Rolları onu tanıdırdı
Kinoda çəkilmək
iddiası olmayan idmançını bu qədər sevimli edən nə idi?
Siyavuş Şəfiyev (1937–2001). Bu ad çəkiləndə göz önündə intellektual, mədəni, alicənab insanın siması canlanır.
Kino rollarının bizə doğmamız qədər sevdirdiyi qəhrəmanımız çoxlarının
əldə edə bilmədiyi məşhurluğu
ilk kino obrazından qazanıb tanınmışdı.
Bəs, görəsən, kinoda çəkilmək kimi iddiası olmayan idmançını bu qədər sevimli və unudulmaz edən nə idi? Sualın cavabını onun kino obrazlarında, həmkarlarının xatirələrində
biləcəyik...
Şəxsiyyət tamlığı, xarakter bütövlüyü bir
çox hallarda rolun mənimsənilməsinə,
dolğun, koloritli alınmasına kömək
edir. Respublikanın Əməkdar
artisti Siyavuş Şəfiyevin kinoda ilk rolu olan Əhməd
obrazının (“Əhməd
haradadır?”, 1963) müsbət cəhətlərinin
qabarıq təcəssümünə,
geniş tamaşaçı
auditoriyası tərəfindən
sevilməsinə də
aktyorun fərdi üstünlükləri, müsbət
cəhətləri səbəb
olub.
O, kinoda görkəmli sənətkar Adil İsgəndərovun kəşfidir.
Sözügedən filmin
rejissoru, SSRİ Xalq artisit Adil İsgəndərov
həmin illərdə
Siyavuş Şəfiyevi
sirk ustası kimi tanıyır, onun “Koroğlu” filminin sınaq çəkilişlərində bəyənildiyini, ancaq qastrol səfərlərinə
görə filmdə çəkilmədiyini bilirdi.
Sənətsevər gəncin Bakı
Teatr Məktəbinə
qəbul olması onun Adil müəllimin
sənət bilgisindən
bəhrələnməsinə zəmin yaradır. Məktəbdə yüksək intellekti,
yaraşıqlı xarici
görünüşü ilə
diqqətçəkən gəncə
sənət dərsi deyən Adil İsgəndərov ona
“film çəksəm, səni
mütləq çəkəcəyəm”
deyə fikrini bildirir. “Əhməd
haradadır?” filminin çəkilişlərinə başlayanda isə tərəddüdsüz olaraq
onu baş rola dəvət edir. Beləcə, sənət müəlliminin
düzgün təlimatı
nəticəsində Azərbaycan
kinosunun məşhur imzaları sırasına Siyavuş Şəfiyevin adı əlavə olunur. Bu filmdən
sonra 7 ekran əsərində (“Uşaqlığın
son gecəsi” – Rüstəm,
“O qızı tapın”
– Firudin Kazımlı,
“Ən vacib müsahibə” – Altay və
s.) irili-xırdalı rolda
çəkilir, müxtəlif
xarakterli ekran personajlarını özünəməxsus
ştrix və üslubda uğurla canlandırır.
Onu tanıyır, sevirdilər...
Siyavuş Şəfiyevi dövrünün
ictimaiyyətinə tanıdan
əsasən sevdiyi idmançı peşəsi
olsa da, gənc nəsillərə
tanıdan kino obrazlarıdır. Əhməd surətinin təfsirində
hər bir kənddə, şəhərdə,
ətrafımızda belə
görmək istədiyimiz
gənc obrazı, əslində, onun fərdi xarakterinin təzahürü idi.
Sözügedən filmdə
aktyorla tərəf-müqabil
olan Əməkdar
artist Elxan Qasımovun
sənət dostu haqqındakı düşüncələri
fikirlərimizi qətiləşdirir:
“Siyavuşu səbirli,
mədəni, gülərüz,
ağırtəbiətli bir
insan kimi xatırlayıram. Təmkininə həsəd aparmaq olardı. Qulaq asmağı bacarırdı.
Çox
gözəl ailə tərbiyəsi görmüşdü.
İdmanla məşğul olurdu. İntelekti yüksək idi.
Ən gözəl cəhətlərindən
biri də bu idi ki,
həyata, insanlara səmimiyyətlə baxırdı.
Filmə
baxanda da bunu görmək mümkündür. Hətta ümumi
planlarda belə onun gözlərindəki parıltı görünür.
Gözlər ürəyin aynasıdır. Həyat yoldaşına
olan mehriban münasibəti yaxşı
yadımdadır. Bir-birlərinə xoş davranır, sanki gənclərə bilərəkdən örnək
olurdular.
