Biz istəyəndə evimizə gələn
“qonşu”lar
Yazının başlığına çıxardığımız ifadənin karantin günlərində daha da aktuallaşan qonşuluq münasibətlərinə heç dəxli yoxdur. Söhbətimizin mövzusu məhz biz istəyəndə evimizə gələn, barəsində, demək olar ki, hər şeyi bildiyimiz, başına gələn hər olaydan xəbərdar olduğumuz qonşulardan gedir. Həm də o qonşudan ki...
...bizlə heç maraqlanmaz, amma özü barədə hər mətləbi açıb danışar;
...bizim əhvalımız onun heç vecinə də olmaz, amma başına gələn heç nəyi bizdən gizləməz;
...bizim başımızı elə qatar ki, gerçək qonşularımızı, qohumlarımızı az qala unudub yalnız onun qayğılarından narahat olarıq, uğurlarına sevinərik.
Bəli, bu gün bizim hamımızın belə qonşusu var. Biz onu sevsək də, maraqlansaq da, görməzdən gəlsək də, o, var. Onu görmək üçünsə bizə yalnız həftənin müəyyən günündə və saatında televizorun konkret kanalının düyməsini basmaq kifayətdir. İşdir, nədənsə bu görüş şansını ötürsək, noutbuk və kompüterlə, yaxud gün ərzində, demək olar ki, əlimizdən yerə qoymadığımız smartfonla (hərçənd çox kiçik ekrandan bu məqsədlə istifadə etmək heç məsləhət deyil) həmin qonşuda nələrin baş verdiyindən xəbər tuta bilərik.
Düz tapdınız, söhbət çoxumuzun çox vaxtını alan, fikrini məşğul edən teleseriallardan gedir.
Elmi ədəbiyyat hər hansı serialın məqsədini belə izah edir: tamaşaçını ekran qarşısında uzun müddət qalmağa vadar etmək və epizodlar dəyişdikcə onun marağını sönməyə qoymamaq.
Son illər uzandıqca uzanan, eynilə gerçək insanların həyatı kimi davam edən ekran qəhrəmanlarının taleyindən bəhs edən, çəkilişləri bu mövsümdən o biri mövsümə keçən seriallar Azərbaycan teleekranını da zəbt etməkdədir. Bu, pisdir, ya yaxşı? Yəqin hər hansı tərəfindən baxsaq, pis, ya yaxşı tərəfini, fərqli və oxşar xüsusiyyətlərini görə bilərik. Amma serial yayımında iki əsas amildən biri budur ki, baxılmasa, onun davamı çəkilməz, ikinci məqam da budur ki, serial reklam yığa bilməsə, nümayiş olunmaz. Yəni bu işin həm mənəvi, həm də maddi tərəfi üst-üstə düşməlidir ki, serial ekrandan yığışmasın.
Dünya televiziya tarixində ilk teleserial sayılan
“Feyrvey-Hill” (“Farawey Hill”) zamanından belə olub, belə də
davam edir. Yeri
gəlmişkən, həmin serial hazırda mövcud olmayan
“DuMont Television Network” televiziya kanalında 1946-cı il oktyabrın 2-dən dekabrın 18-dək
yayımlanıb. Onun hər bölümü
canlı efirdə oynanılırdı və hər
bölümün büdcəsi təxminən 300 dollar idi.
Dul
qalmış nyu-yorklu qadının şəhərcikdə
yaşayan qohumlarının yanında qonaq olarkən
yaşadığı macəralardan ibarət serialın bircə
kadrı da qalmayıb, çünki televiziyada lentə alma təcrübəsi yalnız 1947-ci ildə
peyda olub.
ABŞ və dünya miqyasında ən uzun
serialların tarixi də elə ötən əsrin ortalarından
başlayır. Hətta televiziyanın bir əsrə
yaxın tarixi boyunca ən uzun serialların reytinqi də tərtib
edilib. Dünya mədəniyyət industriyasında yer alan texniki inkişaf və texnoloji yeniliklərə
bağlı nəsnələr gec-tez biz tərəflərə
də gəlib çıxacağı üçün ən
uzun teleseriallarla tanış olmağa dəyər. Yəni bilək ki, yaxın gələcəkdə
bizi nələr gözləyir.
Amerikalıların “Yol göstərən işıq”
serialını bütün zamanların ən uzun serialı
hesab etmək olar. 57 (!) il – 1952-ci ildən 2009-cu ilədək televiziyada
nümayiş olunmuş 15 min 762 seriya toplam 236 min 430 dəqiqə
davam edib. Fasiləsiz olaraq tamaşa etmək
üçün 164 gün 4 saat 30 dəqiqə vaxt
lazımdır. Əgər bu seyrə gündə təxminən
6 saat vaxt ayıraraq 8 bölümə baxmaq istəsəniz,
ömrünüzün tam 2 (!) ilini “Yol göstərən
işığ”a həsr etməli olacaqsınız.
