50 ilin “Ən vacib müsahibə”si

Yubilyar filmlər

Kino məntiqli məzmunu və dolğun xarakterləri sevir. Yalnız belə olarsa, ədəbi əsərlərin vizual qəhrəmanları yaddaşımızda əbədi iz salır. 50 ildir ekranlarda nümayiş olunan, geniş tamaşaçı auditoriyası tərəfindən maraqla izlənən “Ən vacib müsahibə” filmi də insan mənəviyyatını tədqiq, təhlil etdiyinə, ünsiyyətin ən vacib vasitəsi olan nəcib, ülvi hisslərin tərənnümşçüsü olduğuna görə sevilir, baxılır.

Xalq yazıçısı, nasir, dramaturq Maqsud İbrahimbəyovun əsəri əsasında ekranlaşdırılan filmdə bütün dövrlər üçün aktual olan və böyük bəlaların başlanğıcına rəvac verən biganəlik mövzusu yaradıcı heyətin peşəkar təqdimatında maraqlı priyomlarla lentə alınıb.

Filmdə təcrübəli jurnalist Zaurun qaynar həyat tərzi və gərgin iş prosesi əksini tapıb. Onu izləyərək ətrafdakılara olan münasibətini (biganəliyini) görür, vacib peşə sahibinin cəmiyyətdə baş verən proseslərə, şəxsi həyatındakı hadisələrə olan (neytral) mövqeyi fonunda çaşqınlığını izləyirik. Daim uğurlarının ardınca qaçan qəhrəmanın hadisələrə səthi yanaşması və bitərəf münasibəti nəticəsində də filmin leytmotivinə çevrilən “həyatın mənası nədədir və mən insanlar üçün nə edə bilmişəm?” sualının əyani cavabını görürük.

Milyonların sevimlisinə çevrilən kinopovestin uğurlu ekran həllinə səbəb olan amilləri uzun illər “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında fəaliyyət göstərən, bu filmdə rejissor assistenti işləmiş, həmçinin bir çox filmlərin icraçı prodüseri, baş prodüseri (“Hökmdarın taleyi”, “Yaddaş”) olmuş Vaqif Əsədullayevin dilindən eşidəcəyik.

Tanınmış kinoprodüserin dediklərindən: “Bu filmi çəkərkən ağlımıza da gəlməzdi ki, 50 il sonra onun uğuru haqqında danışacağıq. Çəkilişlər olduqca uğurlu bir mühitdə aparılırdı. Yüksək yaradıcılıq əhval-ruhiyyəsini isə, təbii ki, quruluşçu rejissor Eldar Quliyev yaradırdı.

Filmin yaranma ideyası xalq yazıçısı Yusif Səmədoğluna məxsusdur. Həmin illərdə o, kinostudiyanın baş redaktoru vəzifəsində çalışırdı. Məhz Yusif müəllimin istəyinə əsasən Eldar Quliyev Maqsud İbrahimbəyovun əsərinə müraciət etdi. Aktyorların seçimini Eldar Quliyev, Yusif Səmədoğlu, Rasim Ocaqov (quruluşçu operator) və Maqsud İbrahimbəyov edirdi. Seçim görkəmli sənətkar Adil İsgəndərovla (kinostudiyanın direktoru) razılaşdırılır, sonra isə bədii şuraya təqdim olunur və təsdiqlənirdi.

Adil İsgəndərov daxilən ziyalı və zəngin insan idi. O, istəyirdi ki, film yüksək səviyyədə alınsın. Çünki bu filmdən əvvəl kinorejissor Arif Babayevin “Gün keçdi”, “Uşaqlığın son gecəsi” filmləri Azərbaycan kinosunda ziyalı filmlərin başlanğıcı kimi böyük rəğbət qazanmışdı. Buna görə də bu ənənənin davam etdirilməsi “Azərbaycanfilm”in əsas prioritetlərindən birinə çevrilmişdi.

Filmin uğurunun 90 faizi aktyor heyətindən asılı olduğuna görə onların seçiminə xüsusi diqqət yetirilirdi. Filmdə birinci rejissor assistenti kimi çalışdığım üçün Eldar Quliyev mənə Moskvaya gedib ssenarini gənc aktrisa (sonralar Gürcüstanın və Rusiyanın Xalq artisti) Ariadna Şengelayaya (Səidə rolu üçün) göstərməyimi tapşırdı. Onu məşhur sovet kinorejissoru Abram Rommun çəkdiyi “Nar bilərzik” filminə baxdıqdan sonra seçmişdik. Aktrisa həmin filmdə knyaginya Vera Şeina roluna çəkilmişdi. Şengelaya çox gözəl, istedadlı aktrisa, həm də nəzakətli və mədəni bir xanımdır. Əsasən təşkilati məsələlərə baxdığıma görə onun çəkiliş məsələləri ilə də məşğul olurdum. O, çəkilişə həmişə hazır gəlirdi, rejissor və operatorla da heç bir ziddiyyəti olmurdu.

