İtalyansayağı ...FENOMENlik

Dünya filmoqrafiyasına “nikah”, “boşanma” və digər rəmzlər kimi düşmüş aktyor haqda Azərbaycansayağı “media ssenari-film”…

...XX əsr İtaliyasının gün-günorta çağları. Yüzillər öncə bünövrələdiyi qələm-kağız, tişə-fırça renessansını “yekunlaşdırıb” ümumbəşəri relsə qoymuş Roma kamera-ekran intibahına qədəmlənir...

Bu addımların birində dahi ssenarist T.Querra, bütün hadisə-epizodların suyunu sıxıb cecəsini saxlayan Fellini ilə mərcə (bəlkə də, bu bənzərsiz “Kino-Kral”a meydanoxuma qəsdinə) girərək yazdığı bir cümləlik “əfsanəvi kinossenari”sini yığıncaq əhlinə qiraət edir: “Gözəl qadın teleekranda izlədiyi kosmik gəmi yerdən qopana qədər gözlədi və dərhal kiməsə zəng vurdu: “O, getdi, gəl!...”

Sonrakı məclislərin birində həmin o Tonino iştirakçıların (xüsusən, onun əda-iddialılığına müxalif qismin) iclas “norma”sından artıq səs-küy etdiyini görüb, Mastroyanninin adını çəkir və salon dərhal susur. Lakin o, bu bitib-tükənməz mövzuya dair də bircə cümlə işlədir (özü də, hər hansı bir sözün-fikrin ikibaşlı anlaşılma ehtimalı zamanı çox vacib olan ton-təbəssümsüz): “Daha mən bu fenomenə məxsusi rollar yazmaqdan, bu aktyora heyranlıqdan, bu vunderkində vurğunluqdan, bu korifeyə fanatlıqdan bezmişəm!...”

Beləliklə, ən iri plan-KADRda bütünlüklə: –

Marçello Vinçenso Domeniko Mastroyanni...

Və ilk titr: Bu “media-ssenari-film” Querra yığcamlıqlarına nisbətdə çox uzun – az qala bir səhifəlik...

“Mən ...bu korifeyə fanatlıqdan bezmişəm”!

Bəli, bu fanatlığa nəinki “kənar şəxslər”, hətta incəsənətin bu anadangəlmə tryuk-əllaməçilik sahəsinin asları da giriftarmışlar. Buna dair saysız “qarnir” nümunələri “montaj”a məruz qoyaraq, onun öz “ixtisas sektoruna” aid mətləblərdən birini vurğulayaq. Belə ki, şeytani cazibədarlığıyla dünyanın ən gözəl (və məşhur) qadınlarını (bu barədə sonra) əsarətə almış bu fenomenin istedad fontanı dövrün ən ultra ssenarist-rejissorlarını da o dərəcədə qərq edib ki, çoxusu öz bədii qəhrəmanını bu AD ilə “adaş”lama populizminə də varıb: “Paris həmişə Parisdir”də – Marçello Venturi, “Şirin həyat”da – Marçello Rubini, “Bu, ancaq başqalarının başına gəlir”, “Böyük acgözlük”, “Saat neçədir?” filmlərinin hər üçündə isə, yalın-yalxıca olaraq – Marçello…

Və teatr aktyorluğundan “qoparıldıqdan” (səbəbkar – Fellininin xanımı C.Mazina) sonra çəkiləcəyi 140-a yaxın filmdən 20-si dünyəvi rəycə şedevr hesab ediləsi bu aktyorun böyük ekran aləmi haqda yazıya alınmış saysız xatirə-epizoddan bircəsi:

...Fellini növbəti filmini səsləndirirmiş. Yazılmalı bircə söz qalıbmış: Marçellonun mikrofona deyəcəyi “Si” (“Bəli”) ifadəsi. O, bunu çox məlahətlə – sevimli birisinin sualını cavablandırırmış kimi deyir, Fellini isə bir qədər ənənəvi səslənən bu “bəli”yə sərt bir “yox!”la reaksiya verir və anındaca belə bir variant təklif edir: “Sən bu “bəli”ni sanki xoşlanmadığın qadınla yatışa razılıq verirmişsən kimi tələffüz et”. Marçello həmin sözü məhz həmin “faciə”ni ehtiva edən tərzdə söyləsə də, Fellini yenə qəbul etmir və növbəti, növbəti, növbəti deyiliş-variantlar…

