“Azərbaycanın mədəniyyətlərə
açıq olması çox xoşdur”
Emil Səlimov: “Fransa
teatral ölkə deyil. Orada sizin
alışdığınız teatr münasibətləri də
yoxdur”
Nə gizlədim, yaxın-uzaq ölkələrdə məskunlaşıb
uğur qazanan soydaşlarımızın arasında bir
növ ayrı-seçkilik qoyuram. Çünki adına
yaradıcılıq deyilən bütün sahələrdə
qazanılan uğurun içində milliliyin, məhəlliliyin
payı böyükdür. Ən önəmli məqam isə
budur ki, sənin vətəndaşı olduğun qürbət
ölkədə mədəniyyət sahəsində
gördüyün iş milli və məhəlli olduğu (yəni
ekzotika və yalnız sənin soydaşlarının duyub
anladığı nəsnə) üçün deyil, bəşəri,
hətta dil maneəsi olmadan anlaşılan hünər
sayılsın.
Ötən
həftə son kateqoriyaya aid ediləsi
soydaşlarımızdan biri ilə Bakıda
görüşdük. V Bakı Beynəlxalq
Teatr Konfransına qonaq gəlmişdi. Düzdür,
çıxış etmədi. Amma bizcə, yerli teatr
cameəsi üçün çox faydalı olacaq bir iş
gördü. Noyabrın 7-də Azərbaycan Dövlət
Musiqili Teatrında illərdən bəri Fransada yaşayan
soydaşımız, tanınmış teatr rejissoru, xoreoqraf,
aktyor, dramaturq, bir sözlə, səhnəqrafiyaya aid edilə
biləcək sahələr üzrə on barmağında on mərifət
olan Emil Səlimov teatrın aktyorlarına ustad dərsi
keçdi. Bütün Avropada aktyor sənəti fənni kimi
tədris edilən, öyrədilən “Səlimov metodu” ilə
bizim Musiqili teatrın solistlərini, xor və balet
truppasının artistlərini tanış
etdi. Ustad dərsi barədə qəzetimizdə (9 noyabr 2018-ci
il) reportaj dərc olunduğundan söhbətimizi
bu gün davam edirik.
Söhbətə keçməzdən öncə
qonağımızı oxucularımıza daha yaxından
tanıtmaq istərdik.
Emil Səlimov.
1956-cı ildə Bakıda doğulub. Uşaqlığının bir hissəsi Ukraynada
keçib. Moskva Dövlət Mədəniyyət
İnstitutunda rejissorluq dərsi alıb. İlk
sənət müəllimləri Rusiya Federasiyasının
Xalq artisti Ənvər Behbudov (Rəşid Behbudovun
böyük qardaşı) və Edqar Yeqadze olub. Hələ tələbə ikən Moskvada
özünü quruluşçu rejissor kimi sınamağa
başlayıb. Moskva Dövlət Akademik
Satira Teatrında V.Meyerholdun yetirməsi, görkəmli rejissor
Valentin Pluçekin emalatxanasında staj keçib. 1987-ci ildə peşəkar aktyor və musiqiçilərdən
ibarət “Köhnə şlyapa” müstəqil teatrını
yaradıb.
Elə həmin illərdə Fransa vətəndaşlığı
alaraq, Parisə köçüb.
1994-cü ildə Parisdə “Parantez” (“Mötərizə”)
teatr şirkətini qurub. 2013-cü ildə özünün “Səlimov metodu. Korpus hərəkətdə” Dram Sənəti Məktəbini
yaradıb. 2000-ci
ildən Fransa Dram Müəllifləri və Bəstəkarları
Cəmiyyətinin (SACD) üzvü, 2018-ci ildən fəxri
üzvüdür.
Emil Səlimov
təxminən qırx ildir ki, öz tamaşalarında
prodüser, rejissor və xoreoqraf kimi çalışır,
dekorasiya və kostyumların eskizini cızır, həm də Fransa və xarici ölkələrin
dram və opera teatrı tarixindən, dramaturgiya nəzəriyyəsi
və aktyor sənətindən dərs deyir. Rejissorluq
karyerası boyunca indiyədək xarici ölkələrin səhnəsində
əllidən çox tamaşaya quruluş verib, məşhur
romanların motivləri əsasında 12 pyes yazıb. Amma bununla belə, beynəlxalq teatr mühiti onu daha
çox “Səlimov metodu”nun yaradıcısı kimi
tanıyır. Elə biz də müsahibəmizə
“Səlimov metodu”ndan başladıq.
- “Səlimov metodu” necə yarandı? Siz bu metoda necə
gəldiniz?
- Əslində, mənim metodumda qəribə, göydəndüşmə
heç nə yoxdur. Mən Fransa teatrına bələd olanda
gördüm ki, orada aktyorlar səhnədə hərəkət
etməyi bacarmırlar. Onlar mətnlə
çox yaxşı işləyirlər. Amma
aktyora texniki hərəkəti yerinə yetirməyi
tapşırsan, məsələn, əgər o, səhnədə
yıxılmalıdırsa, yıxılıb
qolunu-qıçını sındıracaq. Çünki onlara necə etməyi öyrətməyiblər.
