Nizami irsi mədəniyyətlər və xalqlar arasında körpüdür

Azərbaycanlı şairin səkkiz əsr öncə bəyan etdiyi ideyalar bu gün dünyanın gələcəyinə işıq tutur

Dahi Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin səkkiz əsr öncə yandırdığı itfan işığı, tərənnüm etdiyi humanist ideyalar, yüksək mənəvi dəyərlər, bəşəriyyətə ünvanlanan çağırışlar dünyanın bu gününü də, sabahını da aydınladır. BMT-nin dünyanın gələcəyi ilə bağlı qəbul etdiyi dayanıqlı inkişaf məqsədləri Nizaminin əsərlərində bəyan etdiyi ideyalarla səsləşir. Bakıda keçirilən Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Forumunda səslənən çıxışların məğzini ümumilikdə bu sözlərlə ifadə etmək olar.

Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı və Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin dəstəyi ilə keçirilən “Nizami Gəncəvi: mədəniyyətlər arasında körpü” mövzusunda Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Forumunun açılış mərasimi noyabrın 24-də “Fairmont Baku-Flame Towers” hotelində keçirildi.

Foruma 15 ölkədən nümayəndələr, o cümlədən Türkiyənin mədəniyyət və turizm naziri, Özbəkistanın mədəniyyət naziri, Rusiya Federasiyası Prezidentinin beynəlxalq mədəni əməkdaşlıq üzrə xüsusi nümayəndəsi, digər ölkələrin rəsmiləri, beynəlxalq təşkilatlar və diplomatik korpusun nümayəndələri, ümumilikdə 40-dan çox alim və ekspert, ali təhsil müəssisələrinin rəhbərləri qatılıb.

Mədəniyyət Nazirliyi Media və kommunikasiya şöbəsinin müdiri Məryəm Qafarzadə tədbiri açaraq forum haqqında məlumat verdi. Qeyd etdi ki, “Nizami Gəncəvi İli” münasibətilə Mədəniyyət Nazirliyi ilin əvvəlindən müxtəlif layihələr həyata keçirib. Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Forumu da əlamətdar ilin növbəti tədbiridir. Forum 15–26 noyabr tarixində keçirilən Beynəlxalq Nizami Gəncəvi Festivalının yekun tədbiri olmaqla yanaşı, “Nizami Gəncəvi İli”nin böyük layihələrindən biridir.

Açılış mərasimində çıxış edən Baş nazirin müavini Əli Əhmədov bildirdi ki, böyük Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı ümumbəşəri dəyərlərə xidmət edir. Şairin yaradıcılığında tez-tez rast gəlinən xeyir və şər, ədalətli cəmiyyət kimi anlayışlar bəşəriyyətin bütün dövrlərinə aiddir: “Nizami Gəncəvi dahi şair olmaqla bərabər, həm də filosof idi. Buna görə də onun ədəbi irsi mədəniyyətlər və xalqlar arasında hər zaman körpü rolunu oynayıb. Biz bunu şairin əsərlərində açıq şəkildə görə bilirik. O, müxtəlif xalqların ənənələrini tərənnüm edərək onların arasında dostluq yaratmağa nail olub. Nizami 800 ildir oxunur. Onun poeziyasının bədii dəyəri və fəlsəfi yükü öz mənasını itirmir. Nizami Azərbaycan xalqının iftixarıdır”.

Bütün bəşəriyyətə məxsus universal dəyər

Forumda çıxış edən mədəniyyət naziri Anar Kərimov Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Forumunun iştirakçılarını salamlamaqdan məmnunluğunu bildirdi. Qeyd etdi ki, Prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə elan olunan “Nizami Gəncəvi İli” çərçivəsində ölkəmizdə və xaricdə çoxsaylı silsilə tədbirlər keçirilib. Bu tədbirlərin yekunu olaraq belə bir forumun keçirilməsi xüsusilə əlamətdardır: “Bu gün Azərbaycan dünyada mədəniyyətlərarası dialoq, tolerantlıq, sülh, əməkdaşlıq və dayanıqlı inkişaf kimi mütərəqqi ideyaların fəal təbliğatçısı kimi çıxış edir. Təsadüfi deyil ki, xalqımızın mədəniyyətinin, onun multikultural dəyərlərinin və baxışlarının formalaşdırılmasında Nizami Gəncəvinin müstəsna rolu olmuşdur”.

