Musiqimizə daha bir töhfə

Əsası Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən qoyulan Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbi daim öz ənənələri ilə seçilmiş və dünya musiqisində böyük nüfuz qazanmışdır. Bunun başlıca amili isə bəstəkarlarımızın milli köklər zəminində formalaşmış və klassik musiqi ənənələri ilə düzgün təmas təşkil etmiş zəngin yaradıcılıq irsidir. Bu yerdə Üzeyir bəyin belə bir deyimi yada düşür: “Əgər bir musiqi sənin öz xalqının xoşuna gələrsə, bil ki, o, bütün xalqların xoşuna gələcək və beynəlmiləl bir əsər olacaq”.

Sevindirici haldır ki, bu ənənə indi də davam edir. Musiqimizə bəxş olunan yeni töhfə fikirlərimizin əyani sübutudur. Bu töhfə sentyabrın 27-də Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında tamaşa etdiyim “Məhsəti” operasıdır.

Operanın XI Üzeyir Hacıbəyli Beynəlxalq Musiqi Festivalında tamaşaya qoyulması təsadüfi deyil. Bu əsərlə bəstəkar Pikə Axundova, libretto müəllifi Leyla Qədirzadə, baş rolların ifaçıları – əməkdar artistlər İnarə Babayeva (o həm də əsərin quruluşçu rejissorudur), Ramil Qasımov və yaradıcı heyətin digər üzvləri Üzeyir bəyin varisləri olaraq ona və sənətə olan ehtiramlarını ifadə etdilər. Elə əsərin mövzusu da ömrünü sənət yolunda şam kimi əridən Məhsəti Gəncəvinin taleyindən bəhs edir.

“Məhsəti” operasının yaranması bir neçə amillərlə mühüm əhəmiyyətə malikdir. Əvvəla, onu qeyd etməliyik ki, bu əsər XXI əsrdə Azərbaycan musiqisinə daxil olan üçüncü operadır. Yeni əsrin əvvəlində Vasif Adıgözəlovun “Natəvan”, sonra isə Firəngiz Əlizadənin “İntizar” operası yaranıb. Gənc bəstəkar Pikə Axundova öz adını bu müqtədir sənətkarların sırasına daxil etdi.

Operanın musiqi dili milli intonasiyalarla klassik musiqi xüsusiyyətlərinin vəhdətinə əsaslanır. Məhz bu bacarığı ilə də bəstəkar öz sələflərinin yolunu layiqincə davam etdirir. Mövzu seçimi də çox təqdirəlayiqdir. Çünki bununla bəstəkar bir daha poeziya və musiqinin vəhdətini opera səhnəsinə gətirdi. “Vaqif” (bəstəkar Ramiz Mustafayev) və “Natəvan” (bəstəkar V.Adıgözəlov) operalarından sonra bu silsiləyə Məhsəti Gəncəvinin də adının daxil olması Azərbaycan poeziyasının musiqidə təcəssümünün ifadəsidir.

Neçə illər öncə görkəmli alim, akademik Rafael Hüseynovun “Məhsəti necə varsa” kitabını oxumuşdum. Şairənin əzab-əziyyət içərisində yaşamasına baxmayaraq, həyat və sənət aşiqliyi sanki məni heyrətdə qoymuşdu. Düşündüm ki, yalnız Tanrı tərəfindən seçilib sevilənlər belə bir ömrə sahib ola bilər. “Bu dünya bir qızıl kuzəyə bənzər, Suyu gah şirindir, gah da ki, zəhər”, – deyən Məhsəti xanım dünyanın qızıl kuzələrindən dolduğu acını da, şirini də Allahın ona bəxşişi, ömür payı kimi qəbul edərək gözəl, cəsarətli, məfkurəli bir qadın ömrü yaşadı.

Gözəlliyi və əqidəsi ilə diqqət çəkən Məhsəti Gəncəvinin obrazını operaya gətirmək zamanımız üçün son dərəcə etik və estetik təsir aşılayan bir amildir. Bəstəkar Pikə Axundova, libretto müəllifi Leyla Qədirzadə, quruluşçu rejissor və Məhsəti obrazını yaradan İnarə Babayeva, quruluşçu baletmeyster – Xalq artisti Təranə Muradova, xormeyster Şəhla Ələkbərova, geyim üzrə rəssam – Əməkdar incəsənət xadimi Fəxriyyə Xələfova, Xanəndə qız rolunu oynayan - Əməkdar artist Fərqanə Qasımova və tamaşada iştirak edən digər xanımlar sanki Məhsəti ilə müasir dövr xanımları arasında bir mənəvi körpü yaratmağa nail oldular.