“Əhməd haradadır?”
filminə çəkiləndə
onun 26, mənimsə
18 yaşım vardı. Baxmayaraq ki,
yaş fərqimiz çox idi, ünsiyyətimiz gözəl
idi. Çəkiliş zamanı Adil
müəllim hamımızla
səbirlə, hörmətlə
davranırdı. Filmdə iştrak
edən peşəkar
sənətkarlara – Məmmədrza
Şeyxzamanova, Nəcibə
Məlikovaya, Mustafa Mərdanova
necə münasibət
göstərirdisə, bizə
də elə yanaşırdı. Bizə nəyisə
öyrətmirdi. Rolu elə
üslubda başa salırdı ki, bizə aydın olurdu. Nəyi necə deyirdisə,
fikrini tam tuturduq, nəticə də uğurlu alınırdı.
Siyavuşun rolu qavramasından,
çatdırmasından razı
idi, təqdimatını
çox bəyənirdi”.
Kinokomediyaya uğur qazandıran
aktyor seçimi filmdə rol alan bir
çox aktyorların
yaradıcılıq taleyində
dönüş xətti
oldu. Bu filmdən
sonra “Uşaqlığın
son gecəsi”ndə Rüstəm
obrazı da Siyavuş Şəfiyevin yaradıcılıq taleyində
xüsusi yer tutdu. Xalq artisti Ənvər Həsənovun yaxın keçmişi əhatə
edən xatirələri
Rüstəm obrazının
uğurunu aydınladır:
“Arif Babayev Siyavuş Şəfiyevi “Əhməd haradadır?” filmində görüb dəvət etmişdi. Mən özüm də onu sözügedən kinokomediyadan tanıyırdım.
Arif müəllim bizi tanış
edəndə rol haqqında ətraflı məlumatlandırdı və
bildirdi ki, çalışın həmişə
bir yerdə olun. Çünki siz qardaş
kimi çox yaxın, bir yerdə böyüyən
və bir-birinə əziz olan qohumsunuz. Münasibətlərin səmimi alınması
üçün də
doğmalaşmağınız vacibdir. Filmin hazırlıq müddətində
və çəkilişlər
başladıqdan sonra,
demək olar ki, həmişə bir yerdə olurduq. Hətta gecə çəkilişləri
üçün lazım
olan bəzi səhnələrin real alınması
üçün axşamlar
evimizə də getmirdim. Çox vaxt dostlarla
birlikdə Siyavuşgilə
gedirdik. O, sirkin mehmanxanasında yerləşən
ikiotaqlı mənzildə
həyat yoldaşı
və qızı ilə yaşayırdı.
Eyvanda saatlarla söhbət edir, çay içir, nərd oynayır, gecəni yatmırdıq. Səhər film üçün lazım olan epizodu oynadığımızda,
həqiqətən də,
gecə növbəsində
işləyən yorğun
gözlü zavod işçisi obrazları
inandırıcı alınırdı.
Arif müəllim işinin ustası idi, bizə doğru sənət istiqaməti verirdi. Siyavuş həmin vaxtlar
Bakı Dövlət Sirkində bədii rəhbər işləyirdi.
İşi çox olurdu.
Bununla belə, sənəti də çox sevirdi. Çox böyük daxili
mədəniyyətə sahib idi və işinə
böyük məsuliyyəti
vardı. İnsanlar ona
çox hörmət
edirdilər. Biz restorana və yaxud hansısa məkana gedəndə pıçhapıç (yaxşı
mənada) başlayırdı.
Kino rollarına görə onu tanıyır, sevirdilər.
Heyf ki, dünyasını tez dəyişdi.
Allah ona rəhmət eləsin...”.
Hamıya
əlindən gələn
köməyi edirdi
Göründüyü kimi, aktyorun xarakter üstünlüyü,
insansevərliyi bir çox hallarda tərəf-müqabilləri və
dostları ilə münasibətlərin uğurlu
alınmasında əsas
rol oynayıb. Əməkdar
mədəniyyət işçisi,
kinorejissor, “Uşaqlığın
son gecəsi” filmində
rejissor assistenti kimi çalışan Akif Rüstəmovun aktyorla bağlı xatirələrindən: “Mən
Siyavuşla “Uşaqlığın
son gecəsi” və “Nəsimi” filmlərində
işləmişəm. Amma
onu “Şir evdən getdi“ filminin çəkilişləri
zamanı daha yaxından tanıdım.
Həmin filmdə ikinci rejissor kimi çalışırdım. Yaradıcı heyət əvvəl belə qərara gəldi ki, filmə canlı heyvanları çəksinlər.
