminin (2015, rejissorlar - Eldar Şengelaya, Fuad İbrahimbəyov, ssenari müəllifi Rüstəm İbrahimbəyov) yaradılmasından iki il sonra mən bu filmi təsadüfən gördüm, başa düşdüm və cavab verirəm.
Filmin proloqunda uşaqlar qayadan suya tullanırlar. Onlardan biri
- ən qoçağı
qorxaq dostunu ürəkləndirir. Az sonra məlum olur ki, bu qorxaq
azərbaycanlı, qoçaq,
həm də filmin baş qəhrəmanı isə
Bakı ermənisidir.
O böyüyəcək, yüksək
ixtisaslı, nəcib və gözütox həkim-oftalmoloq olacaq. O, öz həkimlik məharətini Moskvada nümayiş etdirir, onun oğlu, istedadlı aktyor isə Bakıda, ögey atanın ailəsində Azərbaycan
soyadı altında yaşamaqda davam edir. O da Moskvaya köçüb getməyə hazırlaşır,
bir tamaşada iştirak edir, bu tamaşa onun aktyor taleyini
həll etməlidir.
Nəcib
həkimin miras alması üçün
hansı səbəbdənsə
çox vacibdir ki, onun bioloji
oğlu təcili surətdə özünün
əsl erməni soyadını qaytarsın.
Ən dəhşətli hadisələr bundan sonra başlanır.
Azərbaycanlı qəddar kənd
uşaqları haradansa
bu zavallı aktyorun etnik mənşəyi barədə
öyrənərək onu
itələyib quyuya salır və daşa basırlar - ekranda erməni ziyalıların qaniçən
vəhşi türklərin
əlindən çəkdiyi
əbədi əziyyətlərin
obrazı canlanır.
Oğlunun itməsindən xəbər
tutan ata qəhrəmancasına sərhədi
keçir və uşaqlıqda dostluq etdiyi aciz oğlanın
yanına qonaq gəlir. Düzdür, artıq həmin
oğlan böyük kişidir, Azərbaycanda neft ehtiyatlarının tükənməsi barədə
uzaqgörənlik etdiyinə
görə vəzifədən
qovulub. Qəzəblənmiş azərbaycanlılar dərhal həmin nəcib erməninin gizləndiyi evin ətrafında toplaşır.
Burada televiziya müxbiri də var - aydındır ki, o, erməni talanlarına həvəskar
olan bakılıların
quracağı linç
məhkəməsini çəkmək
üçün gəlib...
...Hər halda yaşlı bədbəxt həkimi döyə bilirlər. Sonda bunu sərhəd xidmətinin məmuru aeroportda edir. O, həkimi döyməkdən
ləzzət alır,
aşkar görünür
ki, bu, onun
çoxdankı arzusu
imiş.
Bircə bunu əlavə
etmək qalır ki, haqqında danışdığımız filmə erməni kinematoqrafçılarının heç bir aidiyyəti yoxdur. Bu
"dostluq" filminin
rejissoru gürcü kinosunun az
qala klassiki sayılan və vaxtilə Bakıda 26 Komissar haqqında filmlə yadda qalmış klassik Nikolay Şengelayanın oğlu Eldar Şengelayadır.
Bu rejissor
Abxaziya mövzusunda heç vaxt buna oxşar film çəkməzdi. Amma onun
özünə haqq qazandırması üçün
bəhanəsi var - filmin ssenari müəllifi azərbaycanlı,
məşhur yazıçı,
dramaturq və ssenarist Rüstəm İbrahimbəyovdur.
Yeri gəlmişkən, filmdə döyülmüş
aktyor məhz İbrahimbəyovun pyesi əsasında hazırlanan
tamaşada oynamalıdır.
Üstəlik, ssenari müəllifi
Rüstəm İbrahimbəyov
özü qəhrəmanlarından
birinin dili ilə filmdə öz pyesini tərifləyir (yadımdadır,
bir dəfə o, Bakıda keçirilən
kinofestivalda özü-özünə
mükafat təqdim etmişdi).
Yazıçı İbrahimbəyovun
mənsub olduğu xalq iyirmi beş ildir ki, işğal altındakı əzəli
torpaqlarının qaytarılması
arzusu ilə yaşayır. O, öldürülmüş,
qanlı əllərini
və ayaqlarını
uzatmış azərbaycanlı
uşaqların fotoşəkillərini
görməyə bilməzdi.
Bu gün yazıçı
Rüstəm İbrahimbəyovu
sənətkar kimi narahat edən bir problem var - erməninin Bakıda rahat və təhlükəsiz
yaşaması.
Özü də filmdən
göründüyü kimi,
bu insan azərbaycanlıları o qədər
də sevmir.
O, çılğın
vəziyyətdə imzaladığı
"antierməni məqaləni"
lənətləyir. O, Bakıda
özünü çox
həyasızcasına aparır,
çünki onun fikrincə, azərbaycanlılar
aqressiv olsalar da qorxaqdırlar. Onlar hətta əllərinə
düşmüş gürcünün
də üstünə
dəstə ilə hücum çəkir, digərləri döyülən
qocanın yanından saymazyana ötüb keçirlər (yeri gəlmişkən, filmin finalında məlum olur ki, həmin
gürcü döyülməkdən
ölüb).
Filmdə hətta bir-birinə
yaxın insanların münasibətləri də
ən adi mənəviyyatdan və insaniyyətdən uzaqdır.