Bu işdə isə bəstəkar və libretto müəllifinin rolu çox böyükdür. Çünki əsərin mövzu dairəsi, onun dramaturji xətti, süjetlərin inkişaf dinamikası və bu kimi cəhətlər libretto müəllifinin, onların musiqidə təcəssümü isə bəstəkarın düşüncəsinin təzahürüdür. Libretto və musiqi dramaturgiyasının bir-birini tamamlaması da operanın taleyinin uğurlu olmasına dəlalət edir. Bu uğur həm də ifaçıların çıxışları ilə bağlıdır. Bu həm də musiqi mədəniyyətimizin uğurudur.

Bəstəkar Pikə Axundova mahir pianoçu, pedaqoq, elmi iş üzərində çalışan bir tədqiqatçı kimi opera sahəsində bacarığı ilə də öz peşəkarlığını isbat etdi. Operada Məhsətini oynayan İnarə Babayeva və Məhsətinin həyat yoldaşı olan Əmir Əhməd obrazını yaradan Ramil Qasımov öz sənətkarlıq bacarıqlarının yüksək imkanlarını nümayiş etdirdilər. Digər personajları canlandıranlar – Taleh Yəhyayev (Sultan Səncər), Fəhmin Əhmədli (Vəzir), İlqar Məclumov (Nizami Gəncəvi), Fəxri Kazım Nicat (Qasid) də öz rollarının öhdəsindən layiqincə gələ bilmişlər.

Operanın musiqi stilistikası rəngarəng ritmik və melodik xüsusiyyətlərlə zəngindir. Bu cəhətlər orkestrovkada da peşəkarlıqla işlənilib. Əməkdar incəsənət xadimi Nazim Hacıəlibəyovun idarəsi ilə Azərbaycan Televiziya və Radiosunun Niyazi adına simfonik orkestri operanın musiqisini bütün təfərrüatı ilə dolğun şəkildə ifa edirdi. Xor və solistlərlə orkestr arasında vəhdəti əsərin maraqla qarşılanmasının əsas səbəblərindən hesab etsək deyə bilərik ki, bu cəhət operada müsbət məcradadır. Operanın səhnələşdirilməsində quruluşçu rəssam Fərid Nəcəfov və video mühəndisi Dmitri Morozov da öz üzərlərinə düşən işi uğurla həyata keçirmişlər.

“Məhsəti” operasının musiqi xarakteristikasından danışarkən bir cəhəti xüsusi qeyd etmək istəyirəm. Bu da əsərdə muğamdan istifadə məsələsidir. Operanın I şəklində toy səhnəsində Xanəndə qız obrazının musiqi dilini bəstəkar “Segah” muğamı üzərində qurub. Bununla o həm Üzeyir bəyin muğam ənənəsini qoruyub saxlayır, həm də Məhsəti şeirinin muğam janrı ilə vəhdətini ifadə edir. Xanəndə qız obrazının Əməkdar artist Fərqanə Qasımovaya həvalə olunmasını ayrıca vurğulamalıyıq. Fərqanə xanımın klassik muğam avazlarının müasir təfsirdə ifa etmək bacarığı onun operadakı maraqlı çıxışına da zəmin yaratdı.

Bir sözlə, “Məhsəti” operasını ərsəyə gətirən yaradıcı heyət musiqimizə daha bir töhfə bəxş edərək XII əsrin şairəsini bir daha mənən bizimlə görüşdürdülər. 2003-cü ildə mənə “Məhsəti Gəncəvi” mükafatı təqdim olunanda düşünürdüm ki, kaş bu xanımın yaradıcılığı barədə yaza və deyə biləydim. “Məhsəti” operası mənə bu imkanı da yaratdı. Operanın bütün yaradıcı heyətini təbrik edir, onlara yeni-yeni uğurlar arzulayıram.

Məhsəti Gəncəvinin təbirincə desək:

Sənətin cəfası acıdır müdam,

Sənət şərbətini içməz hər adam.

Əziz sənətçi dostlar, cəfası acı olan sənət yolunuzun səfası xoş, şirin sənət şərbətimiz isə sizlərə nuş olsun.

Səadət TƏHMİRAZQIZI

sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru

Mədəniyyət.- 2019.- 18 oktyabr.- S.5.