70 üzərində böyük
hesablı...
Cəfər Namiq Kamal: “İndi adama səhnə də qərib gəlir. İllərlə bir səhnəni bölüşdüyün, improvizələrini göydə tutduğun, nə dediyini qırımından anladığın adamlar azaldıqca qalırsan təklik adlı quyuda. Teatr kollektiv sənətdir, gərək hamı oynasın, özü də bir-biri ilə”
Hə, doğru anladınız, qələbə.
Özü də inamlı. Amma bir az da kədərli. Niyəsini
qalibin özündən də soruşdum. Düzü,
cavabı məni qane eləmədi. Niyə?
Çünki adamın dərd sevgisi bir az
xətalı məsələdir. Odur ki, söhbətimizdə
bunu sizin üçün, elə özüm üçün
də çözməyə çalışdım. Anladığım qədəri ilə onun həyatla
olan hesab-kitab işlərində heç vaxt nisbi sakitlik olmur.
Yeddisində də, yetmişində də onun öz
ağrısı var. Ətrafına gülüş borcu
olduğunu hesab etsə də...
Beləliklə, həmsöhbətimiz 70 illik yubileyini
pandemiyada əridən, teatr üçün daim darıxan,
özünü səhnənin sağalmaz xəstəsi sayan
sadiq aktyor, Xalq artisti Cəfər Namiq Kamaldır.
– Necəsiniz,
Cəfər müəllim? Bayaqdan dünya
insanının əsas müzakirə mövzusuna çevrilən
koronavirusdan danışırıq. Davamlı
yaradıcılıq prosesində olan adam
kimi sizin də bu çağırılmamış qonağa
sözünüz olar...
– Belə
insafsız qonağa sözümü etirazla – susaraq bildirirəm.
Bəlkə onda çıxıb gedə.
Zarafat bir yana, ağır dönəm oldu.
Vallah, teatr əhli zatən teatr epidemiyasında
idi. Kiçik yaşlarımızdan
yoluxduğumuz bu virusdan sağalmaq bilmirik də. Bir yandan da bu “taclı məxluq” gəldi.
–
Hansı daha təhlükəlidir: teatr, yoxsa korona?
– Teatr
epidemiyası (gülür). Çünki
koronavirus nə vaxtsa – uzağı 1-2 ilə qurtaracaq.
Amma teatr epidemiyasına, belə deyim də, kiçik
yaşlarından yoluxursan və elə sağalmadan da o yana gedirsən. Onu da deyim ki, son
20 ildə məzuniyyətimin əsas hissəsini əla şəraitdə
– Yessentukidə keçirmişəm. Rahatca
dincəlir, gündəlik problemlərdən
uzaqlaşıram. Amma uzağı 10
gündən sonra teatr üçün darıxıram. Nə bilim, vallah, bura düşən çıxa
bilmir də.
– Adətən
teatrda çalışan adamlar deyir: teatr bir
bataqlıqdır, girdinsə çıxa bilmirsən. Nə qədər haqlı olduqlarını siz daha
yaxşı bilərsiniz.
–
Bataqlığa girən boğulur, ölür, burada isə
batmırsan, nəfəs alırsan. Hə,
bataqlıq deyənlər ondan zövq almayanlar,
çapalayıb çıxa bilməyənlərdi. Yanğısı olmayan, özünü ifadə edə
bilməyən, sevgisini də oynayan adamlardı. Bax, onlar ömrünü boşa keçirənlərdi.
Odur ki, teatrı təcili tərk etməli,
qaçmalıdırlar. Qısa
ömür yaşayırıq, gedib başqa işlə məşğul
olsunlar. Ən böyük istedad
bacarığını tapmaq və özünü realizə
etməkdir. Elə adam var hansısa
sahədə çalışır, amma yarıcanı
başqa sahədə, başqasının yerindədir.
– Cəfər
müəllim, aktyorun potensialını birinci rejissor duyur,
yoxsa aktyor özü?