Ümumiyyətlə, Şengelayanın bu rol üçün seçilməsi filmin uğurlarından biri idi. Filmdə bir çox məşhur Azərbaycan aktyorları, o cümlədən Xalq artistləri Məmmədrza Şeyxzamanov, Rza Təhmasib, Firəngiz Şərifova, Kamal Xudaverdiyev və digərləri çəkilirdi. Şengelayanın da filmdə iştirakı filmin ideya məzmununu bir daha dolğunlaşdırdı, tamamladı.

Baş rolu oynayan Murad Yagizarovu bu filmə qədər tamaşaçılar “Ögey ana”, “Böyük dayaq”, “Ulduz” filmlərindən tanıyırdılar. Bu filmdə isə o, potensialını daha geniş səpkidə göstərməyə müvəffəq oldu”.

1960-70-ci illərin intellektual gəncliyi ölkənin ictimai-mədəni həyatında intibah mərhələsini təşkil edirdi. Bu mənada istər ədəbiyyat, istərsə də mədəniyyət sahəsində dövrün inikasını yüksək və peşəkar səviyyədə təqdim etmək yaradıcı insanların əsas məqsədinə çevrilmişdi. Sənət adamları da, vətəndaş və peşə borcu olaraq fərdi təfəkkürlərinin, düşüncələrinin əksi kimi işlərində qüsursuzluğu tərcih edirdilər. Həmsöhbətimin bu məcraya yönələn söhbəti diqqətimizdən yayınmadı:

“Eldar Quliyev özünə qarşı da, bizə qarşı da çox tələbkar idi. Biz bilirdik ki, ziyalı insanların həyatından bəhs edən və məşhur aktyorların iştirak etdiyi bir filmdə çalışırıq. Buna görə də, işimizi dəqiq qururduq. Aktyorları hansısa bir çatışmazlığa görə gözlətmək, kostyumu düz seçməmək, çəkilişə gecikmək söhbəti ola bilməzdi. Filmin direktoru Rimma Abdullayeva da çəkiliş vaxtı sağlam mühit yaradırdı. Filmdə üç rejissor assistentindən birincisi mən idim. Eldar Quliyevlə Rasim Ocaqov çəkiliş meydançasına gəlməzdən əvvəl çalışırdıq ki, hər şey yerli-yerində olsun. Buna görə texniki və yaradıcı heyətlə heç bir ziddiyyət yaşanmırdı.

Kostyumların əksəriyyətini tikdirmişdik. Murad Yagizarov isə öz paltarında çəkilirdi. Ümumiyyətlə, biz həmişə dəbli və səliqəli geyinirdik. Hamımız ziyalı adamlar idik, ziyalı kimi də geyinirdik. Çəkilişdə istifadə etmək üçün Eldar müəllim öz köynəklərindən, kostyumlarından da gətirirdi. Hətta film ekranlara çıxanda filmə “Ən vacib müsahibə” yox, ən vacib Azərbaycan filmi adını qoymuşdular”.

Filmin daxili dinamikasını təmin edən, hadisələrin məzmununu dərinləşdirən müxtəlif plan çəkilişləri operator işinin peşəkarlığını bir daha sübut edir. Bələdçimiz Rasim Ocaqovun iş üslubu ilə də bizi yaxından tanış edir:

“Bu film Rasim Ocaqovun operator kimi Eldar Quliyevlə işlədiyi sonuncu birgə işidir. Bundan əvvəl onlar “Bir cənub şəhərində” filmində çalışmışdılar. Həmin filmdə də peşəkar kadrlar var. Rasim Ocaqov operator kimi də, rejissor kimi də çox güclü sənətkar idi. Onun yaradıcılıq taktikasının fərqli priyomlarını keçmiş sovet məkanında da bəyənir, sevirdilər. Eldar Quliyev istedadlı idi, amma həmin illərdə sənətdə yeni və gənc idi. Rasim Ocaqov ona çox kömək edirdi. Bu filmdə də onların iş vəhdəti uğurlu alındı.