Serial Çikaqo ətrafındakı uydurma şəhərcikdə
yaşayan bir neçə ailənin həyatından bəhs
edir, serialın finalında onların münasibətləri o
qədər dolaşıq düşmüşdü ki, təkcə
tamaşaçılar deyil, deyəsən, ssenari müəllifləri
də çaş-baş qalmışdılar.
Müddətinə
görə “Yol göstərən işıq”dan sonra ikinci
yerdə qərarlaşmış “Dünya necə
fırlanır” serialı yarım əsr – 2 aprel 1956-cı il tarixindən 2010-cu il sentyabrın 17-dək
efirdə olub. Ümumilikdə 13 min 763
bölüm davam edib. “Dünya necə
fırlanır” 1958-1978-ci illərdə ABŞ-da ən populyar
gündüz teleserialı olub, sonradan reytinqi
üzüaşağı getsə də, illərlə efirdə
qala bilib.
“Yaşamaq
üçün bircə ömür” serialı 44 il (1968-2012) efirdə qala bilib. Uydurma
Llyanvyü şəhəri sakinlərinin şəxsində
ABŞ üçün ənənəvi sayılan
irqçilik, cinsi azlıqlar və narkomaniya kimi problemlərdən
danışan serialın populyarlığı illər
ötdükcə artıb ki, azalmayıb. 11
min 96 bölüm sürmüş serialın reytinqini onda
çəkilmiş aktyorların “Emmi” mükafatına dəfələrlə
layiq görülməsi də sübuta yetirir.
Daha bir marafonçu-rekordçu telegöstəri
“Hamısı mənim övladımdır” serialıdır. 10 min 712 bölüm, həmçinin
43 bölümlük qayıdış-təkrarlama serialı
bütünlükdə 41 il ərzində nümayiş
olunub. 1970-ci ilin yanvarından 2011-ci ilin sentyabrınadək,
daha sonra isə 29 aprel - 23 sentyabr 2013-ci il
tarixində həftəiçi hər gün göstərilən
serialın bütün bölümlərini ardıcıl
düzsək, 431 gün 8 saat vaxta sığışacaq.
Serialın baş qəhrəmanları hadisələrin
lap əvvəlində Pensilvaniyanın Küknarlıq vadisində
yaşayan gənc insanlardır. Amerikalı serialsevərlər
üçün “Hamısı mənim
övladımdır”ın bir mühüm cəhəti də
budur ki, serialda ölkənin Vyetnam müharibəsində
iştirakının çoxmənalı nəticələri
əsas müzakirə predmeti olmuşdu.
İlk
bölümü 1973-cü il martın 26-da
baş tutmuş “Gənclər və cəsurlar” serialı isə
hələ də efirdədir. Nümayiş
ardıcıllığı o qədər də dəqiq
olmayan serial barədə 2013-cü il aprelin 4-nə olan məlumata
görə “Gənclər və cəsurlar”ın 10 min 388
bölümü nümayiş etdirilmişdi ki, bu da
üst-üstə gəldikdə təxminən 196 gün
edir. “Ən yaxşı gündəlik dram”
nominasiyasında altı dəfə “Emmi” mükafatına
sahiblənmiş serialda hadisələr uydurma Genuya Siti şəhərində
baş verir. Serialda əsas hadisələr dəb aləminə
aid Bruks və Foster, daha sonra isə Ebbot və Nyümən
ailələri arasındakı gərgin münasibətlər
üstündə qurulub.
“Başqa
dünya” 35 il – 1964-cü ilin yazından ta
1999-cu ilin yayınadək Amerika televiziyasında hökm
sürüb və 8 min 891 bölümlə efirə
çıxıb. Serialın hər
bölümü “Biz təkcə bu dünyada yox, həm də
minlərlə başqa dünyada yaşayırıq”
epiqrafı ilə başlayırdı.
“Gecənin
astanasında” adlı detektiv serialı 1956-cı il aprelin 2-dən 1984-cü il dekabrın 28-dək
nümayiş olunub ki, onun bütün bölümlərinə
tamaşa etmək seyrçidən təxminən 130 sutka vaxt
istəyir.
Rekordçu seriallar cərgəsi təkcə ABŞ
istehsalı ilə tamamlanmır. Məsələn, 1985-ci il martın 18-də ilk bölümü
göstərilmiş “Qonşular” serialı Avstraliya
istehsalıdır. Qonşuların
qarşılıqlı münasibətindən bəhs edən
serialın nümayişi bu günədək davam edir. İndiyədək çəkilmiş 6 min 855
bölümə fasiləsiz baxmaq üçün isə 107
sutka gərəkdir.
Nəhayət,
postsovet və rusdilli teleseyr məkanının ən uzun
Amerika serialı kimi tanıdığı “Santa-Barbara”nın okeanın o tayında nümayişi 30
iyul 1984 – 15 yanvar 1993-cü il tarixinə təsadüf edir.