–
Birincisi, rejissorun böyüklüyü və
istedadıdır ki, səndə o keyfiyyəti, göstərmədiyin
oyun tərzini görə bilsin. O, ali
rejissordur. Əlbəttə, aktyor canlı
adamdır, hiss edir ki, o, bu işin öhdəsindən gələ
bilər, ya yox. Bu mənada istər əvvəllər
çalışdığım Gənc
Tamaşaçılar Teatrında, istərsə də burada –
Akademik Milli Dram Teatrında rol veriləndə ilk olaraq
dönüb özümə baxmışam. Əgər
təzə söz deyə bilməyəcəyəmsə,
maraqsız personajdırsa, işləmək, “qazıntı”lar aparmaq üçün materialı yoxdursa, o
roldan qaçmışam. Bilirsən, 3 ay bir
obraz üstündə məşq edirsən. Bax o zamana
yazığın gəlməli və nə etdiyini ayırd eləməlisən:
hansısa obrazı yaratmağa, yeni insan dünyaya gətirməyə
gedirsən, yoxsa natamam bədheybətin libasını geyinməyə.
Çox vaxt “mən oynadığım rol”
deyirlər. Oynamaq nədir? Bu dominodur bəyəm? Deməli, o adam elə oynayır. Aktyor
oynamamalı, həyatda olmayan, təxəyyüldən gələn
insanı yaratmalıdır.
– Deməli,
insanını da sevərək yaratmalısan. Mənfi,
yoxsa müsbət qəhrəmanlarla rahat yola gedirsiniz?
– Əlbəttə, mənim rola məhəbbətim
olmasa, yaranmasa, nə etsələr də, onu ifa etmərəm. Gərək o
insanın daxilinə varasan, ona inanasan ki, inandırasan. Aktyora insan mühəndisi deyirlər. Bu elə-belə söz deyil. Aktyor
hər yaşda, hər ağılda, hər formada insan yaradır.
Onun nazı ilə oynamaq, dərdini çəkmək, sevincinə
bələnmək... Ona görə daim demişəm
ki, bizim sənət ömür qısaldan sənətdir.
Camaat öz dərdini çəkə bilmir,
aktyor bir ayda 12 adamın azarına tutulur. Biz
axı dəmirdən deyilik.
– Obraza
girmək məsələsini özünüz
üçün bu cür analiz eləmisiniz?
– Bəs
necə. Sən o obraza girməsən, səhnədə
elədən-belə nə qədər getsən də,
tamaşaçı sənə baxmayacaq. Candərdi
baxsa da, ya əsnəyəcək, ya mürgüləyəcək,
ya da darıxdığından durub gedəcək. Ona görə də gərək onu öz halına
inandırasan, təsirləndirəsən. Hisslərini çatdırasan. Təbii
ki, söhbət həqiqi oyun nümayişindən gedir.
– Hər
obrazınızda sizdən bir işartı varmı?
– Mütləq.
Yoxsa dəliyəm hər dəfə bir adama
qoşulum? Baxan bilməlidir ki, səhnədəki adam obrazının dostudur, yoxsa düşməni.
–
Teatrlarda qalmaqallar çox olur. Sizin adınız belə hadisələrlə
bağlı heç hallanmayıb...
–
Heç kəsin ayağına daş vurmamışam, kiminsə
arxasınca danışmamışam, pislik də etməmişəm.
Başımı aşağı salıb öz
işimlə məşğul olmuşam. Elə
işlərdə əlim olmaz. Başqa
adamam e. Qarşımdakını anlamağa
çalışıram. Dərdini duyuram.
Axı, hamımızın içində yatan
böyük dərd var. Mən də həm həyatda, həm
də səhnədə dərdli adamları xoşlayıram,
onlarla rahat yola gedirəm.
– Qəribədir,
həyatda olduqca şən adama bənzəyirsiniz...