Xeyli uzanan prosesin “pik”ində Fellini Mastroyanniyə qatı düşməni kimi baxır, zaldan çıxmasını xahiş edir, iyirmi dəqiqədən sonra geri çağırır və: “Sən belə elə, - deyir - elə bil, hamının yanında dəhşətli bir ədəbsizlik eləmək istəyirsən, amma alınmır”. Marçello rejissorun açıq-saçıqca dilə gətirdiyi o ədəbsizliyin şəbehini elə ustalıqla çıxarır ki, Fellini, o andan İtaliya kinematoqrafında ən uzunsürəli “talant-brend”lərdən birinə çevrilən həmin o “Si”-ni gündəlik “ifadə saqqızı“na çevirir…

Bu ağır zehni proses hamını bərk acdırır və bu məşhurlar yaxınlıqdakı çox adi və daim “iki cüt-bir tək” müştərili bir restorana girməli olurlar. Qarşıdakı həftənin növbəti tələskənliyi zamanı burada boş yer tapmayıb qayıtmaq istəyən həmin qrupun üzündəki narazılığı görən restoran sahibi dərhal yer düzəldəcəyini elan etdikdən sonra, onları belə bir replikaya da qonaq edir: “Bizim bu ucuz-ucqar restoranımızda gördüyünüz qastronomik anşlaqa səbəbsə, dünya Marçellosunun ötən həftə burada görsənməsidir, cənablar!...”

Bəli, bəli, –

Dünya Marçellosu!...

Bu bitib-tükənməz, meridianvari söhbətə onun çox yığcam “avtotərcümeyi-hal”vari bir qeydindən və sənət yoluyla bağlı bir-iki “yerli” (ibtida) görəv-göstərilərindən başlayaq.

“Sizlərin bu qədər asanlıqla gördüyünüz, rahatlıqla sevdiyiniz, ləzzətlə nifrət etdiyiniz gələcək aktyorun (yəni mənim) uşaqlıq və gənclik illəri nasizm dövrünə düşüb. Faşistlər tərəfindən Almaniyanın şimalındakı əsir düşərgəsinə deportasiya olunub. Orada bir müddət işləyəndən sonra qaçıb. Bir neçə ay Venesiyada gizlənib, müharibə başa çatandan sonra Romaya köçüb. Bir kino şirkətində mühasib işinə düzəlib. İşləyə-işləyə Roma Universitetinin İnşaat və memarlıq fakültəsini bitirib, oxuya-oxuya tələbələrin hazırladıqları tamaşalarda iştirak edib. Bir qarın ac, bir qarın tox yaşamaqdan yorulduğundan, aktyorluğa yox, qazanmaq şansı çox olan memarlığa meyl etsə də, yaxşı ki, orada tanış olduğu böyük sənətkar və xeyirxah Culyetta Mazinanın “Sən mütləq aktyor olmalısan!” təkid-təklifindən yaxa qurtara bilməyib...”

Bu aktyorun səhnə qabiliyyətini görüb öz teatr truppasına gətirən (1947) maestro Viskonti ondakı doğal ekran istedadını da hiss edib, “Səfillər”də “kino-debüt”ə (sonralar “Bəyaz gecələr” filmində baş rola) cəlb edir. Və bundan sonra İtaliya film-titrləri, qəzet-jurnal səhifələri, dil-ağız sədaları, bir müddət keçməmiş dünya kinozalları qoşa “M.M” anşlaqları saçmağa başlayır. Çəkildiyi “Avqust ayının bazar günləri”, “İspaniya meydanından olan qızlar”, “Məhəbbət günləri”, “Bir hektar səma” və digər filmlər uzun illər dünya dillərində ən çox səslənən sözlərə çevrilir. “Kənar adam”, “Günəbaxanlar”, Beynəlxalq Kann Festivalı mükafatçısı “Qısqanclıq dramı”, “Qeyri-adi gün”, “Terras”, “Əlvida, erkək!” filmləri “qısa illərin Mastroyanni epoxasını” yaradır.

Viskontinin “Bəyaz gecələr”indəki ifası Federiko Fellinini də ofsunlayır və o, hələ sənətdə “bığ yeri tərləməmiş” bu gəncə – Kann festivalında baş mükafat, Mastroyanniyəsə “İlin ən yaxşı aktyoru” adı qazandırası “Şirin həyat” filmində baş rol riskinə gedir. Bu “risq”də Marçellonun tək elə aktyorluq istedadı yox, yemək tərzi-hərəkəti də rol oynayıbmış ki, bu barədə növbəti yarımbaşlıqda.