Nazir qeyd etdi ki, Şərqin böyük şairi və mütəfəkkiri olan Nizami bütün dünya ədəbiyyatında dərin iz qoymuş dahi şəxsiyyətlərdəndir. XII əsr Azərbaycan Atabəylər dövlətinin əsas mərkəzlərindən olan Gəncənin mədəni mühitində dünyaya gələn Nizami ömrünün sonunadək bu qədim şəhərdə yaşayıb və dünya mədəniyyəti xəzinəsinə bənzərsiz ədəbi incilər bəxş edib: “Nizami ümumbəşəri sevgini tərənnüm edən lirik-fəlsəfi lirikası və ən əsası isə “Xəmsə” kimi şah əsərlər toplusunu yaratmaqla Şərq intibahının banisi oldu. Şairin sonrakı nəsillərə qoyduğu poetik miras insanları yaxşılığa, mərhəmətə, dostluğa, xalqları sülhə, ədalətə, birliyə çağırmışdır”.

Qeyd olundu ki, Nizaminin yaratdığı poeziya ənənələri zaman və məkan sərhədlərini aşaraq əsrlər boyu müxtəlif xalqların dahi şairləri tərəfindən uğurla davam etdirilib. Mövlanə Cəlaləddin Rumi, Əmir Xosrov Dəhləvi, Əlişiri Nəvai, Məhəmməd Füzuli, Əbdürrəhman Cami və Şərqin başqa neçə-neçə dahi şairləri Nizami yolunun layiqli davamçıları olublar. Ümumbəşəri əhəmiyyət kəsb edən Nizami mövzularının əks-sədasını Qərb ədəbiyyatının Dante, Bokaçço, Volter, Şekspir, Höte və başqa nümayəndələrinin yaradıcılığında da sezmək mümkündür. XIX əsrdən etibarən rus şairləri də Nizamiyə nəzirələr yazmışlar. Başqa sözlə, Nizami şəxsiyyəti və irsi Azərbaycan mədəni mühitində yaransa da, bütün bəşəriyyətə məxsus universal bir dəyərdir.

Anar Kərimov vurğuladı ki, Nizami təkcə poeziya və fəlsəfə tarixində deyil, həm də ötən səkkiz əsrdən artıq bir müddətdə mədəniyyətin bir çox sahələrində şah əsərlərin yaranması üçün ilham mənbəyi olub. Onun əsərlərindəki motivlərə həsr olunmuş Orta əsr miniatürləri və tətbiqi-dekorativ sənət nümunələri bu gün dünyanın aparıcı muzeylərinin ən dəyərli eksponatları sırasında nümayiş etdirilir: “Əsrlər ötüb keçsə də, Nizami irsi öz aktuallığını daim qoruyub saxlayır, dahi şairin insan cəmiyyətində xoşbəxtlik və tərəqqinin bərqərar olunması üçün XII əsrdə təqdim etdiyi sosial həllər müasir dövrdə də gələcəyi işıqlandırmağa davam edir. Onun insan cəmiyyətinə ensiklopedik yanaşması bugünkü dünyada da parlaq gələcək üçün çalışan müxtəlif din, dil, peşə sahibləri üçün ilham mənbəyi olmağa layiqdir”.

Nazir çıxışının sonunda Nizami Gəncəvi ilə əlaqədar Mədəniyyət Nazirliyinin yeni bir təşəbbüsünü forum iştirakçıları ilə bölüşdü: “Bəllidir ki, BMT-nin “2030 Gündəliyi” çərçivəsində qəbul olunmuş 17 Dayanıqlı İnkişaf Məqsədi (DİM) bütün qlobal problemlərin həllini nəzərdə tutur. Mədəniyyət Nazirliyi olaraq biz bu istiqamətdə yeni yanaşmanı təklif edirik. Bu yanaşma sözügedən məqsədlərə nail olunmasında cəmiyyətlərin rolunun gücləndirilməsini hədəfləyir. Bu yanaşmaya uyğun olaraq dayanıqlı inkişaf naminə 17 məqsəddən hər biri Nizami Gəncəvi prizmasından nəzərdən keçirilmişdir. Beləliklə, bu məqsədlərin əksəriyyətinin tarixən bəşəriyyətin problemi olduğu müəyyən edilmişdir. Təklif edilən yanaşma, ölkələrin həmin məqsədləri öz mədəniyyətləri çərçivəsində qəbul etmələrini dəstəkləyərək, problemlərin həllində mədəni irsin vacibliyini qeyd edir. Bununla əlaqədar olaraq, əslində, burada DİM və mədəniyyət kəsişməsinin önəmini xüsusilə göstərmək istəyirik. Biz istəyirik ki, BMT ölkələri DİM-lərin təmin edilməsi üçün özünün mədəniyyət siyasətini, məcazi mənada hamı öz Nizami Gəncəvisini tapsın”.

Anar Kərimov onu da diqqətə çatdırdı ki, Nizaminin dahiliyini və onun zəngin poetik-fəlsəfi irsində əksini tapan universal ideyaların ümumbəşəri əhəmiyyətini bir daha vurğulamaq üçün forum iştirakçıları adından qəbul edilməsi təklif edilən Birgə Kommünike tədbir iştirakçılarına təqdim edilib.