– Görüntü çox vaxt aldadır. Həm də dərdsiz adam var ki? Qəhrəmanlarım kimi. Üzləri gülür, amma ürəkləri açılmır. Başqa cür ola da bilməz.
– Bayaqdan qəhrəmanlarınızdan danışırsınız, gözləriniz dolur, kövrəlirsiniz...
– Çətindir, zaman keçdikcə qəhrəmanların səhnədən sənə qoşulub ev-eşiyinə köçür, həyət-bacanda dolaşır, bəzən də xirtdəyinə yapışır.
– Deyəsən, amplua məsələsinin məqamıdır. Ümumən “amplua” sözü ilə aranız necədir?
– Bu sözlə qəti razı deyiləm. Aktyor insan mühəndisidirsə, o, hər cür obrazı yaradıb, hər xarakteri daşıya biləcək. Normal aktyor, işinin peşəkarı mütləq çərçivəsiz olmalıdır. Qoy aktyor özünü ifadə eləsin, özünə baxsın.
– Bayaqdan söhbət edirik, ara-sıra xatirələrinizi bölüşürsünüz. Ətrafınız seyrəldikcə hansı hisslər hakim olur? Təkliyə çəkilmirsiniz ki?
– Nə yaman yerdə haqladın məni. Çətindir də sözdür? Adamın nəfəsi kəsilir. O tərəf-müqabillərlə ki işəyirdim artıq yoxdular. İndi adama səhnə də qərib gəlir. İllərlə bir səhnəni bölüşdüyün, improvizələrini göydə tutduğun, nə dediyini qırımından anladığın adamlar azaldıqca qalırsan təklik adlı quyuda. Teatr kollektiv sənətdir, gərək hamı oynasın, özü də bir-biri ilə.
– Qardaşınız, Xalq artisti İlham Namiq Kamal yubiley ilində Don Kixot oldu. Sizin benefis tamaşanız hansı olacaqdı, ürəyinizdən nə keçirdi?
– Açığı, indi heç nə. Elə vəziyyət düşdü ki, yubiley də yaddan çıxdı. Yəqin bu da mənim bəxtimdəndi. Amma yox e, nə vaxtsa mütləq oynayacam, gərək ürəyimdə qalmasın.
– Maraqlıdır, 70 yaşlı kədərli adamın arzuladığı obraz hansıdır?
– Hacı Qara. Yubileyimdə onu oynamaq istəyirdim. Amma hamının oynadığını yox, Axundzadənin göstərdiyini.
– Hacı Qara məsələsində haqlısınız. Yazıq kişini simic profilindən çıxara bilmirik hələ də.
– Ay sağ ol, bax onu deyirəm də. Bu yazıq ticarət adamıdı və o, hesabı ilə iflas olacaq. Bunun gülməli nəyi var ki? Yazıq dramatik haldadı. Oradakı komizmi başqa planda vermək lazımdı ki, tamaşaçı da söhbətin nədən getdiyini bilsin. Ümumən, burda çox işlər var. Axundzadə dahidi, bənzərsizdi və onun tiplərinin hamısı o qədər dərindir ki, onları məhdudlaşdırmaq olmaz.
–
Aktyorların yaman rol nisgilləri də olur.
– Mənim
elə də dərin həsrətim yoxdur, şükür,
istədiyim rolları oynamışam. Qalıb təkcə
Xlestakov. Amma oynanılanlar kimi yox,
özüm kimi ifa edərdim. Ona Qoqolun
“Müfəttiş”i kimi baxardım. Yaradardım e o
obrazı...
– Bu səhnədə
son olaraq hansı tamaşada oynamısınız?
– “Dəli yığıncağı”nda və
“Yaşar”da.
– “Dəli yığıncağı” bir neçə
teatrda səhnəyə qoyuldu. Hansını bəyəndiniz?
Ümumən, teatrlar arasında zəif əlaqəyə
görə soruşuram, digər teatrlara gedirsiniz?
–
Başqalarını deyə bilmərəm, mən gedirəm.