Santa-Barbara şəhərindəki Kəpvell, Lokric, Perkins və
Andrad ailələrinin dolaşıq qarşılıqlı
münasibətindən bəhs edən serial 9 mövsüm
davam edərək, 2 min 137 bölümdə göstərilib.
Təbii ki, Azərbaycan, Türkiyə, Rusiya televiziya
industriyası istər inkişaf tempinə, istərsə də
texnoloji imkanlarına görə ABŞ-dan geri qalır. Lakin nəzərə
alsaq ki, televiziya proqramları təsnifatında təxminən
25-26 janr var, o zaman forma və məzmun baxımından təkrarlar,
bənzəyişlər adi görünməlidir.
Zaman rekordçusu seriallara gəlincə, Rusiyanın ən
uzun teleserialı hələ ki “Nişan
üzüyü”dür. 809 bölümü 2009-2012-ci illərdə
davam etmiş serialın nümayişi zamanı baş qəhrəmanların
iki heyəti dəyişib.
Azərbaycan
teleseyrçisinin çox sevdiyi, bəzən hətta
böyük sənət nümunəsi, həyatın
gerçək əksi kimi qarşıladığı
Türkiyə teleserialları arasında da rekordçular az deyil. Bir qayda olaraq, əsasən
süjeti situativ komediya, yaxud epizod teleserialı kimi həll
edilən seriallar daha uzun müddət davam edir. Yəni bölümün əvvəlində hər
hansı əhvalat başlayır və bölümlə
birlikdə həmin situasiya da məntiqi sonluğuna yetir.
Belədə seyrçi hər hansı
bölümü seyr etmədən də serialdakı əsas əhvalatı,
baş qəhrəmanların taleyini rahatlıqla izləyir.
Türkiyə televiziyasında
yayımlanmış “Bizimkilər” (1989-2002) serialı 465,
“Ferhundə xanımlar” (1993-1999) 1780, “Bizim evin halları”
(2000-2009) 1680, “Qayınanalar” (1974-2004) 950, “Çiçək
taksi” (1995-2003) 367 bölümdən ibarət olub. Azərbaycan teleseyrçisinin favorit teleserialları
olaraq isə “Qurdlar vadisi” 2003-cü ildən yayımlanmağa
başlayıb və 2016-cı ilin mövsüm finalınadək
300 bölümü yayımlanıb.
Türkiyədə
teleserial istehsalı çox yaxşı qurulsa da, ən
müxtəlif janrlarda çəkilən çox fərqli
mövzulara müraciət edilsə də, onların da bir
şəksiz favoriti var: ilk bölümü 2006-cı il iyulun 31-də göstərilmiş “Arxa
küçələr” (“Arka sokaklar”). İstanbul
polisinin hər gün rastlaşdığı cinayət
olayları içində əridilən asayiş gözətçilərinin
şəxsi həyatı, onların təkcə peşəkar
kimi yox, həm də dolğun xarakterli insan olaraq göstərilməsi
serialın şəksiz uğurudur. Bu il
mövsüm finalına çıxmış “Arxa
küçələr”in indiyədək 550 bölümü
yayımlanıb.
Belə getsə, Azərbaycan teleserialları da müddət
baxımından marafonçu seriallara qoşulacaqlar. Düzdür,
əksəriyyəti situativ komediya janrının nümunəsi
kimi təqdim edilən milli seriallarımızın hansı
auditoriya, hansı intellekt səviyyəsi üçün
çəkildiyini müəyyən etməkdə, belə
primitiv məhsulun ekranda necə qaldığını dərk
etməkdə bəzən çətinlik çəkirsən.
Lakin aralarında bu mövsümdə 592-ci bölümlə
istirahətə çıxmış “Ata ocağı”, 607-ci
bölümü ilə payızadək
tamaşaçılardan ayrılmış “İmtahan”
teleserialları da var.
Bölümlərin sayı isə artıq onu deyir ki, ekranla yalnız biz istəyən vaxtda evimizə gələn, daha “doğma” qonşularımız da var. Onlarla sıx görüşmək, gerçəkliyi unudub, qapı qonşumuzun durumu ilə maraqlanmadan televizordakı qonşuların yaşantılarını qəlbimizə yaxın buraxmaq və digər çeşidli insan münasibətləri göstərmək də... bizlikdir.
Amma, bir müdrikin sözlərinə inansaq, bütün gərginlik və məhdudiyyətlərə baxmadan seyrçilikdən mümkün qədər uzaq olmaq məsləhətdir. Həmin müdrik belə deyib ki, dünyada televizora çox baxanları yalnız çox kitab oxuyanlar idarə edəcək.
Gülcahan MİRMƏMMƏD
Mədəniyyət.- 2020.- 17 iyul.-
S.5.