Gənc aktyor bircə anda onu böyüdüb
boya-başa çatdırmış,
tərbiyə etmiş
insanı satmağına
görə demək olar ki, vicdan
əzabı çəkmir,
onun atalığı
isə əsla təəssüflənmir ki,
özünün oğlu
hesab etdiyi oğlan birdən-birə təzə atasının
tərəfinə keçib.
Üstəlik, hətta
buna sevinir də: "Axır ki, mənim oğlum müdafiə olunacaq".
Həqiqətən,
filmin müəlliflərinin
bizə Azərbaycan kimi qələmə verdikləri - nazirdən başlamış aeroportdakı
həyasız qeydiyyatçıya
qədər hamının
əclaf olduğu, ac qalmağa razı olduğu, amma təki qoca gürcünü dəstə
ilə döyüb öldürmək imkanı
verilməsini istəyən
insanların dünyasında
heç kəs müdafiə oluna bilməz.
...Bu filmdə yalnız bir insan haqqında yaxşı fikir söylənilir. Moskvada qoca erməni bizim qəhrəmandan soruşur: "Tamaşa necə adlanır?"- "İbrahimbəyovun "İlgək" pyesi".
"İbrahimbəyov?
Məgər bu azərbaycanlıdır?".
Qəhrəmanımız baş
barmağını yuxarı
qaldıraraq deyir:
"Bax, belə adamdır" (yəni, qəribə də olsa yaxşı adamdır, başqaları
kimi deyil).
Bu filmdə
Moskva müqəddəs
məkandır, orada bütün problemlər həll olunur, hamı xoşbəxtlik tapır. Finalda bu fikir bəsit
müqayisə yolu ilə ifadə olunub: Bakıda sözlərinə əməl
etməyən yaramazlar
bədbəxt azərbaycanlının
ofisini darmadağın
ediblər (vəhşilər
hətta sevimli oyuncağa da rəhm etməyiblər), Moskvada isə həmin dövrdə ağıllı tərpənib
gedənləri böyük
uğur gözləyir:
tamaşaçılar pyesi
gurultulu alqışlarla
qiymətləndirirlər. Mənası aşkardır - istər Bakıda bağlanmış
ofis, istərsə də Moskvadakı alqışlar - bütün
bunlar Sovet imperiyasının dağılmasına
görə təəssüfləndiyini
heç vaxt gizlətməyən müəllifin
özünün həyatında
baş verənlərdir.
Bəs gürcü rejissoru
buna sövq edən nə olub?
Azərbaycanlıları yaramazlar və
cəlladlar kimi göstərmək arzusu onun təhtəlşüurunun
hansı guşəsində
yaranıb (Gürcüstanın
indiki Prezidenti də Xocalı qurbanlarının xatirəsinə
ehtiramını bildirməkdən
imtina edib). Aşkardır ki, rejissor bu başdansovdu,
açıq-aydın xaltura
tipli işində öz qarşısına heç bir yaradıcı vəzifə
qoymayıb, Puşkinin
duel tapançası tipli
operetta yaradıb. Film Azərbaycan
dilini yaxşı bilməyən insanlar tərəfindən səsləndirilib
(məsələn, rəsmi
məmur "növbətçi"
əvəzinə "dejurnA"
deyir). Eybəcər sifətli bakılı
millətçilərin rollarını
gürcülər ifa
edir, çünki bu filmdə ssenari müəllifinin ən yaxın qohumlarından başqa heç bir azərbaycanlı iştirak
etmək istəməyib.
Filmdə personajlardan biri deyir: "Ermənilər bizim bir nömrəli düşmənlərimizdir". Bax, burada müəllif Qarabağ münaqişəsinin başlıca səbəbini nədə görməsini aydın ifadə edir. Buna səbəb Azərbaycan torpaqlarının işğal edilməsi deyil, yeri gəlmişkən, filmdə bu barədə bircə kəlmə də deyilmir. İbrahimbəyovun fikrincə, buna səbəb azərbaycanlıların ermənilərə izahedilməz nifrətidir. Hazırda geniş yayılmış bu nöqteyi-nəzər Rusiya KİV-ləri tərəfindən səylə ictimai şüura yeridilir. Bu fikri azərbaycanlıdan eşitmək xüsusilə "qiymətlidir". Aydın məsələdir ki, bunu təşəkkür almaq, filmdə göstərildiyi kimi, pyes müəllifinin alqışlanması üçün edirlər. Bu film Böyük Ağ Çarın qarşısında qulluq göstərmək cəhdi (özü də heç də birinci olmayan cəhd), yalnız özünü vəhşi həmvətənləri fonunda humanist və bu humanizminə görə qəhrəman kimi göstərmək istəyidir. Bunlar həmin "vəhşilər"dir ki, müəllif yaxın keçmişdə prezidentliyə namizədliyini irəli sürərək onlara rəhbərlik etməyə hazırlaşırdı.
Belə sənətkarlar Sovet imperiyasının tipik məhsuludur. Onlar ümid bəslədikləri
təşəkkürü alır və rəğbəti qazanırlar.
Lakin bunlar həmişə ikrah doğurur. Bəs hələ də Bakıda mövcud olan və bu
müəllifin hələ
də nominal rəhbərlik
etdiyi təşkilatın
üzvləri hansı
hisləri keçirirlər?
Ayaz Salayev
Kinorejissor
Mədəniyyət.- 2018.- 25 may.-
S.10.