Bunun üçün də rəhbərlik məni Moskvaya ezam etdi.
Həmin
vaxtlarda Siyavuş Şəfiyev Moskva Dövlət Sirkində baş rejissor kimi çalışırdı.
O, məni çox yaxşı qarşıladı
və heyvanları gətirməyimlə bağlı
kömək edə biləcək insanlarla tanış etdi. Qiymətləri də imkan olan qədər aşağı saldı.
Amma yenə də qiymətlər baha olduğundan, çox sayda heyvanı gətirib çəkiliş
üçün bir
ay müddətində Bakıda
saxlamağa imkanımız
olmadığından heyvan
personajlarını aktyorlar
ifa etdi. Moskvadan ancaq fili gətirə
bildik. Onu da Siyavuşun
köməkliyi ilə
etdik. Aktyorlara lazım olan libasları isə Moskva Dövlət Sirkinə aid olan atelyedə tikdirdik.
Çox mərd, mədəni insan idi. İncə yumor
hissi vardı. Gözləri həmişə gülürdü. Hamıya əlindən
gələn köməyi
edirdi. Arif müəllimlə dost idilər.
Filmdə ət mağazalarının sahibi
rolunda (Məcnun) çəkilmək üçün
dəvət olunan Xosrov Abdullayevi Arif Babayevlə o, tanış etmişdi. Xosrov da sirkdə
çalışırdı, peşəkar aktyor deyildi, ancaq rolu uğurlu oynadı.
Siyavuş çəkilişlərdə həmişə həyəcanlı olurdu. Arif müəllimə deyirdi ki, məşq edək, sonra çək. Çəkiləcək olduğu səhnəni 3-4 dəfə məşq edirdi. Deyəndə ki, sabah çəkiliş üçün saat 10-da burda olun, saat 9:30-da studiyaya gəlirdi. Filmdə öz paltarları ilə çəkilirdi, bəzilərini tikdirmişdik. Filmin operatoru Zaur Məhərrəmovla dost idi. Nənə rolunu ifa edən Törəxanım Zeynalova ilə mehriban münasibəti vardı. İnsanlarla xoş rəftarına görə onu hamı sevirdi... Ölümü bizə çox pis təsir etmişdi. Yadımdadı, cənazəsini Bakıya gətirəndə görkəmli sənətkarlar Eldar Quliyev, Əliabbas Qədirovla birlikdə mən də getmişdim. Həmin hissləri təsəvvür etmək çətindir...”.
Ətrafındakılara qarşı heç vaxt biganə davranmazdı
Sevdiyi sirk sənətində olan fəallığı, kino obrazlarını bacarıqla təqdim etməsi Siyavuş Şəfiyevi cəmiyyətə sevdirmiş, insani keyfiyyətlərinin üstünlüyü həmkarlarının gözündə onu daha da böyütmüşdü. Xalq artisti Xalidə Quliyevanın dediklərindən: “Nəsimi” filmində Fəzlullah Nəimini Teymurləngə təslim etmək üçün kəcavənin ardınca atlı dəstəsi gəlir. Onların içərisində mən də atamı axtarıram. Süvarilər peşəkar olduqlarından atları çox sürətlə sürürdülər, mən onlara qoşula bilmirdim. Həmin anda çox qorxdum və atdan yıxıldım. Sonra isə atı yaxşı çapa bilmədim və yenidən buna heç cəhd də etmədim. Həmin səhnələrdə Siyavuş da (Mahmud rolunda) vardı. Mən çəkilişdə olmadığım üçün pərt olmuşdum və avtobusda oturub ağlayırdım. Bir az sonra Siyavuş Şəfiyev də avtobusa minəndə məni pərişan görüb səbəbini soruşdu. Sonra ürək-dirək verməyə başladı: “Eybi yoxdu, fikir eləmə, onsuz da həmin səhnə kütləvi idi. Sənin orda olmadığın bilinməyəcək. Kadrda səni uzaqdan, süvarilərin içindəymiş kimi göstərəcəklər” dedi. Elə də oldu. Filmdə həmin səhnə ümumi planda verildiyindən Fatimənin atlıların içərisində olmadığı bilinmədi. Siyavuş Şəfiyev çox ürəyiyumşaq, mehriban, ünsiyyətcil insan idi. Ətrafındakılara qarşı heç vaxt biganə davranmazdı. Həmişə onu böyük hörmət hissi ilə xatırlayıram...”.
Şəhla ƏMİRLİ
Kinoşünas
Mədəniyyət.- 2021.- 22
sentyabr.- S.7.