Bizim “Dəli yığıncağı” daha təsirli
və maraqlı idi. Ən azı
inandırıcı idi. Özüm
oynadığıma görə demirəm. Tamaşa tutumlu idi. Yaxşı
olmasaydı, tamaşaçı gəlməzdi, baxmazdı,
alqışlamazdı.
–
Tamaşaçı demişkən, onlar necədir: tələbkar,
amansız, yoxsa biganə?
–
Tamaşaçı eyni deyil. Zalda 5-10 nəfər
sənəti duyan, ona qiymət qoyan insan varsa, bəsdir. Teatr yaxşı tamaşa versə,
tamaşaçı ondan qaçmayacaq, gəlib yenə
baxacaq. Gərək elə oynayasan, elə
tamaşa qoyasan ki, o 5-10 nəfərin sırası genişlənsin,
çoxalsın.
– Bayaq
“oyunumun alınmayacağını hiss etdiyim roldan asanlıqla
imtina edirəm” dediniz. Bu halda rejissorların
“narahat aktyor” siyahısına düşməkdən çəkinmirsiniz
ki?
– Məntiq
ilə əsaslandırıram axı. Həmçinin
rejissor üçün də belə yaxşıdır.
– Gələk
yubiley tematikasına: 70-dən neçə hesab irəlidəsiniz?
– Yenə
yadıma saldın (gülür). Doğrudan,
heç 70 kimi hiss eləmirəm. Elə
bil çaşıblar, vallah, rəqəm səhvi olub. Haradan gəlib çıxdılar 70-ə?
– Zaman tez
keçdi?
–
Keçdi yox e, uçdu. Elə bil dünən
bura gəlmişəm. Gənc
Tamaşaçılar Teatrındakı arzular dolu Cəfər
sanki elə o yaşdadı. Bilirsən,
işə başın qarışanda zaman çox tez
keçir. Bax, bu 4-5 ay mənə il
kimi gəldi. Çox darıxdım. Heyf deyil, səhər məşq, günorta çəkiliş,
axşam da tamaşa. İnan ki, o
qaç-qovda heç yorulmursan da. Amma bu
bekarlıqdan avara məşğuliyyət yoxmuş.
– Bayaqdan
qəhrəmanlarınızdan, onlara qatdıqlarınızdan
həvəslə danışırsınız. Həyata da elə sarkazmla baxmalıyıq, yoxsa
olduğu kimi qəbul eləməliyik?
–
Olduğu kimi qəbul etməliyik. Mən hər
şeyi içimə salıram - boğulsam da. Başqasının dərdinə elə dərdlənirəm
ki, özüm də yadımdan çıxıram.
– Bu adamla
yaşamaq çətindir?
-
Çox. Özü də qışqıra
bilmirsən, qalırsan içində çəkə-çəkə.
Çünki heç kimə ağıl verməyi,
yol göstərməyi xoşlamıram. Qarşımdakını
incidə də bilmirəm. Deyirəm, əşi,
qoy elə özüm çəkim.
– Özünüzü rahat ifadə edirsiniz?
- Hə, qırmızı adamam, sözü
üzə deyirəm. Narahat olmaqları da vecimə deyil. Onu eləməsəm,
lap tez ölərəm.
– 70
yaşınızı kimlər təbrik elədi?
-
Dostlarım, Milli Məclisin Mədəniyyət komitəsinin
sədri Qənirə xanım Paşayeva, nazirlikdən də
təbrik məktubu göndərdilər, Azərpaşa müəllim
təqdim elədi. Əsas odur ki,
hamılıqla yığılıb 70 yaşa
çatdığımı boynuma qoydunuz.
– İnşallah, 80 yaşınızda bir də
danışarıq.
–
Yaxşı arzudu, gərək çalışım...
Söhbətləşdi:
Həmidə NİZAMİQIZI
Mədəniyyət.- 2020.- 23
sentyabr.- S.5.