Buna görə də onlara Meyerholdun
biomexanikasından öyrəndiklərimi öyrətməyə
başladım. Getdikcə bildiklərimi, aktyorun səhnədəki
həm ifadəli, həm də rahat davranışı üçün gərək olan hərəkətləri,
jestləri toplayıb sistem halına saldım. Heç
ağlıma da gəlməzdi ki, bütün bunlar
yığışıb bir təlim kursu halına gələcək,
öz metodumun mövcudluğundan da, necə deyərlər, xəbərsiz
idim. Halbuki, düz 25 il bu yolu gəlmişdim!
Elə arada bir eşidirdim ki, “Səlimovun metoduna görə
belə oldu… Səlimov metodu öyrədir ki…”.
İnanmazsınız, hətta bir dəfə
maraqlandım ki, görəsən, bu Səlimov kimdir ki,
hamı onun metodundan danışır? İnternetdə
axtarış verəndə məlum oldu ki, Fransada məndən
başqa bir Səlimov var, o da boksçudur, Marseldə
yaşayır. 1998-ci ildə Valensiyen şəhərində
keçirilən konfransda mənə dedilər ki, bu, sizin
metodunuzdur. Başqalarının vasitəsilə mən
özümü kəşf etdim…
- İnsaflı adamlarmış ki, sizin metodu öz
adlarına çıxmayıblar.
- Elədir.
Bilirsiniz, mən tamaşa üzərində
işə mütləq Stanislavskinin üsulu ilə
başlayıram. Mətni
götürüb qısa hissələrə bölürəm
və aktyorun həmin hissədə səhnədə necə
hərəkət etməli olduğunu yazıb ona izah edirəm.
Fransızlar buna çox təəccüblənirlər.
Neçə il öncə məni Parisdəki
Amerika Dram Məktəbinə dəvət etdilər. Bu,
çox güclü aktyor məktəbidir: Londonda, Hollivudda,
Nyu-York və Parisdə filialları var. Mən həmin məktəbə
gələndə onların 69 tələbəsi var idi. Altı ildən sonra tələbələrin
sayı 540-a çatdı.
- Bəs
siz onlarla nə qədər işlədiniz?
- Altı
il. Sonra məhşur teatr və kino aktyoru
Daniel Mesgişin dəvəti ilə Fransanın Ali Teatr Məktəbində
dərs dedim, tələbələrlə tamaşa
hazırladım. Nəhayət, 2013-cü ildə öz məktəbimi
açdım: “Səlimov metodu. Korpus hərəkətdə”.
- Sizin
ustad dərsinizdə oldum. Tamaşada xeyli aktyor
iştirak edir. Məlum məsələdir
ki, hamı eyni dərəcədə yüklənmir, bərabər
çalışmır. Siz bunu müəyyən
etmək üçün videoçəkilişdən istifadə
edirsiniz?
- Mən
dərs və tamaşa prosesində hər hansı çəkilişin
əleyhinəyəm. Amma tələbələr bizim dərs
prosesində oynadığımız tamaşanın lent
yazısını istəyirlər, bu, onlara
aktyor kastinqlərində iştirak etmək üçün
lazımdır.
- Fransada
rejissor-aktyor münasibəti necə qurulur? Sizin
haqqınızda material toplayarkən öyrəndim ki, bir
çox teatrların dəvəti ilə tamaşalar qurmusunuz…
- Bəri
başdan deyim ki, Fransa teatral ölkə deyil. Orada
sizin alışdığınız teatr münasibətləri
də yoxdur. Məsələn, bir teatr
şirkəti təsis edilib qeydiyyatdan keçir, aktyorlar
toplanır, tamaşa hazır olandan sonra şirkət
hansısa teatra gedib tamaşanı təklif edir. Həmin teatr da pul müqabilində yalnız yer verir
ki, tamaşa oynansın. Gəlirin
bölüşdürülməsi də həmin teatr
binasının sahibindən asılıdır. Sənə tamaşanın gətirdiyi qazancdan 70 faiz
də verə bilər, 30 faiz də.
- Bəs
“Səlimov metodu”na əsaslanaraq, yəni mətn
və hərəkət baxımından mükəmməl,
böyük heyətli bir tamaşa təxminən neçəyə
başa gəlir?
- Ən azı, 100 min
avroya.
- İndi
başa düşdüm ki, niyə dekorasiya və geyimlərin
eskizini də özünüz hazırlayırsınız…
- Təkcə
eskiz hazırlamıram, bəzən əlimə çəkic
alıb dekorasiyanı da düzəldirəm, aktyorların
libasını da bizim direktor – xanım Virciniya tikir.
