Torpaq həm də yurddur, vətəndir...

Novruz bayramının müjdəçisi olan ilaxır çərşənbələrin içində ən möhtəşəmi, böyük təmtəraqla keçiriləni Torpaq çərşənbəsidir. Bu il Torpaq çərşənbəsi martın 15-də yurdumuza qədəm qoyacaq.

Əski inanclara görə, torpağın oyanması ilə təbiət bütünlüklə yenilənir. Ona görə ki, varlığın əsasını təşkil edən su, od, yel özlərinin təsdiqini torpaqda tapırlar. Daha doğrusu, torpaq bu üç ünsürün missiyasının əsas tamamlayıcısıdır. Bu ünsürlərin torpaqla təması olmasa, yaşam mümkün olmaz. Torpağın oyanmasının mifik kökləri eyni zamanda dirilmə, canlanma anlayışı ilə əlaqədardır.

Torpaq müqəddəsliyi türk mifik düşüncəsində, etnik-əxlaqi dəyərlər sistemində yurd, vətən, el-oba anlayışı ilə eyni mövqedədir. Keçmişdən günümüzə ulusumuzda torpağa məxsusi münasibət olub. Torpaq çərşənbəsi müxtəlif ayinləri ilə digər üç çərşənbəyə bənzəsə də, bəzi əlamətləri ilə fərqlənir. Bir çox bölgəmizdə bu çərşənbə xüsusi təntənə ilə qeyd olunur. İnsanlar torpaq sahələrinə çıxır, təmizlik işləri görür, kütləvi şənliklər keçirirlər. Həyətlərdə də tonqal qalanır, evlərdə plov dəmlənir, bayram süfrəsi açılır, hər kəs bir-biri ilə bayramlaşır. Xüsusilə uşaqlar və gənclər evlərə torba atar, qulaq falına çıxarlar. İlaxır gecəsi cavan qızlar bir yerə yığışıb suda üzüyün hərəkətinə əsaslanan xüsusi ayin keçirər, gələcək talelərini “yoxlayarlar”. Qədim adətə görə, axır çərşənbə günündə əcdadların, əzizlərin məzarları ziyarət olunar, onların ruhuna dualar oxunar...

Torpaq çərşənbəsinin mərasimləri suya, oda, yelə, həm də torpağa inamı kompleks şəkildə əks etdirir. Sonuncu ilaxır çərşənbəsinin axşamı tonqalın üstündən atılmaq köhnə ilin qada-balasını odda yandırmaq, yeni ilə sağlam və yeni ruh yüksəkliyi ilə qədəm qoymaq deməkdir. Xalqımızın Novruzla bağlı düşüncəsinə görə, ilaxır çərşənbədə uşağa beşik düzəldərlər. Gün çıxmamış su üstündən atılarlar...

Torpaq çərşənbəsinə münasibətdə maraqlı inanclar var. El düşüncəsinə görə, həmin gün evdən qonşuya pul, ələk verməzlər. Şamı yarımçıq söndürməzlər. İlin axır çərşənbə gecəsini öz evində qeyd etməlisən. Əks halda, ilaxır çərşənbəni yeddi il dalbadal başqa yerdə qarşılayacaqsan. Xalq yaddaşında torpaqla bağlı maraqlı deyimlər də var:

Torpaq deyər: öldür məni, dirildim səni!

Torpaq deyər: sən mənə tər ver, mən sənə zər verim!

Torpağa əyilən namərdə əyilməz.

Torpaqla əlləşən xoşbəxtliklə qarşılaşar.

Torpağa var versən, o da sənə bar verər.

Sular hərəkətlidir, torpaq bərəkətlidir.

Torpaqdan pay olmaz...

Ulularımızın torpaq sevgisi, onunla bağlı inancları torpağın bolluq, bərəkət mənbəyi olması ilə əlaqədardır. Torpağımızın bərəkəti əskik olmasın. Artıq sayılı günlər qalan Novruz el-obamıza könül xoşluğu gətirsin. Bayramınız mübarək!

Fariz Yunisli

Mədəniyyət.- 2022.- 11 mart.- S.7.