Həmin vaxt “Azərbaycanfilm” kinostudiyasına ilk dəfə olaraq 500 metrlik yapon optikası gətirmişdilər. Kamera statik dayanaraq 28 dəfə fokus dəyişmə imkanına malik idi. Eldar müəllimlə Rasim Ocaqov filmdə kinooperatorluq sənəti üçün mühüm olan bir eksperiment etdilər. Sözügedən eksperimenti bu filmə qədər heç bir filmdə etməmişdilər. Rasim səkkiz qutu lenti bir-birinə yapışdıraraq 30 dəqiqəlik səhnəni (Zaurla Səidənin parkdakı dialoqunu) bir çəkilişlə reallaşdırdı. Bir kasetə 9 dəqiqəlik material sığışır. Kadrda isə fokus 28 dəfə dəyişilirdi. Fokusların yerini dəqiqləşdirmək üçün aktyorlarla birlikdə parkda aparılacaq çəkilişi 3 gündə, 6 dəfə məşq etdilər, həmin yerlərin qeydiyyatını apardılar. 4-cü gün lentə aldılar. Zaurla Səidənin parkın bir nöqtəsindən digərinə gedib qayıtma səhnəsi 280 metr plyonkada bir planla çəkildi. Filmdə həmin səhnə olduqca maraqlıdır və fokuslar şəffafdır. Bu da Rasim Ocaqovun sənətdə böyük qazancı və növbəti bir uğurudur. Bu filmdən sonra tanınmış kinorejissor Aleksandr Sokurov “Rus xilası” filmində həmin eksperimenti etdi”.

Filmin ideya məzmununa uyğun düzgün seçilmiş məkan çəkilişləri diqqət çəkdiyindən bələdçimizin həmin yerlərin dəqiq ünvanını açıqlaması yerinə düşdü:

“Filmin başlanğıcını kinostudiyanın pavilyonunda dekorasiyada çəkdik. Zaurun idarənin dəhlizində həmkarları ilə görüşüb-söhbətləşdiyi səhnələri isə Moskvada “Ostankino”nun binasında lentə aldıq. Çəkiliş üçün Eldar Quliyev, Yusif Səmədoğlu və Rasim Ocaqov Azərbaycan-sovet diplomatı və jurnalisti, SSRİ Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsi sədrinin birinci müavini Ənvər Məmmədovun yanına gedib, ondan şəxsən icazə almışdılar. “Ostankino”nun 5-6-cı mərtəbələri, dəhlizlər çəkiliş üçün boşaldılmışdı. Kütləvi səhnələri çəkmək üçün isə Moskvada yaşayan azərbaycanlı tanışları dəvət etmişdik. Ziyalı və işgüzar mühitin yaranması üçün bu lazım idi”.

Vizual hekayələrin emosional şəkildə tamaşaçı qəlbinə yol tapmasında kino musiqilərinin rolu böyükdür. Xalq artisti, bəstəkar, müğənni Polad Bülbüloğlunun “Ən vacib müsahibə” filminə yazdığı musiqilər də hadisələri ardıcıllıqla müşayiət edir, mahnılar (“Mavi gözündə”) ekran obrazlarının mənəvi dünyasını, şəxsi mövqeyini səciyyələndirir. Vaqif Əsədullayevin yaxın keçmişə üz tutan xatirələri rejissor və bəstəkarın yaradıcılıq tandeminə də aydınlıq gətirdi:

“Bu filmə musiqi yazanda Polad Bülbüloğlunun 26 yaşı var idı. Amma o artıq məşhur idi və musiqiləri radioda, televiziyada səslənirdi. Filmlərin titrlərində Polad Bülbüloğlu imzasının görünməsi insanda fərəh hissi yaradırdı. Filmin musiqiləri isə Moskvada, “Mosfilm” kinostudiyasında yazıldı.

Film bütün normalara uyğun şəkildə və tarixdə (12 aya) təhvil verildi. Onu da əlavə edim ki, həmin illərdə Moskva – SSRİ Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsi filmləri əsasən ikinci kateqoriyada qəbul edirdi. İkinci kateqoriyalı filmlərin 350-dən 600-ə qədər nüsxəsi olurdu. “Ən vacib müsahibə” filmini də komitə yaxşı qəbul etdi və film tamaşaçılar tərəfindən də böyük rəğbətlə qarşılandı”.

Şəhla ƏMİRLİ

Kinoşünas

Mədəniyyət.- 2021.- 30 iyun.- S.7.