- Yəqin
ki, uğurlu, yaxşı kassa yığımı gətirən
tamaşalarınız da az deyil. Bəs siz təkcə öz yetirmələrinizlə
çalışırsınız, yoxsa digər teatr şirkətlərinin
dəvətilə də tamaşa qoyursunuz?
- Əlbəttə,
uğurlarımız
az olmayıb. Amma başqa teatrda dəvətlə
tamaşa qoymağa çox can atmıram.
- Səbəbini
bilmək olar?
- Gərək
tamaşanın başının üstündə durasan.
Tamaşanı təhvil verib getdinsə, onuncu, iyirminci
tamaşadan sonra onu tanımayacaqsan!.. Fransada teatr aktyorları rejissorun iradını qəbul
etmirlər. Sənə deyə bilərlər ki,
tamaşaçı məni o qədər alqışladı
ki, beş dəfə təzimə
çıxdım. Sən kimsən ki, tamaşa
təhvil veriləndən sonra mənə irad tutursan?!
- Həsəd
aparılası situasiya deyil. Bəs sizin məktəbinizdə
vəziyyət necədir? Tədris sistemi
necə qurulub?
- Məlum
məsələdir ki, təhsil pulludur və biz kimsənin
aktyorluq qabiliyyətini, plastik imkanlarını yoxlamadan
müraciət edənlərin hamısını qəbul
edirik. Odur ki, bütün tələbələr
üçillik təhsil müddətini bitirmir. Üstəlik,
əlaçılar, fitri istedad sahibləri üçün təhsilin
üçüncü ili pulsuzdur. İlk buraxılışımızda cəmi
altı nəfər bu imtiyazı qazana bilmişdi, hazırda
isə belə tələbəmiz yoxdur. Qəbul
olunan 400 tələbədən təxminən 89 nəfəri
təhsilini davam etdirir. Onlar, həqiqətən,
istedadlı, zəhmətkeş gənclərdir.
- Bildiyim
qədər, sizin teatr məktəbinizin günü hazırda
o qədər də xoş keçmir. Səbəb
nədir? Teatra marağın azalması,
istedad qıtlığı, yoxsa səs salan pyesin olmaması?
- Sadaladıqlarınızın heç biri…
Yeri gəlmişkən, mən romanları səhnələşdirməyi
daha çox xoşlayıram, nəinki hazır pyesə
müraciət etməyi. Sonuncu iqtisadi böhran zamanı maliyyə
baxımından çox əziyyət çəkdik,
binamızı itirdik. Amma Fransada baş verən terror hadisələri
bizə daha ağır zərbə vurdu. Təsəvvür edin,
2015-ci il oktyabrın 25-də premyeranı
oynamışıq, noyabrın 13-də isə bizim tamaşa
oynadığımız binanın yanındakı «Bataklan»
teatrına hücum oldu, terrorçular 90 nəfəri qətlə
yetirdilər. Tamaşanı yarımçıq
qoyub atışmadan qorxuya düşən
tamaşaçıları sakitləşdirməyə
başladıq, yaşlı tamaşaçılara dərman
verdik. Ertəsi gün nə baş verdi?
Bizim məhəlləni polislər əhatəyə
aldı, Parisdəki bütün teatrlar bağlandı. Aktyorlarımızın çoxu başqa şəhərlərdən
olanlar idi. Onlar da qorxdular, tələbə
qızlar küçəyə tək çıxmaqdan
çəkinirdilər, valideynlər zəng vurur, təlaş
keçirirdilər. Üstəlik, Parisdə daimi
yaşamaq hüququ olmayan əcnəbilərin, Fransanın digər
şəhərlərindən gələnlərin paytaxtda
qalmaq üçün icazə alma proseduru
qəlizləşdirildi. Ara-sıra təkrarlanan
terror hadisələri üzündən bu gün insanlar
kütləvi əyləncə məkanlarına getməkdən
hələ də qorxurlar.
- Beləcə,
terror təkcə can almır, həm də mədəniyyətə,
zövqümüzə zərbə vurur. Bəlkə
Bakıya qayıdasınız?
- Həmişəlik
qayıtmağı düşünmürəm, amma tamaşa
qoymaq barədə müəyyən fikirlər var…
- Uzun illərdir
ki, Bakıya gəlməmişdiniz. Doğma
şəhəri necə gördünüz? Küçədə azmadınız?
- Bakı çox dəyişib. Köhnə məhəlləmizi tanımadım, bu gün də mehmanxanadan teatra gələndə yolu itirdim. Mən Bakını Qafqazın Las-Veqası adlandırardım. Oxşarlıq bir yana, Azərbaycanın bütün insanlara, bütün mədəniyyətlərə açıq olması çox xoşdur. Fransada belə münasibət görməzsiniz.
Gülcahan MİRMƏMMƏD
Mədəniyyət.-
2018.- 16 noyabr.- S.5.