Altmışıncı illərin sonlarınadək xeyli məşhur filmə çəkilmiş bu aktyoru Federiko Fellininin “Şirin həyat”, “Səkkiz yarım” və Petro Cereminin “İtalyansayağı boşanma” filmləri daha çox şöhrətləndirir.

Sonrakı iki onillikdə Mastroyanni “durmadan” (bir ildə bir neçə filmə) çəkilməyə başlayır və sovet rejissoru N.Mixalkovun “Qara gözlər” (1986) filmində oynadığı rolla “Oskar”a üçüncü dəfə namizəd olur.

Britaniya Kino Akademiyasının mükafatını ardıcıl olaraq iki dəfə qazanan, F.Fellininin “Səkkiz yarım” filmində tərəf-müqabil olduğu dünya məşhuru Klaudiya Kardinaledən “...ehtiyatlı olun, mənim şöhrət çələngimi dağıda bilərsiz” etirafını eşidən Mastroyanninin dünya şöhrəti bünövrəsi öz ölkəsində qoyulmuş olsa da, əsl məhəbbətini (və... 50 il sonra vəfatını) Fransada – məşhur aktrisa Katrin Denevdə tapır (və ondan, can üstəykən başı üstündə duran iki nəfərdən biri olası bir qızı dünyaya gəlir).

Bu aktyorun “Mən həyatı – onun məni ölümə doğru qovduğundan da artıq sürətlə qovuram” kimi fikirlərini çək-çevir edən mütəxəssislərdən biri yazır ki, onun bu kimi düşüncə variasiyaları adama ölümündən sonra daha aydın çatır: “Yəni “Marçello həyatı”yla bağlı hadisələri incələyərkən hansısa sikldə anlayırsan ki, o, həyatla “paritet” oyun oynayıb. Həyatı qaçmağa vadar edən bu fenomen nəticədə bütün dünyanı heyran qoyan bir oyun alındırıb...”

Budur, onun “dünyəviləşməsi” bəhsinə bircə epizodluq yer qalır. Bu da ondan ibarət ki, Amerika Kino Akademiyası, bir çox “qlobalistlər”dən fərqli olaraq yalnız yerli (sırf italyan və Avropa çevrəli) kinoya çəkilməyə sadiq qalan, “çox illər öncə – “Şirin həyat”, “İtalyansayağı boşanma”, “İtalyansayağı nikah” filmlərinin hər birindən dərhal sonra “Hollivud”dan şirnikləndirici təkliflər alırdım” deyən Mastroyannini, nəhayət (30 il o yan-bu yanına keçdikdən sonra), razı sala bilir. ABŞ işbazlarının tez-tələsik hazırlayıb buraxdığı kitab isə belə başlayır: “Fiat” avtomaşını, “Kyanti” şərabı və Mastroyanni amerikalılarçün İtaliya simvollarıdır!”

Vaxt gələcək ki, bu şöhrətin çox “yoğunlandığını” hiss edən aktyor Parisdəykən çox tərif eşitdiyi dostlarından birinə təbəssümlə deyəcək: “Sizin ölkə – insanın çəkisi 100 kiloqrama çatanda Şopenin “Matəm marşı”nı çalan bir tərəzi ixtira edib, bəlkə bir tərif-şöhrət artıqlığı əleyhinə olanını da icad edəsiz...”

Bir az da –

“Dedim-dedi”lərdən...

Özü: “Mən teatrı kinodan da artıq sevirəm. Bəs nəyə görə kinoya üstünlük verdim? İki səbəbi var. Birincisi, kino daha çox populyarlıq və qazanc gətirir, ikincisi, kino rejissorları teatr rejissorlarından fərqli olaraq, layiqli artistə layiqli rollar verməkdə kaprizlərə yol vermirlər”.

Sofi Loren: “Marçello ilə həyat-yaşam oxşarlığımız çoxdur; o da yoxsul ailədə böyüyüb, ağır uşaqlıq illəri yaşayıb, kinoya özfəaliyyətdən gəlib. Ancaq aktyorluq işində çox təbii olması və özünü əsl centlmen kimi aparması ona qarşı hörmət və rəğbət hissini daim artırır”.

