Səs... Səss!... SƏSSS!!!
Siqlətli, Şiddətli, Vahimə-vəlvələ,
İnam-iddia, Qələbə-qalibiyyətli...
Proloq:
Yox, mövzu qıtlığı yaşamırıq. Bu, sadəcə, dədə-babalarımızın yaşadığı 1941-45 müharibəsinin baş qəhrəmanlarından olmuş bir SƏSin tərcümeyi-halındakı Baş kəlmələrin – “Qovorit Moskva! Pobeda!” ifadələrinin tezliklə “Danışır Bakı! Qələbə!” şəklində eşitmək arzu-həsrəti...
Bu dua ilə yaşayanlara
salam olsun!
Və o
SƏSin öz tonu ilə:
- Diqqət, diqqət!...
Danışılır – II Cahan savaşının bütün
cəbhə xəbərlərini
və Ali Baş Komandanlığın əmrlərini
dünyaya çatdırmış
Yuri Borisoviç Levitan
haqqında!
Bu SƏS
hələ 105 il əvvəldən (“inqə”liyindən)
məşhurlaşıbmış; atası onun ciknələrini çalışdığı
limanda da eşitdiyindən danışıb-gülərmiş.
Doğulduğu Vladimir şəhərindəki
qonşularsa öz dəcəllərini evə
bu qorxulu “Yuri tonu” ilə çağırarmışlar...
Mülkilikdə belə bir “populyarlıq” qazanmış
bu adam
hərbilikdə “məşhur
tanınmaz”a çevrilib.
Kim, kim, – Stalinin: “Müdafiə Komitəsi məlumatlarının
əhaliyə çatdırılması
yalnız Y.Levitana həvalə edilsin”, Hitlerin; “İlk növbədə Sovet İttifaqının SƏSini
kəsmək lazımdır!”
dediyi bir adam...
O “tanınmazlıq” epizodlarından
biri:
9 may,
1945. Kreml. Rəhbərlik cahanşümul bir
şad XƏBƏRin eyforiyasında, kütlə
isə Qızıl meydana axışmada.
Nəhayət, “kapitulyasiya”
haqda məlumat gəlir və bir az əvvəl hansısa tapşırıqçün çağırılmış
Levitan dərhal radio komitəsinə tələsir.
Lakin saysız-hesabsız
insan basırığına
düşür və
hətta kəskin iradlar eşitməli olur: “Hara soxulursan?!”, “Pah, bu vətəndaşın
bundan da vacib işi varmış!”, “Bir səbir elə, indicə Levitan Qələbə xəbərini
oxuyacaq!”...
Bu –
zamanın diqtəsiymiş;
ucqardan gəlib “İmperSəs”ə çevrilmiş
bu Səs-Adam bütün verilişləri
“tamamilə məxfi” məkandan aparmalıymış.
Müharibədən on il əvvəl “Radio diktorluğu
müsabiqəsi”nin qalibi
olan və hələlik efirdə yalnız “qəzet xülasələri” oxuyan
Yurinin səsi bir gün Stalinin
qulağını necə
fəth edirsə, XVII
qurultaydakı çıxışını
radio vasitəsilə məhz
Levitanın səsləndirməsi
haqda göstəriş
verir. Bu “fövqəltale”
tapşırıqdan xəbər
tutduğu an rəngi ağaran Levitan bu 5 saatlıq çıxışı heç
bir qüsura yol vermədən səsləndirir və... Sovet İttifaqının baş
diktoru təyin edilir.
Bu baş diktor sonralar “SSRİ Xalq artisti” adını alan ilk diktor
da olacaq.
Qlobal məşhurluğu isə
İkinci Dünya savaşı (ovaxtlar: “Böyük Vətən müharibəsi”) illərindən
başlayır.
“Biz haqq yoldayıq! Düşmən
darmadağın ediləcək!
Qələbə bizimlə olacaq!”
O bu kəlmələri elə inam-ilhamla səsləndirirmiş ki,
səsgücləndiricilər ətrafına toplaşanlar
öz evlərinə
(iş-güclərinə, ac-yalavaclıqlarına) növbəti
çıxışda mütləq
“Qələbə!” deyəcəyi
ümidilə gedirmişlər.
Bu səsi düşmən
də “zərrəbin”lə
dinləyirmiş. Fürer başa düşmədiyi
bu “əclaf səs”in dərhal tərcüməsini tələb
edərmiş. “Moskvaya
ayaq basan kimi ilk dar ağacından
məhz o DİL asılmalıdır!”
vədi isə “SS”çilərin ideo-qulaq
sırğası...
Bu Tonallıq –
Sovet ordusunun tərzi, Stalinin “möhtəşəmlik”
obrazının ifadəçisi,
o dövr respublikaları
radiolarının semiotika-simvolu...
Hə,
o dövrün! Sonralar radio diktorları
üçün xüsusi
kurslara rəhbərlik
edən bu fenomen özü də etiraf edirmiş ki, yox, o Səs, daha çox, müharibə səsiymiş
(başqa sözlə,
bu vahimənin başlıca hədəf-bazarı
düşmən canıymış!).
Bu qədər ictimai adamın –
Şəxsi aləmi və sonu...
Həyatı – uğursuz; on bir
il nikahda
olduğu xanımı
onu atıb, yeganə qızı və qarşılıqlı
hörmətdə olduğu,
ömrünün sonuna
kimi qayğısını
çəkən qayınanası
ilə birlikdə yaşamalı olub.
Ölümü isə səngərvari-“sərgərdanyana”; 1983-də veteranlarla
görüşə gedərkən
kəskin ürəkağrısı
tutub, yaxınlıqdakı
kənd xəstəxanasına
çatdırılsa da...
Hitlerin yenmək
istədiyi SSRİ-də
baş düşməni
Stalin yox, başına
250 min reyxsmarka qoyduğu
Levitan imiş. Bu ifadələr
bu an mənə “filankəsin sağ əli bəhmənkəsin
başına” deyimimizi
xatırlatdı və
belə bir yarımbaşlıq diqtə
etdi: –
Epiloq-P.S. :
Bu SƏSin o beşillik beynəlmiləl müharibə
sonucunda səsləndirdiyi
“QƏLƏBƏ” sədasının sağ yeli bu
otuz bir illik milli Qarabağ
savaşımızın başına!...
Tahir ABBASLI
Mədəniyyət.- 2019.- 1
noyabr.- S.6.