Nizami işığı bu gün də bizim üzərimizdədir

Forumda iştirak edən Türkiyənin mədəniyyət və turizm naziri Mehmet Nuri Ersoy bildirdi ki, “Nizami Gəncəvi kimdir?” sualının cavabı çox genişdir. O, yaradıcılığı ilə bir çoxlarına ədəbiyyatın qapısını açmaqla yanaşı, astronomiya, fəlsəfə, coğrafiya, tibb və riyaziyyatı, eyni zamanda bir neçə dili mükəmməl bilən alimdir. Nizami Gəncəvi ürəyində və beynində mürəkkəb düşüncələri yoxlayıb, əldə etdiyi nəticəni, istər duyğu, istərsə də fikirləri mükəmməl şəkildə sözə çevirib insanlıq üçün miras qoyub: “Türk dünyası böyük atasının əmanətlərinə qürurla sahib çıxmağa və nəsildən-nəslə ötürməyə davam edəcək. Biz Türk dünyasının mədəniyyət körpüsünü var edən əcdadlarımıza idarəçisindən sənətkarına, aliminə qədər sahib çıxmağın məsuliyyətini daşıyırıq. Biz bir olub minillik tariximizə birlikdə sahib çıxacağıq”.

Özbəkistanın mədəniyyət naziri Ozodbek Nazarbekov Türk dünyasının iki böyük ədəbi şəxsiyyəti – Nizami Gəncəvi və Əlişir Nəvai yaradıcılıqlarını müqayisə etdi. Bildirdi ki, bu il Özbəkistan Prezidentinin sərəncamı ilə özbək xalqının dahi şairi və mütəfəkkiri, dövlət xadimi Əlişir Nəvainin 580 illiyi yüksək səviyyədə qeyd olunur. Nazir vurğuladı ki, Nəvai Nizamini özünə ustad bilib, əsərlərində onun dahiliyini qeyd edib: “Türk dünyasının dahi ədəbiyyat və mədəniyyət simalarının irsinin tanıdılması və təbliğinə yönələn bütün təşəbbüslər, layihələr təqdirəlayiqdir”.

Rusiya Federasiyası Prezidentinin beynəlxalq mədəni əməkdaşlıq üzrə xüsusi nümayəndəsi Mixail Şvıdkoy forumun əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirdi. Dedi ki, Nizami Gəncəviyə Moskvada və Sankt-Peterburqda heykəl qoyulub: “Rusiyada hətta rus əsilli bir şairin iki heykəlinə az təsadüf olunur. Nizami Gəncəvi bu şəhərlərdə adının əbədiləşdirilməsinə layiqdir. O təkcə Azərbaycanın deyil, Şərqin dahi oğludur. İki mütəfəkkiri qeyd edə bilərəm ki, onlar heç vaxt yaşadığı ərazini tərk etməmişdilər. Bunlar Nizami Gəncəvi və Kant idi. Onlar başa düşürdülər ki, insanın vicdanı, başı üzərində duran Allah böyük dəyərdir. Nizami Gəncəvi İslam dünyasında və daha geniş məkanda maarif işığı yandırıb. Həmin işıq bu gün də bizim üzərimizdədir”.

***

Çıxışlardan sonra Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Forumunun Kommünikesi qəbul edildi. Mədəniyyət nazirinin birinci müavini Elnur Əliyev sənəd haqqında məlumat verdi.

Forumun açılış mərasimində Fransada nəşr olunan “Nizami Gəncəvi: qəzəllər və kəlamlar” adlı kitabın təqdimatı da keçirildi.

İştirakçılar “Nizaminin əsərlərinin motivləri miniatür sənətdə” mövzusunda sərgi ilə də tanış oldular.

Forumun ilk iş günü “Nizaminin Orta əsr Şərqində siyasi və ictimai ənənələrə təsiri” və “Nizami “Xəmsə”sinin dünya ədəbiyyatına və mədəniyyətinə təsiri” mövzusunda (I hissə) panel iclasları ilə davam etdi.

Noyabrın 25-də “Nizami “Xəmsə”sinin dünya ədəbiyyatına və mədəniyyətinə təsiri” mövzulu panelin II hissəsi, həmçinin “Nizami Gəncəvi: müasir dünyaya baxış” mövzusunda panel keçirildi.

Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Forumu noyabrın 26-da işini başa vuracaq. Forumun son günündə “Xəmsə” dialoqlarının didaktik rolu” və “Sovet dövründə Nizami tədqiqatları” mövzularında panel iclasları keçiriləcək.

Lalə

Mədəniyyət.- 2021.- 26 noyabr.- S. 1; 2.