Özü: “Təkcə Sofi Lorenin simasında bir neçə qadın var ki, mən onların hamısına məftunam!”.

F.Fellini: “Yaxşı iştahası olanlara simpatiyam var. Marçello ilk dəfə mənim diqqətimi oyunu ilə yox, yeməyilə cəlb edib...”

Özü: “Deyəsən mən, Fellininin ruhunun vizual təcəssümü idim; bu nəhəngin alter eqoya – öz ali “zəiflik”lərini yükləyə biləcəyi personaja ehtiyacı vardı...”

Bir tənqidçi: “Marçello dahi Antonioninin “Gecə” filmində sopsoyuq bir sir-sifətlə odlu-alovlu bir obraz yaradıb, rejissorun “doğma cəmiyyətdə yadlaşma” ideyasını tamaşaçının qoxulaya biləcəyi halda çiçəkləndirib”.

Özü: “Cavanlıqda mənə elə gəlirdi ki, cazibəli görünməkçün yaxşı geyinib, modalı qalstuk taxmaq kifayətdir. Amma yaşa dolduqca hiss edirsən ki, sifətdə əmələ gələn adi qırışlar şıq kostyumlar, rəngarəng qalstuklar üzərinə qeyri-adi kölgələr salır...”

Və nəhayət, sevgi-məhəbbət…

Ordan başlayaq ki, bu qədər zəngin kavalerin qanuni nikahında bircə qadın olub – karyerasına başlarkən evləndiyi aktrisa Flora Carabella. Həm də harda (hansı adam-“madam” ilişkisində) olmasına baxmayaraq, toylarının hər ildönümü günü ona zəng çalıb, yaşının sayı, məhəbbətinin sanbalı qədər qızılgül buketi göndərib və… uzunlu-qısalı saysız sevgi macəralarından sonra onun yanına qayıdıb. Bu qayıdışın proqnozu da verilibmiş; xatirələrində bu məqamı çox kəskin nidalarla vurğulayan Flora yazır: “Əvvəllər onun “işləri” haqda eşitdikcə dəli olurdum! Hər dəfə bir mebelimi sındırır, qışqırıb-bağırırdım! Günlərin bir günü Viskonti məni “Çox öcəşmə, onu azad buraxsan, həmişə sənin yanına qayıdacaq” – məsləhətilə ram etdi”.

Floranı – ərinin “ən nəqd dueti” adlandırılan Sofi Lorenin öz müsahibələrinin birindəki “Bizim məhəbbətimiz ekrandakılarla məhdudlaşır, həyatda yalnız ən sevgili dostuq” məlhəmi də xeyli sakitləşdirib. Ancaq sonralar İtaliya milli kinosunun səksən yaşlı “İkona”sı “Mənim nağılabənzər həyatım” memuarında “Sevimli Marçellosu” haqda əndazəsiz bir məhəbbətlə söhbət açır...

Çəkildiyi filmlərin çoxusu da ki, intimitika ab-havasında: “Məhəbbət günləri”, “İtalyansayağı boşanma”, “İtalyansayağı nikah”, “Sevgililər”, “Qadınlar şəhəri”, “Qara gözlər”, “Gözəl sevgi” və s.

Və onun bu “yaradıcılığı”na dair son kadr:

Tarixçi olduğunu bilmədiyi xanıma: “Siz XX əsrin gözəllik birincisisiz” deyən Marçello ondan: “Siz isə, XX əsrin ən məşhur aşiqlərinin ilk onluğunu tamamlamaq istəyən ən populyar italyansız!” cavabını eşidir və doqquz “sələf”inin adlarını zorənməmnun reaksiyalarla dinləməli olur...

Zaman gəlir ki, bütün İtaliyada “populyarlıq kralı” sayılan bu aktyor sonuncu rolunun ifasına… özündən də “məşhur” bir xəstəliklə (xərçəng) qədəm qoymalı olur və iki il sonra dünyasını dəyişir. Dəfn mərasimi günlərində “Şirin həyat” filmi ilə məşhurlaşdırdığı “Trevi” fəvvarəsi söndürülür, üzərinə qara örtük salınır, bütün ətraf sükuta qərq olur və... bu an fanatlarından biri gur səslə hayqırır: “Ey Roma fəvvarəsi, səni bütün İtaliyanın sənət fəvvarəsi – Marçello əvəz edəcək!...”

Tahir ABBASLI

Mədəniyyət.- 2019.- 11 oktyabr.- S.7.